Arxeoloji tədqiqini gözləyən minlərlə abidə var

Nəcəf Müseyibli: “Son illər ermənilər işğal olunan ərazilərdə qeyri-qanuni olaraq qazıntı işləri aparırlar”

Ötən gün AMEA Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun direktor müavini Nəcəf Müseyibli mətbuat konfransı keçirdi. Arxeoloji tapıntıların elmi baxımdan işlənildiyini deyən N.Müseyibli onların hesabatlarının hazırlandığını bildirdi: “Tapılan qədim mədəniyyət nümunələri, abidələr institutun fondunda saxlanılır. Araşdırıldıqdan sonra həmin materialların bir qismi aidiyyəti rayonların Tarix-diyarşünaslıq müzeylərinə verilir. Əlbəttə ki, bu yalnız muzeydə saxlamaq yox, eyni zamanda geniş ictimaiyyətin diqqətinə çatdırmaq üçündür”.

N.Müseyibli hər il institutda həm arxeologiya, həm də etnoqrafiya üzrə 10-dan artıq dissertasiya işinin müdafiə edildiyini vurğuladı.

Onun sözlərinə görə, institutun fondunda yüz minlərlə maddi-mədəniyyət nümunələri toplanılıb: “Hələ sovet dövründə aparılan qazıntılar nəticəsində tapılan arxeoloji materialların böyük bir qismi orada yerləşirdi. Həmçinin Azərbaycan Tarix Muzeyinin Fondunda da sovet hakimiyyəti zamanında aparılan qazıntılarda aşkara çıxarılmış materialların bir qismi yerləşdirilib”.

O, tapılan arxeoloji abidələrin konservasiya işlərinin də aparıldığını qeyd etdi: “Bu həm elmi baxımdan, həm də turistlərin cəlb edilməsi üçün vacibdir. Belə işlər Qəbələdə, Ağsuda və digər rayonlarda aparılır. Yeri gəlmişkən, ölkə prezidentinin sərəncamı ilə Tovuz rayonu ərazisindəki Göytəpə abidəsi üçün məqsədyönlü vəsait ayrılıb. Orada arxeoloji parkın yaradılması işləri artıq başlanılır. Bu kimi işlər tədricən genişləndirilir”.

Direktor müavini son illər ermənilərin işğal olunan ərazilərdə qeyri-qanuni olaraq qazıntı işləri apardıqlarını dilə gətirdi. Onun sözlərinə görə, bu işlərə hətta xarici alimlər də cəlb edilib.

Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin getdiyi dövrdə ermənilərin Azıx mağarasından silah anbarı kimi istifadə etdiklərini xatırladan N.Müseyibli dedi ki, son vaxtlar ermənilərin Qarabağ ərazisində bu istiqamətdə fəallaşmasının bir səbəbi var: “Son illər Ermənistan rəhbərliyi siyasi mübarizə meydanında uduzduğunu dərk edir və bu işğala beynəlxalq baxımdan hər hansı “hüquqi don” geydirə bilmir” deyən N.Müseyibli əlavə etdi ki, buna görə də onlar qədim tarixə müraciət edirlər: “Ermənilər hesab edirlər ki, guya həmin ərazilərdə onlara aid qədim izlər var və buna görə də arxeoloji qazıntılar aparırlar”.

Ağdam ərazisində şəhər tipli abidə olduğunu diqqətə çatdıran N.Müseyibli qeyd etdi ki, onlar bu abidəni “Tiqranakert” adlandırırlar. Onun sözlərinə görə, bütün yazılı mənbələrdə göstərilir ki, Tiqranakert adlı şəhər nəinki Ağdamda, ümumiyyətlə, Cənubi Qafqazda olmayıb. Hansı ki, N.Müseyiblinin fikrincə, belə bir ad tarixə məlum deyil. Həmin abidənin adının “Govurqala” olduğunu açıqlayan N.Müseyibli bu adın hələ sovet hakimiyyəti dövründə də qeydə alındığını söylədi.

N.Müseyibli bu abidənin vaxtilə alimlərimiz tərəfindən tədqiq olunduğu və onun Azərbaycana məxsus olduğunu bir daha xatırladaraq, bu barədə yazılı mənbələr və faktların olduğunu qeyd etdi: “Maraqlıdır ki, nə keçmiş sovet hakimiyyəti illərində, nə də onların Azərbaycan torpaqlarını işğal etməsindən qabaq ermənilər bu iddia ilə çıxış etməyiblər. Amma nədənsə işğaldan sonra onlar vandalizmə yol verərək Azərbaycana məxsus abidələri dəyişdirirlər. Guya orada qədim erməni izləri tapılıb”.

Həmin ərazilərin işğalda olduğu üçün ora hansısa müdaxilə etməyin mümkün olmadığını deyən N.Müseyibli xatırlatdı ki, Ermənistan müvafiq Beynəlxalq Konvensiyanın üzvüdür və bu ölkə həmin sənədin 1954 və 1999-cu illərdə olan müvafiq protokollarını ratifikasiya edib. Onun sözlərinə görə, həmin sənəddə göstərilir ki, silahlı münaqişələr və işğal olunan zonalarda arxeoloji qazıntı işləri aparmaq, maddi-mədəniyyət abidələrində hər hansı dəyişiklik etmək qadağandır: “Bütün bunlara baxmayaraq, Ermənistan müvafiq Konvensiyanın tələblərini pozur və işğal olunan ərazilərdə qeyri-qanuni işlər aparır”.

N.Müseyibli bildirdi ki, bu vaxta qədər aparılan arxeoloji, antropoloji tədqiqatlar sübut edir ki, ermənilərin nəinki Qarabağda, bütövlükdə Cənubi Qafqaz və indiki Ermənistan adlandırılan Qərbi Azərbaycan torpaqlarında qədim izləri yoxdur. Onun sözlərinə görə, həmin ərazilərdə ermənilərə aid ən qədim arxeoloji tapıntıların yaşı 250-300 ildən qədimə getmir. “Amma sözügedən ərazilərdə aparılmış antropoloji və arxeoloji tədqiqatlardan aydın olur ki, həmin torpaqlar Azərbaycana məxsusdur”, - deyə o əlavə etdi.

N.Müseyibli qeyd etdi ki, ermənilərin qeyri-qanuni arxeoloji qazıntıları ilə bağlı dəfələrlə istər Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyi, istərsə də digər qurumlar vasitəsilə beynəlxalq və müvafiq təşkilatlara müraciət edilməsinə baxmayaraq, nəticə yoxdur.

Konfransda N.Müseyibli əcnəbi könüllülərin arxeoloji qazıntılarda nə dərəcədə iştirak edib-etməməsinə aydınlıq gətirdi: “Azərbaycan Respublikası ərazisində arxeoloji qazıntı işlərini AMEA Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutu həyata keçirir. Qanunvericiliyə əsasən, belə qazıntı işlərinə icazəni də bu institut verir. Könüllülərin iştirakı isə arxieoturizmin bir hissəsidir. Burada həvəskarlar turist qismində iştirak edə bilərlər. Amma özünün qazıntı aparmağından söhbət getmir. Bunu aparmağın elmi metodikası var. Onlar həmçinin ekspedisiyanı, sadəcə olaraq, müşahidə edə bilərlər. Amma sırf ona icazə verilsin ki, gedib özü qazıntı aparsın, bu, mümkün deyil”.

Gənclərin də bu işə cəlb edilməsinə diqqət çəkən arxeoloq Gənclər və İdman Nazirliyi ilə bu baxımdan yaxından əməkdaşlıq etdiklərini dedi: “Bu il də respublikanın müxtəlif qazıntı sahələrində arxeoloji düşərgələr təşkil edilib. Və bu düşərgələrdə kifayət qədər gənc nəslin nümayəndələri iştirak ediblər. Hər bir sahəyə olduğu kimi, xüsusilə arxeologiya sahəsinə gənclərin cəlb edilməsi olduqca vacib bir məsələdir. Çünki bunlar bizim tarixi abidələrimiz olaraq azərbaycançılıq ideologiyasının əsas sütunlarından biridir. Abidələrimiz geniş təbliğ edilməlidir. Bu həm də abidələrimizin qorunması üçün ideoloji baza yaradır. Bu baxımdan düşünürəm ki, hətta orta məktəblərdən şagirdlərin abidələrimizə ekskursiyalarını təşkil etmək lazımdır. Xüsusilə də, arxeoloji qazıntı işlərinin aparıldığı zamanlarda”.

O, müstəqillik əldə etdikdən sonra qazıntı işlərinin müqayisəedilməz dərəcədə artdığını vurğuladı: “Xüsusilə, 2008-ci ildə ölkə başçısı sərəncam verəndən sonra artım daha çox müşahidə olunur. Arxeoloji tədqiqat işinin təşkilinin müxtəlif səbəbləri var. Bunun üçün mütləq lazımi maliyyə vəsaiti olmalıdır. İndi dövlət tərəfindən belə bir şərait yaradılıb. Tutaq ki, sovet dönəmində bizim bölgələrdə maksimum 15-16 ekspedisiya işləyirdisə, indi onların sayı 40-a yaxındır. Burada bir ekspedisiyanın tərkibində bəzən 5-6 nəfər əməkdaş işləyir”.

Onun sözlərinə görə, aparılan qazıntıların nəticələri hər il yekun olaraq nəşr edilir: “Əsasən mətnlər Azərbaycan dilində olmasına baxmayaraq, hər bir yazının da arxasına ingilis və rus dillərində xülasələr verilir. Ona görə də bu, mətnlərin daha geniş yayılmasına imkan verir”.

Direktor müavini qızıl əşyaları tapıntıların dəqiq ünvanları barədə geniş reklam xarakterli ictimaiyyətə açıqlamanın əleyhinə olduğunu bildirdi: “Çünki o cür informasiyalar artıq abidələri qarət etməklə varlanmaq həvəsində olan bəzi insanlar üçün birbaşa adres göstərir”, - deyə o əlavə etdi. N.Müseyibli tapılan qızıl əşyalarının Tarix Muzeyinin nəzdindəki Qızıl Fonduna təhvil verildiyini xatırlatdı.

Bütün abidələrin qazıntısının yeniliklər aşkara çıxardığını deyən İnstitut rəsmisi Azərbaycanda hələ arxeoloji tədqiqini gözləyən minlərlə abidənin olduğunu vurğuladı. N.Müseyiblinin fikrincə, yüz illərlə arxeoloji qazıntılar aparılsa da, onlar yekunlaşan deyil.

F.HÜSEYNZADƏ

Paritet.-2012.-1-3 sentyabr.-S.10.