Müqəddəs cümə gününün sənətkar “payı”

Türkiyəli rəssam Cümə Ocaqlının yaradıcılığına bir baxış...

Adında və soyadında hər bir türk-müsəlmana doğma olan “Cümə” və “Ocaq” sözlərini daşıyan bu rəssam qardaş Türkiyənin İzmir şəhərində yaşayır. O, buradakı Egey Universitetində çalışır. 65 yaşlı professor bu təhsil müəssisəsində sənət həvəsli gənclərə rənglərlə ünsiyyətin sirlərini öyrədir. Onun dərslərdən kənar vaxtının çoxu isə kətanla baş-başa qaldığı emalatxanasında keçir...

Öncədən deyim ki, Cümə Ocaqlı ilə şəxsi tanışlığım yoxdur. Əsərləri ilə də vaxtilə ali məktəbdə tələbəm olan və bu gün respublikamızın təsviri sənət məkanında özünəməxsus axtarışları ilə özünə çoxlu pərəstişkar toplaya bilən Nəvai Metinin vasitəsilə tanış olmuşam. Onun mənə türkiyəli rəssam barəsində çap olunmuş əhatəli kitabla tanışlığa imkan yaratması bu yazının ərsəyə gəlməsini şərtləndirdi. Bu nəfis çap olunmuş kitabla və C. Ocaqlının yaradıcılığı ilə tanışlıqdan sonra mən gördüklərimə münasibət bildirməyə bilməzdim. Nəvai eyni zamanda mənə türk həmkarı ilə tanışlığından söz açdı və hətta onun ustadın özünün də çox bəyəndiyi portretini də çəkdiyini əlavə etdi. Qədim və müasir Türkiyə təsviri sənəti ilə az-çox tanışlığımın qarşılığında C. Ocaqlı yaradıcılığının timsalında gördüklərim duyulası dərəcədə yeni və heyrətdoğurucu idi. Bu yerdə qeyd edim ki, Azərbaycanda Türkiyə rəssamlarının zəif olması barəsində çoxdan formalaşan yalnış fikir təəssüf ki, bu günə kimi də qalır. Təbii ki, Azərbaycanda olduğu kimi, Türkiyədə də “bazara” işləyən rəssamlar var və bunun əsl sənətlə heç bir bağlılığı da yoxdur. Çoxlarının aşağı zövqlü tamaşaçı səviyyəsinə enməyin sənətkar imici üçün nə qədər öldürücü olduğunu bilməməsi təbii ki, təəssüfləndirici haldır. Bu mənada dahi Səttar Bəhlulzadənin bir vaxtlar dilə gətirdiyi “Səttar əgər əsərlərini xalqının göy satanının başa düşməsi üçün çəksəydi, onda onu Biləcəridən o tərəfə heç kim tanımazdı!” fikri yəqin ki, zamanında belələri üçün deyilibmiş. Bu mənada C. Ocaqlının əslində təzadlı sivilizasiyaların qovuşağında yaratdıqları da bir çoxlarının İstanbulda Boğaz ətrafında çörək pulu əldə etmək məqsədilə çəkdiyi və bədiilikdən uzaq “şəkil”lərdən çox fərqli olub, tamaşaçı zövqünü yüksəltməyə və sənətin inkişafına xidmət edən əsərlərdir, desək, həqiqəti söyləmiş olarıq...

Rəssamın otuz ilə yaxın bir dövrü əhatə edən rəngkarlıq fəaliyyəti bütünlükdə onun məlum sənət meyarlarının genişləndfirilməsinə yönəlmiş axtarışlarının nəticəsidir. Bu mənada onun onu əhatə edən gerçəkliyə münasibətini zamanında birmənalı qarşılanmayan XIX-XX əsr Avropa rəssamlarının axtarışlarının uğurlu, bir qədər türk ruhu qatılmış bədii görüntüsü saymaq da olar. Maraqlıdır ki, bu gün yuz - yüz əlli illik zaman distansiyasından hər kəsə qürurverici mənəvi sərvət kimi görünən barbizonçuların, impressionistlərin, postimpressionistlərin, mücərrədçilərin və digər neçə-neçə “izm” tərəfdarlarının bədii ifadə, cəlbedici forma-biçim və duyğulandırıcı rəng axtarışları rəsmi kanonların əksinə olduqlarından gerçəkləşdikləri dövrlərdə bir qayda qınaq obyekti olmuşlar. Zamanın axarında və hər şeyə demək olar ki, münasibətin dəyişildiyi indiki bir vaxtda C. Ocaqlının çəkdiklərinin hansısa qadağalara məruz qaldığını söyləməkdən uzaq olsaq da, elə təkcə Türkiyə mühitində onun özünüifadəyə köklənmiş forma-biçim və rəng axtarışlarının özünəməxsus olduğu kifayət qədər görünəndir. Rəssamı bütün həmkarlarından köklü şəkildə fərqləndirən heç şübhəsiz onun daha çox insan obrazına müraciət etməsidir. Bütün əsərlərində rənglərin plastik imkanlarını sərgiləməyə, çox vaxt da onları fəlsəfi tutumda mənalandırmağa nail olan rəssam əksər hallarda tamaşaçısını düşündürən, onun fikirlərini paralayan, onu dialoqa səsləyən, eyni zamanda ona davamlı estetik zövq verən tablolar yaratmağa nail olmuşdur.

Dünya bina olandan insanları tanımaq və tanıtmaq üçün buna haqqı çatanlar yollar aramaqdadırlar. İmam Əlinin (ə) insanı dilinin altında aramaq kimi qiymətli tövsiyəsindən çox-çox sonralar buna bənzər deyimin bədii şərhini C. Ocaqlının əsərlərində görürük. Onun müxtəlif yaşa və fərqli sosial duruma malik insanlara həsr etdiyi tablolarda bunun qabarıq ifadəsi və işartıları kifayət qədərdir. Rəssamın “Skripka çalan qız”, Gözlənti”, “Dua”, “Bahar”, “Hərəkət”, “Nyu”, “Səsə doğru”, “Çiçəkli portret”, “Təbiətdən insana”, “İlk bahar”, “Asiyalı qız”, “Məqam”, “Başqalaşma”, “Əflatunun hüznü”. ”Bizansa ithaf”, “Külək Tanrısı” və digər neçə-neçə insan durumuna “bədii güzgü” tutan əsərlərində müəllifin görüntüyə gətirdiyi obrazların iç dünyasına nüfuzetmə gücünün duyulanlığındandır ki, ayrı-ayrı taleli bu insanların müxtəlif yaşantılara bələnməsi bütün incəliyinə kimi hiss olunandır. Odur ki, belə lövhələr bədii-estetik çərçivəyə sığışmayıb daha çox insan psixologiyasını təlatümə gətirə biləcək qaynaq kimi qəbul olunur.

C. Ocaqlının çoxsaylı əsərlərinin bəlkə də ən qabarıq görünən bədii məziyyəti istənilən təsviri gerçəkləşdirən formalar və səthlər arasında olmalı olan səddi “yoxa çıxarmaqla” birinin digərinə bağlılığını, rənglərin isə rəngi ilə yanaşı ifadə etdiyi hisslərin ətrafdakılarla qovşağını əldə etməyə nail olmasıdır.

Rəssamın bu cür bədii ifadəsini hansısa bir “izm”lə birbaşa bağlamaq əlbəttə ki. dəyərləndirməyə birtərəfli münasibət sayıla bilər. Belə ki, onun əsərlərində kətanın bütün səthinin rənglərlə örtülməsi prinsipində bilavasitə kifayət qədər fərdi görünə biləcək özünəməxsusluq duyulur. Kətanda gerçəkləşən obrazın əgər geyiminin təqdimatındakı kamillik bizi az qala İntibah dövrünə aparırsa, onun portretinin ifadəli təqdimatı isə bizi Şərq miniatürlərindəki siluet təsirliliyini xatırlamağa məcbur edir. Rəssamın bu cür ifadə vasitəsindən davamlı olaraq istifadə etməsi də yəqin ki, səbəbsiz deyil. Müxtəlif obrazların kətan üzərində məhz bu cür gerçəkləşməsi sayəsində tamaşaçı təsvir olunanların yaşantılarına, onların psixoloji durumuna şahidlik edə bilir. Rənglərin tünd çalarlarından onun çox işıqlı durumuna doğru azalan təqdimatında tamaşaçını duyğulandıracaq bədii-estetik və fəlsəfi-psixoloji məziyyətlər kifayət qədərdir. Əslində tündlüyünə baxmayaraq obrazların yaşantılarını gerçəkləşdirən cizgilərin dəqiqliyi azdır. Reallıqda rəssam arzuladığı təsirliliyi obrazların baxışlarını özündə hifz edən başlarını çox müxtəlif dönüşdə, bəzən hətta gözlənilməz rakursda təqdim etməklə əldə edir. Kətanda qabarıqlığı danılmaz olan bu portretlər üçün fon-yerlik rolunu oynayan və nisbətən rəng qatının “sakit” durumu aşağı hissənin ekspressiv örtüyü ilə təzad təşkil etdiyindən bütün kompozisiya cəlbedici və duyğulandırıcı baxılır.

Bütünlükdə C. Ocaqlının yaratdığı bu obrazlar qalereyasını özündə insani yaşantıların həyatin acılı-şirinli gərdişindən “şirələnən” düşündürücü məcmusu saymaq olar. Bizi əhatə edən gerçəkliyə və onun gövhəri sayılan insanlara bu cür bədii-yaradıcı münasibət isə nəinki Türkiyə, eləcə də dünya rəssamlığında demək olar ki, yenidir. Hər birinin həm də fəlsəfi tutuma bələndiyi danılmaz olan C. Ocaqlının portret - kompozisiyaları görünən olduğu qədər də, görünməz olan insan varlığına, onun ölçüyəgəlməz yaşantılarına bədii nüfuzetmənin nəticəsidir, desək, yanılmarıq. Onların necəliyi isə göz qabağındadır. 65 yaşlı rəssamın bu yöndə axtarışlarını bu gün də davam etdirməsinin qarşılığında demək olar ki, C. Ocaqlı üçün insan psixologiyasının açılmaz qatları hələ də qalır. Deməli, bizi hələ qarşıda yeni-yeni əsərlərlə görüş gözləyir. Ola bilsin ki, bu görüş elə Bakının özündə baş tutsun. Çünki türkiyəli rəssamın özü də bunu çox arzulayır. İnanırıq ki, əlaqədar qurumlar istedadlı fırça ustasının arzusunu gerçəkləşdirəcək və Azərbaycan sənətsevərlərinə elə onların da yaşantıları ilə anım yarada bilən əsərlərlə tanışlığına imkan yaradacaqlar...

Ziyadxan ƏLIYEV,

Azərbaycan Respublikasının

əməkdar incəsənət xadimi

Paritet.-2012.-22-23 noyabr.-S.16.