Azərbaycandan Almaniyaya uzun, incə yol

Almaniyada yaşayan Bakı yəhudisi Dağlıq Qarabağda azərbaycanlı- erməni münasibətləri haqda roman yazıb

Layihə çərçivəsində biz sizi tək Azərbaycandan kənarda yaşayan soydaşlarımızla onların Vətən adına gördükləri işlərlə tanış etmirik, həm də Azərbaycan haqqında dünya mətbuatında gedən informasiyalar, yazılar, məqalələrlə də məlumatlandırırıq. Budəfəki yazımız da məhz belə səpkili olacaq. Olqa Qryaznovanın 27 yaşı var. Bir neçə həftədən sonra onun yeni romanı çapdan çıxacaq və o kitaba həm tənqidçilərin, həm də oxucuların fikrini öyrənə biləcək. Kitab isə belə adlanır: “Rus - o adamdır ki, ağcaqayını sevir”. Kitab hələ çap olunmayıb, amma artıq bu ad müzakirə mövzusu olmağa başlayıb.

“Mən dəhşətli dərəcədə həyəcan keçirirəm, - alman mətbuatına verdiyi müsahibəsində Olqa belə deyir, - mənim ailəmdə din heç bir rol oynamır. Dostlarım arasında da bu cəhətdən heç bir dini ayrı-seçkilik salmıram. Yəni, onları yəhudi və yəhudi olmayan, müsəlman və xristianlara bölmürəm. Mən doğulandan özümü yəhudi kimi hiss edirəm” demək nə dərəcədə doğrudur?”.

Olqa Qryaznova Azərbaycanın paytaxtı Bakı şəhərində anadan olub. Onun 11 yaşı olanda valideynləri evlərini, işlərini atıb, hər şeydən imtina edərək, tanışları ilə vidalaşaraq iki uşaqla Almaniyaya köçüblər. İki həftə sonra Olqa Fridberqdə məktəbdə anlamadığı dildə dərsə qulaq asır. Bir il sonra isə o artıq alman dilində danışa bilirdi. 14 il sonra o, Almaniyada miqrantların qələmə aldığı ədəbi nümunələr sıralamalarını (Sevgi Özdəmir və Melinda Nac Abonji ) davam etdirən roman üzərində işləməyə başlayır. Almaniyada yaşayan miqrantların ədəbiyyatı öz müxtəlifliyi və rəngarəngliyi ilə seçilir. Hətta Almaniyada belə bir fikir var ki, bu ədəbi nümunələrin xüsusiliyi artıq çoxdan ənənə adını daşımağa layiqdir və güman ki, alman ədəbiyyatının gələcəyi məhz həmin adamlarla da bağlı olacaq.

Məqalədə qeyd olunur ki, “Rus - o adamdır ki, ağcaqayını sevir” romanını digər romanlarla səhv salmaq mümkün deyil. Çünki bu roman radikal antifolklor mövqedədir və ağrılı sentimentallıq hissindən uzaqdır. Bu əsərdə kədərdən daha çox tərslik hiss olunur, baxmayaraq ki, onda sonu tükənməyən kədərli əhvalatlar yer alır. Romanı oxuduqdan sonra adamda belə bir fikir oyanır ki, Olqanın dünyası başqalarından xüsusi olaraq çox da fərqlənmir. Artıq çoxdandır ki, Almaniyada müasir gerçəkliyi əks etdirən və ədəbiyyata belə orijinal yanaşma olmamışdı. Romanın qəhrəmanı isə Maşa Koqandır. Əsərin əvvəllərində qəhrəman Maşa Koqan yuxuda - “Mən istəmirəm bu gün başlasın. Mən istəyirəm ki, hələ də yatım amma...”. Amma hər nə qədər M.Koqan ayılmaq istəməsə də, romanın digər səhifələrindən artıq real həyat başlayır. “Otağımızın iri açılmış pəncərələrindən içəri tramvayın səsi gəlirdi”. Bu hələ əvvəlidir. Daha sonra romanda M.Koqanın doğulub-böyüdüyü Bakı, Dağlıq Qarabağda azərbaycanlı-erməni münasibətləri, sonu bilinməyən Yaxın Şərq münaqişəsi və gündəlik həyatlar əks olunur. Əslində 2001-ci il 11 sentyabr hadisələri, Madrid və Londonda baş verən terror hadisələri, iraq-əfqan müharibəsi hər nə qədər romanda əks olunmasa da, bir o qədər Olqanın həmişə diqqətində olduğu təsirini bağışlayır. Romanın gedişatında isə daha kəskin mövzulara rast gəlmək olur. Müəllif bildirir ki, Maşa Koqan hər şeyi - öz həyatı və xarakteri ilə bağlamasaydı, onda çox sərt, sıradan tematik roman yaranardı.

Kitabı oxuyan bəzi tənqidçilər Maşa obrazının alman ədəbiyyatı üçün yaradılmasını daha məqsədəuyğun hesab edirlər. Ona görə ki, birinci, Maşa yeni nəslin nümayəndəsini təmsil edir, ikincisi ziddiyətli və tragikomik qadın obrazıdır. Həddindən çox azad və həyata qarşı ehtiraslı, adamlardan cəldliklə gizlənir, məğrurluğa və biganəliyə meyllidir. O həmişə güvənə biləcəyi insan axtarır. Tapan kimi də yox olur. O uşaq vaxtı müharibənin sərt üzü ilə tanış olur, onun qanlı savaşlarını, müharibə edən insanları görür və bu, onun üçün mənəvi zərbə olur. Bütün romanboyu bu hadisələr təkrar-təkrar xatırlanır. Xüsusilə, dostu Eliasın futbol oyunu zamanı baş verən hadisə nəticəsində ölməsi və bundan sonra Maşanın həyatı boyu bu qorxunu yenməyə çalışması və bu ölümü yaşamaq üçün Frankfurtdan Təl-Əvivə getməsi romanı daim psixoloji gərginlikdə saxlayır. Ancaq Maşa ağrılardan-acılardan nə qədər qaçsa da, orada da bu hissləri yenidən yaşayır, uzaqlaşmaq, unutmaq istədiyi səhnələrin yenidən şahidi olur. Bəzi bioqrafik elementlərə baxmayaraq - yaş, yəhudi əsilli olması, Azərbaycanda doğulması- Maşanı Olqa ilə səhv salmaq olmaz. Olqa Qafqazı tərk edib, müharibədən zərbə alan uşaq kimi Avropanın mərkəzində məskunlaşmayıb. O, Avropa qaçqınları kontingentinə aiddir. O özü üç dildə, qəhrəmanı isə 5 dildə danışa bilir.

Maşa Koqanın ətrafında müxtəlif millətli insanlara rast gəlmək olar: Cem (almaniyalı türk), Sami (ABŞ-dan Frankfurta gələn livanlı ərəb), Tal (israilli), İsmayıl (fələstinli ərəb). Onlar heç bir yerdə özlərini yad hesab etmirlər, amma heç bir yerdə də kök salmırlar, onların hərəkətləri elə qurulub ki, sanki Paris, Frankfurt, Beyrut, Təl-Əviv və Nyu-York fırlanan qapı ilə bir-birinə bağlıdır və hərdən bir-biriləri ilə elə danışırlar ki, sanki onlar xarici pasport səhifələrində çevrilir: “Mən Azərbaycanda anadan olmuşam”, mən deyirəm. - Bu uzaqdır. - Elə də uzaq deyil. - Amma bu müsəlman ölkəsidir. Sən müsəlmansan? - Yox. -Xristiansan?”.

Almaniyada Olqanın debütünü Judi Hermann ilə müqayisə edirlər. Tənqidçilər hesab edirlər ki, Olqanın bu romanı ilə 1998-ci ildə nəşr edilən hekayələr toplusunu müqayisə etmək belə olmaz. Onlar arasında yerlə-göy qədər fərq var. Bu fərq hərtərəfli hiss olunur. Və sanki Olqa Qryaznova da bu fikri təsdiqləyir - “Biz, həqiqətən, yeni əsrdə yaşayırıq və indi hər vəziyyətə öyrəncəli olan adamlardan yazmalıyıq. Siqaret çəkərək gözləyən və öz melanxolik vəziyyətindən həzz alan adamlardan daha danışmalı deyilik”.

O.Qryaznova 2011-ci ildə Tel-Əvivdə Lüksemburq Gülləri Fondunda təcrübə keçib. Bir semestr Moskvada və Varşavada Ədəbiyyat İnstitutunda, həmçinin Berlində təhsil alıb. Bu təhsil ocaqlarında teatr üçün pyes yazmağın yollarını öyrənir və nəticədə bir neçə pyes də qələmə alıb. Və daha sonra Leypsikdə Ədəbiyyat İnstitutuna daxil olub. Hazırda isə Olqa Berlində rəqsin tarixini öyrənir və Kroysberqdəki evində tək yaşayır.

Böyük istedadın səbirsizliklə əks mütənasib olması fərziyyəsi burada yerinə düşərdi. Qəzet yazır ki, müsahibə zamanı Olqa Qryaznova küncdə yerləşən İran restoranına baxmağı təklif etdi. İran mətbəxi Azərbaycan mətbəxinə çox bənzəyir və bu da, vətənə olan həsrəti bir qədər də unutdurur.

May ayında o, Bakıda keçiriləcək musiqi festivalına getməyə hazırlaşır. Lakin o, vətəninə yalnız musiqiyə görə deyil, doğulub boya- başa çatdığı şəhərini, həmvətənlərini görməyə gedir. Onun əsas istəyi isə, açıq gözlərlə şəhərin küçələrində gəzməkdir, çünki sonralar yad ellərdə bu gəzintini çox xatırlayacaq.

Nərmin MURADOVA

Paritet.-2012.-3-4 may.-S.12.