Göz insan orqanizminin ən dəyərli orqanıdır

Onun qeydinə qalmaq isə çox vacibdir

Bu yazımızda Azərbaycanda geniş yayılmış göz xəstəlikləri, onlardan müalicə yolları barədə söhbət açacağıq. Həmsöhbətlərim isə Beynəlxalq Elmi-Tədqiqat Göz Xəstəlikləri Klinikasının həkimləri Nigar Kərimova, Kəmalə İbrahimova və Polad Məhərrəmovdur.

- Nigar xanım, katarakta xəstəliyi Azərbaycanda, eləcə də dünyada çox geniş yayılan göz xəstəliyidir. Bu xəstəlik gözdə necə yaranır?

- Göz büllurcuğu şəffaf linzadır. Lakin bəzən o öz şəffaflığını itirərək “bulanıq” olur və bu xəstəliyin adı katarakta adlanır. Bu xəstəliyə el arasında “mirvari suyu” da deyirlər. Bu xəstəlik işıq şüasının gözə daxil olmasına maneçilik törədir, beləliklə də insanın görmə qabiliyyəti zəifləyir. Büllur öz şəffaflığını qismən və ya bütövlükdə itirə bilər.

- Bəzən belə hesab edirlər ki, katarakta gözdə əmələ gələn pərdədir.

- Xeyr, bu, düzgün təsəvvür deyil. O, göz büllurunun özündə əmələ gələn dəyişiklikdir. Bu xəstəlik hər iki gözdə baş verə bilər, lakin bir gözdən o biri gözə keçən xəstəlik deyil. Kataraktanın yaranması gözün gərgin işlə yüklənməsi ilə bağlı deyil. Katarakta baş verdikdə görmə qabiliyyətini həmişəlik itirmək haqqında düşünmək olmaz.

- Bəs, bu xəstəlik hansı səbəblərdən yaranır?

- Səbəblər müxtəlifdir. Bu xəstəlik gözün zədələnməsi ilə də bağlı ola bilər. Lakin əsas səbəb orqanizmin qocalmasıdır. Əlbəttə, qocalıq dedikdə biz heç də yaşı nəzərdə tutmuruq. Çünki yaş vaxt ölçüsüdür, səhhət ölçüsü deyil. Adamların böyük əksəriyyəti öz can sağlığına fikir vermədikləri üçün vaxtından tez qocalır və görmə qabiliyyətini də vaxtından tez itirir. Yaşla bağlı olan kataraktaya “sinn kataraktası” deyilir. Belə xəstəlik hətta 45 yaşında da törəyə bilir.

- Katarakta uşaqlarda da yarana bilərmi?

- Əlbəttə, bu xəstəliyə uşaqlar da tutula bilər. Bu faktın özü sübut edir ki, katarakta “sinn xəstəliyi” deyil. Amma o orta yaşdan sonra daha tez-tez baş verir. Ümumiyyətlə isə, xəstəliklərin böyük əksəriyyəti məhz bu yaşlarda adamın yaxasından yapışır. Hippokrat deyir ki, insan 40 yaşında ya özünün həkimi olmalı, ya da səfehdir. Biz anadan olandan ömrümüzə balta vurmaqla məşğuluq. Nə qədər gəncik orqanizm bu zərbələrə birtəhər dözür. 40 yaşa çatanda daha tab gətirə bilmir. Və müxtəlif orqanlar bir-bir sıradan çıxır. Katarakta da əslində orqanizmin tamlığının pozulmasından başqa bir şey deyil. Yaxşı ki, bu tamlığı bərpa etmək mümkündür. Katarakta gözün zədələnməməsi sayəsində də baş verə bilər. Bu isə yaşdan asılı deyil. Güclü zərbə, kəsilmə, deşilmə, termal və ya kimyəvi təsirə məruz qalmaq da katarakta əmələ gətirə bilər. Kataraktanın kliniki simptomlarının inkişafı büllur bulanıqlarının harada yerləşməsilə əlaqədardır. Əgər katarakta büllurun kənar hissəsində yaranıbsa, siz bir dəyişiklik hiss etməyəcəksiniz. “Bulanma” büllurun mərkəzinə nə qədər yaxındırsa, görmə qabiliyyətində bir o qədər problemlər yaranacaq. Bu halda hər şeyi torlu görəcəksiniz. Hətta bir şəkil gözünüzdə qoşa görünə bilər. Çox vaxt işıqdan qorxma hissi yaranır. Bir gözlə yaxşı görürsünüz, o biri gözlə zəif. Normal halda qara görünən bəbək, bu halda ağara, sarımtıl rəng ala bilər. Bütün bunlar güclənə bilər və eynəyinizi daha güclüsü ilə əvəz etmək məcburiyyətində qala bilərsiniz. Bu nişanələr varsa, onda həkimə müraciət etmək lazımdır. Ancaq həkim bu vəziyyətdə dəqiq diaqnoz qoya bilər.

- Katarakta baş verəndə də əməliyyat mütləqdirmi?

- Cərrahiyyə əməliyyatı kataraktanın ən tez müalicə yoludur. Bulanıq büllur bu vasitə ilə gözdən kənar edilir. Çünki bu anda dərman, xüsusi eynəklər sizə yardımçı ola bilməz. Bilirsiniz, bu gün cərrahiyyə əməliyyatının metodikası mükəmməl şəkildə işlənib. Həkimlərin əlində ən müasir texnika və alətlər var. Əməliyyatdan 95 faiz uğurlu nəticə əldə etmək mümkündür. Narahatlığa və həyəcana heç bir əsas yoxdur. Müasir tibbdə kataraktanın çıxarılması əsasən ultrasəs fakoemulsifikası vasitəsi ilə kəsiksiz və qansız aparılır. Katarakta götürüldükdən sonra göz büllursuz qalır.

- Bəs, bu, təhlükə yaratmır ki?

- Belə halda sadə işlər görülə bilər. Lakin görmə qabiliyyətini tamam bərpa etmək üçün çıxarılmış bülluru süni linza ilə əvəz etmək lazım gələcək ki, bu halda eynək gəzdirməli, kontakt linza və süni büllurdan istifadə etmək lazımdır.

- Kəmalə xanım, Azərbaycanda geniş yayılmış digər göz xəstəliyi hansıdır?

- El arasında “qara su” adlanan qlaukoma da çox geniş yayılmış xroniki göz xəstəliyidir. Qlaukomaya tutulmuş gözün təzyiqi qalxır, görmə sahəsi daralır və göz zəif görür. Son nəticədə korluq meydana gəlir. Qlaukoma xəstəliyinə, əsasən, yaşı 40-ı ötmüş adamlar tutulur. Lakin bəzi hallarda bu xəstəliyə azyaşlılar və yeniyetmələr arasında da rast gəlinir. Qlaukoma o zaman baş verir ki, drenaj sistemi çirklənir və daxili mayenin kənara axını ləngiyir. Bu da daxili təzyiqi qaldırır, yüksək təzyiq isə görmə sinirini sıxıb məhv edir. Valideynləri qlaukoma xəstəliyinə tutulan adamlar daha çox ehtiyatlı olmalıdırlar. Çünki eyni həyat tərzini yaşayanlar, öz valideynləri kimi qidalananlar onların göz xəstəliklərini də “qazana” bilərlər. Qlaukomanın bir neçə forması var ki, sizə indi ən geniş yayılmışı barədə məlumat vermək istəyirəm. Bu forma “açıqbucaqlı” qlaukomadır. Deyim ki, bu çox hiyləgər formadır. Çünki onun simptomları o dərəcədə yaxşı gözə çarpmır. Ola bilər ki, siz gözdaxili təzyiqin müntəzəm şəkildə artdığını heç hiss etməyəsiniz, amma xəstəlik tədricən öz dağıdıcı planını həyata keçirir. Hətta, anadangəlmə qlaukomaya da təsadüf etmək mümkündür. Statistika sübut edir ki, planetimizdə yaşı 40-ı ötmüş adamların 2 faizi qlaukoma xəstəliyindən əziyyət çəkir.

- Çox vaxt qlaukomanın kəskin tutmasını miqren - baş ağrısı ilə səhv salırlar. Hətta qrip, mədə xəstəlikləri, meningit kimi qəbul edənlər də az olmur.

- Çünki, dediyimiz kimi, xəstə baş ağrısından, ürək bulanmasından, ümumi zəiflikdən şikayət edə bilər və bu halda göz xəstəliyi heç ağlına da gəlmir. Buna görə, xəstə kəskin tutmanın ilk saatında çox önəmli olan yardımı almaya da bilər. Həm də müalicə tamam başqa istiqamətdə gedər və əks nəticə verər. Qlaukoma keçici xəstəlik deyil. Adətən, bu xəstəlik müxtəlif vaxtlarda hər iki gözdə yaranır. İkinci gözdə xəstəlik bir neçə aydan, hətta bir neçə ildən sonra da yarana bilər. Odur ki, bir gözü müalicə edərkən ikinci gözün qeydinə qalmaq lazımdır ki, hər şey təkrar olunmasın. Ona görə, mən hamıya məsləhət görürəm ki, gözdə baş verən hər kiçik dəyişikliyi diqqətdən qaçırmasınlar. Vaxtında həkimə müraciət edin. Bəzən gözdaxili təzyiq yüksək olur, qlaukomaya aid nişanələr müşahidə olunmur. Qeyd edim ki, şəkərli diabetdən, hipertonik xəstəlikdən və aterosklerozdan əzab çəkən xəstələr çox vaxt qlaukoma xəstəliyinə də tutulur. Qlaukoma xəstəliyinə tutulanlar uzun müddət həkim nəzarəti altında müalicə olunmalıdır. Belə xəstələr ilk vaxtlar dərman preparatları ilə, sonra isə təbii üsullarla müalicə almalıdır. Kritik vəziyyətdən çıxmaq üçün gözlərə həkimin təyin etdiyi dərmanı damızdırmaq və təzyiqi aşağı salmaq lazımdır. Amma əgər dərmanla müalicə bir nəticə vermirsə, yaxud xəstə onu yaxşı keçirmirsə, o zaman həkim lazer şüası ilə müalicə və yaxud cərrahiyyə əməliyyatı təklif edə bilər.

- Lazer şüası ilə müalicənin üstünlüyü nədədir?

- Bu halda göz alması kəsilmir, bütöv qalır. Lazer şüası gözə maneəsiz daxil olur, drenaj sisteminə təsir göstərir və gözdaxili mayenin rəvan axması prosesini yaxşılaşdırır, həm də lazer şüası ilə müalicə ağrısız keçir, az vaxt tələb edir. Onu ambulator şəraitdə aparmaq mümkündür. Lakin lazer şüası bəzi hallarda lazımi səmərəni verə bilmir. Belə müalicə xəstəliyin ilkin mərhələsində tətbiq edildikdə yaxşı nəticələr almaq olur. Əksər hallarda radikal tədbirlərə əl atmaq – cərrahiyyə əməliyyatı aparmaqla lazımi səmərəni almaq mümkündür. Bütün dünyada şöhrət tapmış məşhur oftalmoloq, akademik S.N.Fyodorovun fikrincə, qlaukomanı indikindən daha tez diaqnozlaşdırmaq və radikal müalicə etmək lazımdır. O, belə hesab edir ki, tətbiq olunan dərmanlar bir çox hallarda nəinki kömək etmir, əksinə, gözə pis təsir göstərir. Yalnız cərrahiyyə əməliyyatı sayəsində yaradılan yeni drenaj sistemi gözdaxili mayenin axması və görmə qabiliyyətinin qorunub saxlanılmasına imkan verir. Belə cərrahi əməliyyat “Gözün mikrocərrahiyyəsi” SETK-də hazırlanıb həyata keçirilir və “dəlib keçməyən dərin sklerektomiya” adlanır. Bu üsul minlərlə adamın görmə qabiliyyətini qoruyub saxlamağa imkan verir. Əməliyyat xüsusi mikroskop altında keçirilir. Orta hesabla, 20 dəqiqə çəkir. Əgər əməliyyat vaxtında, yəni, qlaukomanın ilkin mərhələsində aparılıbsa, mütləq gözdaxili təzyiq normaya düşəcək və gözün görmə qabiliyyəti qorunub saxlanılacaq. Hamı bilsin ki, beyinə daxil olan informasiyanın 90 faizi gözün payına düşür. Belə bir orqanın qeydinə qalmayan adam, bütün orqanizmin qeydinə qalmır.

- Polad bəy, istərdim, siz bir az eksimer lazerlə cərrahiyyə əməliyyatı barədə məlumat verəsiniz. Onun mənfi və müsbət tərəfləri hansılardır?

- İlk öncə qeyd edim ki, eynək 300 il rəqibsiz yaşayıb. XIX əsrin ikinci yarısında eynəyin ilk rəqibi - kontakt linza meydana çıxdı. Linza 1971-ci ildən sonra çox populyar oldu. Amma hər ikisi təbii gözləri əvəz edə bilmirdi. Çünki onlardan istifadə edənlər hər gün bir çox narahatlıqlarla qarşılaşırlar. Kontakt linza gəzdirən adamların arasında aparılan sorğu göstərir ki, onların 77 faizi linzadan deyil, alternativ korreksiya metodlarından istifadə etmək istəyir. Cərrahiyyə əməliyyatı ilk dəfə XIX əsrin axırlarında başlandı. XX əsrin 70-ci illərində görkəmli sovet alimi S.N.Fyodorov ön keratotomiya texnikasını, ona müvafiq alətlər və əməliyyatın dəqiqliyini təmin edən kompyuter texnologiyasını yaratdı. 80-ci illərdə keratotomiya bütün dünyaya yayıldı. Lakin bu metod da qüsursuz deyildi. Lazer korreksiyası metodu Fyodorov metodu ilə rəqabətə girdi və qalib gəldi. Böyük fəxrlə demək olar ki, yeni metodun tətbiqində Azərbaycan mütəxəssisləri böyük uğurlar qazanıblar. Belə ki, 2001-ci ilin mayın 10-da Azərbaycanda oftalmologiyanın inkişaf etdirilməsində böyük xidmətləri olan akademik Zərifə Əliyevanın adını daşıyan Elmi –Tədqiqat Göz Xəstəlikləri İnstitutundan “Eskulap” adlı Eksimer Lazer Mərkəzi yaradıldı. Burada ən müasir model “Aesclepion-Meditec “alman şirkətinin MEL -70 G-Scan eksimer-lazer aparatı istifadə olunur. Hazırda da Elmi-Tədqiqat Göz Xəstəlikləri Klinikası adı altında fəaliyyət göstərir. Görmə orqanlarının hərtərəfli diaqnostika və görmə korreksiyasının ən yeni metodlarla müalicəsi üçün “Eskulap” Mərkəzi tanınmış xarici şirkətlərin istehsal etdiyi ən müasir oftalmoloji avadanlıqlar ilə təmin olunub. Yeni üsullarla işləyən Almaniya, Fransa, İtaliya, İsveçrə, Türkiyə, Rusiya və digər ölkələrin aparıcı müalicə mərkəzlərində təkmilləşmə kursları keçmiş yüksək ixtisaslı kadrların olması sayəsində, bu mərkəzdə cəmi 20-30 saniyə ərzində görmə qüsurlarını lazerlə aradan qaldırmaq mümkündür. Lazer əməliyyatda cərrah bıçağının köməyi ilə aradan qaldırılması mümkün olmayan qüsur, dəqiq kompyuterin hesablaşması sayəsində “soyuq” lazer şüası vasitəsi və çox qısa vaxt kəsiyində buynuz qişanın səth qatında əməliyyat apararaq aradan qaldırılır, bu da öz növbəsində, görmə qabiliyyətini yaxşılaşdırır. Əməliyyat ambulator şəraitdə aparılır və çox qısa müddətdə gözəl nəticə verir. Onu da deyim ki, əməliyyatdan sonrakı bərpa dövrü də qısadır, əvvəlcədən planlaşdırılan nəticə dəqiq əldə olunur, üzərində əməliyyat aparılan şəxsin fiziki iş görməsində heç bir məhdudiyyət olmur. Dünyanın bütün inkişaf etmiş ölkələrində istifadə olunan bu mütərəqqi metodun ən yaxşı cəhəti bir də odur ki, əməliyyat təhlükəsiz və ağrısız keçir. Bizim mərkəz lazer şüasının köməyi ilə gözdə cərrahiyyə əməliyyatı aparmaq sahəsində xeyli təcrübə toplayıb. Burada çalışan oftalmoloqlar əməliyyatdan sonra gözdə baş verən dəyişiklikləri dərindən araşdıraraq ümumiləşdirmələr və elmi təhlillər aparırlar. Bu gün klinikalarda va poliklinikalarda çalışan hər bir oftalmoloqun praktik işi – təkcə eynək və kontakt linzanın tətbiqinə dair ənənəvi sahəni mükəmməl bilməsindən asılı deyil, həm də refraksiya cərrahiyyəsinin əsaslarını mükəmməl bilməkdən asılıdır. Ona görə ki, göz kabinetlerinə gələn pasiyentlerin böyük əksəriyyətinin refraksiyası qeyri-normaldır. Əfsuslar olsun ki, respublikada çalışan oftalmoloqların bu sahədə dərin bilik almaq imkanları məhduddur. Belə ki, indiyədək Azərbaycan dilində bu problemə aid mükəmməl ədəbiyyat yoxdur. Refraksion cərrahiyyəyə dair hər hansı informasiyanı almaq istəyən şəxslər dövri mətbuatda ara-sıra dərc olunan yorucu məqalələri axtarmaq məcburiyyətindədir. “Gözün mikrocərrahiyyəsi” institutu tərəfindən rus dilində çox kiçik tirajla buraxılan kitabları bu gün, hətta, onun filiallarında belə tapmaq mümkün deyil.

Nərmin MURADOVA

Paritet.-2012.-14-18 iyun.-S.12.