Bir vaxtlar şüşə sənəti yoxa çıxdığı kimi keramika da unudulacaq

Saleh Məmmədov: “Çinlilər bizim suvenir bazarını tamamilə zəbt ediblər”

O, rəssam ailəsində anadan olub. 1970-74- cü illərdə Məhsəti Gəncəvi adına Gəncə Pedaqoji Məktəbində “Rəsm və rəsmxəttin tədrisi” ixtisası üzrə təhsil alıb. 1985-ci ildə şüşə -keramika ixtisası üzrə V.Muxin adına Leninqrad Ali Bədii -Sənaye Məktəbini bitirib. 1985-1996- cı illərdə Gəncə çini qablar zavodunda aparıcı rəssam -baş rəssam müavini, bədii laboratoriyanın rəhbəri olub. 2000-ci illərdə Bakı saxsı qablar zavodunda çalışıb. 1987-ci ildən SSRİ və Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının, 1997- ci ildən isə Azərbaycan Dizaynerlər İttifaqının üzvüdür. O 2009-cu ildə Bakı şəhərində keçirilən dekorativ tətbiqi sənət festivalında uğurlu iştirakına görə Bakı şəhər Mədəniyyət və Turizm idarəsinin Fəxri fərmanı ilə təltif edilib. 2002- ci ildən Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Akademiyasının “Dekorativ tətbiqi sənət” kafedrasının baş müəllimidir. Müsahibim qeyd etdiklərimdən əlavə bir neçə elmi -metodiki vəsaitin və fənn proqramlarının müəllifi Saleh Məmmədovdur.

-Saleh bəy, sizin haqqınızda məlumat toplayanda uzun illər bu sənətlə məşğul olduğunuzu öyrəndim. Əvvəla bilmək istərdim, indiki zamanda dulusçuluqla məşğul olmaq çətin deyil ki?

- Çox çətindir. İndi heç kim bu sənətlə məşğul olmaq istəmir. Çünki keramikada istifadə olunan vasitələr Azərbaycanda satılmır. Məsələn, keramik boyaları əldə etmək çox çətindir. Gili bişirmək üçün istifadə etdiyimiz sobalar da olduqca bahadır. Təsəvvür edin, mən soba almaq üçün maşınımı satmışdım. Keramik boyalar Azərbaycanda ancaq bir-iki rəssamda var. Mənim özüm isə zavodda işlədiyim vaxtlardan yığıb saxladığım boyalardan istifadə edirəm. Xarici ölkədən də aldığımız boyalar bizə maddi tərəfdən sərf etmir. Bu yaxınlarda Türkiyədən 100 manata bir boya almışam. Niyə hamı rəngkarlıqla məşğul olur? Ona görə ki, rəngkarlıqda işlənən materiallar Azərbaycan bazarında satılır. Kətan, boya, yağlar, fırçaların satışı ilə Bakıda bir neçə mağaza məşğuldur. Keramikada isə kətan və həmin boyalar istifadə olunmur. Keramika sənayedir. Sobalar, xüsusi gillər, müxtəlif xüsusi boyalar, xüsusi fırçalar, yağlar lazımdır. Ona görə də bu gün Azərbaycanda çox az adam keramika ilə məşğul olur.

-Bu qədər əziyyət hesabına ərsəyə gələn məhsulların satışı sizi qane edirmi?

- Alıcı yaxşı olsa edir. Sifarişlə olsa, əlbəttə daha yaxşı olar. Amma hələ ki, sifariş yoxdur. Hazırladığım məhsulları suvenir salonlarına verirəm. Ordan da kimsə alanda, mənim pulumu verirlər. Həmin məhsul salonda 1 il də qala bilər.

- Belə çıxır ki, bu üsul sizə sərf etmir. Bəs ailənizi necə dolandırırsınız?

-Rəssamlıq Akademiyasında dərs deyirəm, ailəmi də dövlətdən aldığım maaşla dolandırıram. Akademiyada işimi bitirən kimi emalatxanama gəlib, öz ideyalarım əsasında gildən müxtəlif məhsullar hazırlayıram.

-Sizin hazırladığınız məhsullara baxıram, əksəriyyəti suvenir əşyalardır. Suvenirlər də yerli bazarda pis satılmır. Amma bir müddət əvvəl qısa bir araşdırma aparanda mənə aydın oldu ki, Azərbaycanda suvenir bazarını çinlilər doldurur.

- Mən əsasən saxsıdan fincan, çaydan, güldan, boşqablar hazırlayıram. Üzərilərinə də müxtəlif cür naxışlar vururam. Bir işi 3 gündən artıq işləyə bilmirəm. Çünki həmin işdən yoruluram, həm də başqa ideyalar yaranır, onları gerçəkləşdirməyə başlayıram. Düz qeyd etdiniz, çinlilər bizim bazarı tamamilə zəbt ediblər. Bu gün mağazalarda milli suvenir adı ilə insanlara nəinki dulusçuluq , ümumiyyətlə Azərbaycanla əlaqəsi olmayan əşyalar satılır. Həmin əşyalar gildən yox, plastikdən hazırlanır. Satıcılar üçün bu çinlilərlə işləmək çox ucuz başa gəlir. Amma nəzərə alsaq ki, suvenirləri daha çox xaricilər alır, onda belə çıxır ki, biz onları aldadırıq. Amma son nəticədə biz öz millətimizi başqa millətlər içərisində aldadırıq. Çünki bu bizim xalqın adıdır, Çinin adı deyil.

-Siz düzəltdiyiniz məhsula özünüz qiymət qoyursunuz? Və güman ki, belə uzun və çətin prosesdən sonra ərsəyə gələn məhsullar çinlilərin düzəltdikləri ilə eyni qiymətə satılmaz.

- Bilirsiniz, çinlilər tək mənim bazarımı deyil, Azərbaycanda bütün sənətkarların bazarını öldürür. Hətta indi onlar rəngkarlığa, xalçaya da keçiblər. Bu, Azərbaycan sənətkarının problemi deyil. Bu, Azərbaycan biznesmenlərimizin də problemi deyil, çünki o pul qazanmaqla məşğuldur. Şəxsən mənim fikrimcə, bu, dövlətin problemidir. Bu, dövlət siyasətinin bir hissəsi olmalıdır. Axı bu sənətkarlıqdan, biznesdən başqa incəsənətin də bir növüdür. Azərbaycan xalqını tarixdə saxlayan bir izdir. Çünki keramika heç vaxt korlanmayacaq, hətta qızıl, gümüş xarab olacaq amma keramika sağlam qalacaq. Bütün tarix məhz keramika ilə tapılıb. Azərbaycan dulusçuluğu, onun ən gözəl nümunələri Azərbaycanı xaricdə layiqincə təmsil edə bilər.

-Sizcə, bu sənəti inkişaf etdirmək, yerli bazarı xilas etmək üçün nə etməliyik?

-Dövlət yalnız bir addım ata bilər. Azərbaycana xaricdən gələn suvenirlərə qadağa qoymaqla yerli bazarı yerli istehsalçıların təmin etməsinə şərait yarada bilər. Niyə Türkiyədə Çin malları elə çox deyil? Çünki orda həm özləri suvenirlər istehsal edirlər, həm də xaricdən gələn mallara qoyulan rüsum çox yüksək olduğundan bu heç kimə sərf etmir. Əminliklə deyirəm, əgər dövlət bu addımı atsa, biz özümüz- öz bazarımızı suvenirlərlə təmin edərik. Azərbaycanda həmişə azərbaycanlıların hazırladıqları suvenirlər olub və indi Çində düzələnlər burda bizimkilərin düzəltdiklərinin forması əsasındadır. Bu sadəcə suvenir satışı ilə məşğul olanların bir oyunudur. Bu yaxınlarda Bakıda keçirilən simpoziumda da məhz bu məsələ ətraflı geniş müzakirə oldu.

Avropalılar da belə bir problemlə qarşılaşdıqlarını dedilər. Amma burda yenə fərq var. Avropada həmin malların üzərində Çinin istehsalı olduğu yazılır, amma bizdə Çin istehsalı olduğunu təsdiqləyən heç bir nümunə yoxdur. Sadəcə bizim işbazlar çinliyə bir forma verir və deyir buna oxşarı hazırla amma ucuz qiymətə.Məsələn, 20 manata başa gələn məhsulu çinliyə 3 manata hazırladır. Çinli də onu 3 manat dəyərində hazırlayır, amma təbii olaraq gili 4 dəfə bişirmək əvəzinə 1 dəfə bişirir, keramik boya yerinə adi boya vurur və s. Bizim işbazlar isə həmin məhsulu bizim bazarda 20 manat dəyərində satır. Belə insanlar yalnız öz qazanclarını güdürlər. Bax, bütün problemlər bundan başlayır. Bu peşəyə ömrümü- günümü həsr etmişəm. İndi onun qədim ənənələrinin yaddan çıxdığını görmək mənə çox pis təsir edir. Bir vaxtlar şüşə sənəti yoxa çıxdığı kimi keramika da unudulacaq.

-Saleh bəy, həmin məhsulları biri-birindən necə ayırmaq olar?

-Əsl keramik məhsul bıçaqla qaşınmaz, istinin təsirindən əriməz, korlanmaz.

-Daha şüşə sənəti ilə məşğul olmursunuz?

-Şüşə üzərində bir iki rəsm əsəri çəkmişəm. Amma davam etdirmədim. Çünki şüşə ilə işləməyin texnologiyası tamam başqadır. Onunla peşəkar məşğul olmaq üçün ayrıca soba, xüsusi şərait lazımdır. Keramikada istifadə olunan sobalar şüşə üçün əlverişli deyil.

-Ümumiyyətlə, necə oldu bu sənətlə maraqlanmağa başladınız? Axı sizin atanız teatr rəssamı olub.

-Atam Gəncə Teatrında rəssam işləyirdi. Mən də ona görə teatrın bütün premyeralarında iştirak edirdim. Bir sözlə, uşaqlığım teatrda keçib. Amma heç vaxt teatr rəssamlığına həvəsim olmayıb. Niyə bu sənəti seçməyimin səbəbini də bilmirəm. Görünür mənə, ruhuma daha yaxın hiss etmişəm.

-Bu sənəti seçməyinizə peşman olmayıbsınız ki?

-Qətiyyən peşman deyiləm. Əslində başqa sənəti seçməyə dəfələrlə şansım olub, amma yenə də dulusçuluqdan ayrıla bilməmişəm. Bilirsinizmi, rəssamlıq elə bir sənətdir ki....Mən başqa sahələrdə təhsil alıb, sonra yarımçıq qoyub, Rəssamlıq Akademiyasına gələn çox adamla qarşılaşmışam. Amma rəssamlıqda oxuyub sonra ixtisasını dəyişən adam görməmişəm. İncəsənət elə bir şeydir ki, hər bir insana uşaq vaxtı vergi kimi verilir. İncəsənət ünsiyyət növüdür. Kimdəsə bu ünsiyyət bir az çox, kimdəsə az ola bilər. Kimi danışaraq ünsiyyət qurur, kimi rəsm əsəri çəkərək. Amma nəticədə Allah hamıya bu istedadı bəxş edir. Sadəcə gələcəkdə onu bacardığın qədər cilalamaq lazım gəlir. Ona görə deyirlər, hər bir uşaq böyük dahi insandır. Böyüdükcə istedadı cilalamasan itib gedəcək. Görünür, bu mənim həyatımdır. Çünki Leninqradda mənimlə bərabər oxuyan insanların bəziləri indi burda yoxdur, bəziləri də ümumiyyətlə, bu sənətlə məşğul deyillər.

-Sizin dövrünüzün rəssamlarının çoxu Leninqradda qalıb, işləyib. Amma siz qayıdıb gəlmisiniz.

- Mən də orda qala bilərdim, amma vətənə qayıtmaq istədim, burda bu sənətlə məşğul olmaq istədim. Ona görə Leninqraddan birbaşa Gəncəyə gəldim. Qismət belə imiş. İndi burda, bu bacala emalatxanamda işləyirəm. Hazırladığı bütün məhsulların formasını da, rəssamlığını da özüm edirəm. Keramik məhsulların ilk mərhələsindən başlayaraq son mərhələsinə qədər öz əllərimin zəhməti ilə eləyirəm və sonda bütün əşyaların altında öz imzamı qoyuram. Bir sözlə, yaratdığım bütün sənət nümunələrinin həm fəhləsiyəm, həm də rəssamıyam. Yeri gəlmişkən, oğlum da mənə kömək edir.

-Deyəsən, övladlarınız da sizin yolunuzu davam etdirirlər.

-Oğlum Rəssamlıq Akademiyasında oxuyur. Mənim sənətimi davam etdirir. Qızım bədii toxuma ixtisasına yiyələnib, hazırda Gəncədə yaşayır. Kiçik qızım da rəssamdır. Bir sözlə, ailəmizdə hamı rəssamdır.

N. ELDARQIZI

Paritet.-2012.-15-16 may.-S.16.