“Eyyub mənim ən təhlükəli rəqibim olardı”

Ramiz Quliyev: “Hər dəfə tarı əlimə götürəndə anam və Qarabağ torpağı gözlərim qarşısına gəlir”

Bu il 65 illik yubileyini qeyd edən Xalq artisti, "Şöhrət" ordenli beynəlxalq müsabiqələr laureatı tarzən Ramiz Quliyev “Azadinform”a müsahibəsində həyatı və yaradıcılığının ən maraqlı məqamlarından danışıb.

- Tarı əlinizə aldığınız ilk günü necə xatırlayırsınız?

- 5-6 yaşım olanda evdə, məhlədə, qonşuda tarın səsini eşidirdim, amma nə olduğunu bilmirdim. Təkcə qarmonu tanıyırdım ki, dişlərini çəkəndə səslər gəlir. Bizim evdə də divardan asılanın qonşunun sinəsinə qoyub çaldığı əşyaya oxşadığını görürdüm. Seyid nəslindən olduğumuz üçün atamıza “Ağa” deyirdik. Atamdan soruşdum: “Ağa, divardan asılan nədir?” Əmimə məxsus olan tar adlı musiqi aləti olduğunu deyəndə gözləri doldu. 1941-45-ci illər müharibəsində sonadək iştirak edən əmiminsə döyüşlərdə qolu yaralanmışdı və hələ də qəlpələr içərisindəydi. Ona görə də hər zaman anamın onun üçün toxuduğu əlcəyi taxırdı. Bir daha tar çala bilmədiyi üçün onu bizim evdə divardan asmışdı. Kəlbəcərdə hərbi komissar işləyirdi. Bizə gələndə həmin tar haqqında ona suallar verməyə başladım. Əmim tarı götürüb ilk dəfə onu tutmağı öyrətdi və mənə verdiyini bildirdi. Dedi ki, tarı mən sənə verirəm, bəxtini Allah versin!

- İlk müəlliminiz kim olub, onu necə xatırlayırsınız?

- Doğulduğum yerdə məhləyə girəndə, çəpərin yanından keçəndə istənilən evdən qarmon, tar, kaman, balaban, dəf, muğam zəngulələrinin səsi gələrdi. Musiqi Qarabağda bütün evlərin ilk zəngi idi. Bəxtim onda gətirdi ki, valideynlərimlə bərabər, yaxşı müəllimlərim də oldu. Yaxşı valideyni və yaxşı müəllimi olan şəxs mütləq uğur qazanır. İlk müəllimim 58 il bundan əvvəl Cəlal Əliyev olub. Allah canını sağ etsin, 90 yaşını qeyd edəcəyik. Sakit, səmimi, uşaq kimi kövrək bir insandır. Tar çətin musiqi aləti olduğu üçün başqa musiqi alətlərini seçənlər çox olub. Tarı sinədə saxlamaq qolları ağrıdır, 11 simi sağ əlin biləyi, sol əlin barmaqları ilə işlətmək asan deyil. Cəlal Əliyev kimi yaxşı müəllimlərin sayəsində biz tara vurulduq. Sonrakı müəllimlərin yaxşı olması da ilk müəllimdən asılıdır. Çünki bütün müəllimlər ilk müəllimi soruşub sonra tələbəni seçir.

- Ağdamdan Bakıya təhsilinizi davam etdirmək üçün gəldiyiniz günü necə xatırlayırsınız?

- Ağdamdan gəlib düşdüm Beşmərtəbədə. Konservatoriyanın heykəl olan binada yerləşdiyini demişdilər. Soraqlaşdım və Cəfər Cabbarlının heykəlinə gətirib çıxardılar. Dedim ki, mənə ayaq üstə duran Cəfər Cabbarlı yox, oturan Üzeyir Hacıbəylinin heykəli olan bina lazımdır. Beləcə, gəlib Konservatoriyaya çıxdım. İlk dəfə Üzeyir Hacıbəylinin heykəlinin qarşısında onun üzündəki nuru hiss etdim. Konservatoriyanın binasına girib birbaşa 2-ci mərtəbəyə qalxdım. Sən demə, qapıçıdan icazə almamış keçmək olmazmış, o da su almağa getdiyi üçün yerində deyildi. Qarşıma hündürboylu, saçları nisbətən uzun olan insan çıxdı və bura niyə və hardan gəldiyimi soruşdu. Ağdamdan tardan imtahan vermək üçün gəldiyimi dedim. Bu insansa rektor Cövdət Hacıyev imiş, hansı ki, onu görən insan qorxudan tük tökərmiş. Çox tələbkar, qanun-qaydanı sevən adam idi. Sonra onun qarşısında imtahan verib 5 qiyməti aldım. 1964-cü ildə 17 yaşımda müsabiqə yolu ilə Filarmoniyaya işə qəbul ediləndə tar əlimdə qapını açıb içəri girəndə Xan Şuşinski, Şövkət Ələkbərova, Sara Qədimova, Əbülfət Əliyev, Hacı Məmmədov, Ağası Məşədibəyov, Əliağa Quliyevin qarşısında “Orta Mahur” çaldım. Hacı Məmmədov hardan gəldiyimi soruşdu. Cavab verdim ki, Ağdamdan. Şövkət xanım rəhmətlik Əliağa Quliyevə dedi ki, “Əliş, bu oğlanı qapazada!” Səhərisi artıq məni ansamblla məşqə çağırdılar.

- Tarda bütün mahnıları ifa etmək olur?

- Şərq və Azərbaycan xalq çalğı alətlərinin içərisində bədii və texniki imkanları, səs tembri və sanbalına görə ən mükəmməl musiqi aləti tardır. Tar indi dünya səhnələrindən böyük simfonik orkestrlərdə solist kimi çıxış edir. Tarın imkanları çox üstündür.

- Pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olan sənətkar kimi Azərbaycanda tara olan maraq və ona verilən dəyər sizi qane edirmi?

- Rayonda oxuduğum 50-ci illərlə 2012-ci ili müqayisə etsək, yerlə göy qədər fərq var. Hazırkı dövr, şərait, mühit çox yaxşıdır. Qələm, dəftər, kitab, isti-soyuq problemi yox, kompüterlər, televiziyalar var. Əlini kompüterin düyməsinə basmaqla istənilən əsəri tapıb çalmaq olar. Ağdamda musiqi məktəbinə təhsil aldığım zaman Üzeyir Hacıbəylinin “Komsomol qızı” əsərini çalmalıydım, amma vərəqin sonu yox idi. Bütün rayonu axtardıq tapa bilmədik. Not müəllimim birtəhər özümdən düzüm-qoşum çalmağımı dedi. Bu cür çətin şəraitdə oxumuşuq. Azərbaycanda baş verən mədəni işlərin canlı şahidi kimi deyə bilərəm ki, heç vaxt muğamlar, milli musiqi alətlərinə indiki kimi diqqət və maraq olmayıb. Xüsusən də Heydər Əliyev Fondu tərəfindən çox böyük işlər həyata keçirilir. Bu dəstək və himayə böyük inkişafa gətirib çıxardı. Amma bir gileyim var ki, bir səmtə gedirlər, toyxana və şou-biznesə daha çox meyil var. Harda qazanc və pul var ora qaçırlar. İstərdim ki, musiqiçilərimiz keçmişdəki kimi heç bir qazanc, şan-şöhrət düşünmədən çalışsınlar, böyük simfonik orkestrlərlə və ya solo konsert vermək haqqında da düşünsünlər. Ona görə də bu gün biz dünya səhnələrinə milli musiqimizi layiqincə təmsil edə bilirik.

- Tələbənizin hansı keyfiyyətinə görə onun gələcəkdə yaxşı musiqiçi olub-olmamasını bilirsiniz?

- Üzündən, simasından, baxışlarından və ağzını açan kimi bəlli olur. Elə tələbələr var ki, məni ilk dəfə görürür və içəri girən kimi tərcümeyi-halımı danışır. Demək ki, bu sənəti sevib gəlir. İlk görüşümdə onlara neçə ildir tar çaldıqlarını və yaxşı tar çalanlardan birinin adını deyib kimin daha yaxşı ifa etdiyini soruşuram. “Əlbəttə ki, mən” cavabını verəndə bilirəm ki, bu gənc iddialıdır və uğur qazanacaq. Xoşbəxtəm ki, müəllimlərim kimi tələbələrim də yaxşıdır. Ailəmdə olduğu kimi müəllim və ifaçı kimi də xoşbəxtəm. Tələbələrim o qədər qabiliyyətli, qanacaqlı, mərifətli, istedadlı, məsuliyyətli, çalışqan, nizam-intizamlı olublar ki, indi də hər biri üçün burnumun ucu göynəyir. İndi onların arasında Əməkdar və Xalq artistləri, müəllimlər, dosentlər, professorlar var.

- Həmkarlarınızdan kimin tar çalmağını bəyənirsiniz?

- Bütün tar çalanların istər toy, istər yaradıcılıq üçün çalışmalarından, xidmətlərinin az və ya çox olmasından asılı olmayaraq hər zaman diqqət yetirmişəm, hörmətlə yanaşmışam. Ordu nə qədər çox və güclü olsa, o qədər də möhtəşəm olar. Lakin 20-ci əsrin böyük tar ifaçısı Hacı Məmmədov mənim üçün əvəzedilməzdir. İndiki tar ifaçılarının hərəsinin bir üstünlüyü var. Yaşlarına uyğun olaraq hərəsi özünə görə yaxşı çalır. Pis çalan azdır, onlar da yaxşılarla ayaqlaşmağa çalışır. Bu, yaxşı cəhətdir. Lakin birində sağ əl, birində sol əl daha yaxşı işləyir, birində baş var, ürək yoxdur, birində ürək var, baş yoxdur. Arzu edərdim ki, bunların hamısı bir yerdə tamamlansın.

- Azərbaycan tarı xarici ölkələrdə necə qarşılanır?

- 1977-ci ildə sənətkarlardan ibarət qrupla Afrikanın isti və rütubətli Qvineya və Yaşıl Burun adalarına qastrol səfərinə getmişdik. Orada “Orta Mahur”, “Çahargah” muğamlarını ifa etdim. Həmin vaxt afrikalıların üzündə anlaşılmaz bir ifadə gördüm. Lakin mahnı bitən kimi alqışlar dayanmırdı. Dünyanın 70-dən çox ölkəsində konsert proqramlarında çıxış etmişəm, hər birində musiqimiz çox gözəl qarşılanıb. Elə bil ölkə yoxdur ki, Azərbaycan tarı, milli musiqimizin sehrinə düşməsinlər. 1998-ci ildə Londonda keçirilən konsertlərimizin birində Şahzadə Maykl 15 dəqiqəliyə gəlmişdi, ancaq sonadək konserti izlədi. Hansı ölkədə olmuşamsa tarın qabından tutmuş simlərinədək maraqlanıblar.

- Azərbaycan tarının hansı səviyyədə olmasını arzulardınız?

- Tarın dünya musiqisindəki hazırkı səviyyəsini saxlasaq, uğur qazanacaq. Azərbaycan tarı YUNESKO səviyyəsində tanınır. Bura Heydər Əliyev Fondunun xüsusi zəhməti bəhrəsinə olub.

- Tarda hansı əsəri və harada ifa etməyi arzulardınız?

- Qəlbimin sarı siminə toxundunuz. Bütün xalqımız kimi mənim də qəlbimin ən yaralı yeri Qarabağ dərdidir. Hər kəs Qarabağda “Qarabağ” şikəstəsini ifa etmək istəyir. Tək arzum Qarabağda “Segah” muğamı üzərində “Ana” mahnısını ifa etməkdir. Tezliklə arzuladığımız günü görməyi, o torpaqda uyuyan əzizlərimin məzarını ziyarət etmək istəyirəm. Hər dəfə tarı əlimə götürəndə anam və Qarabağ torpağı gözlərim qarşısına gəlir. “Ana” mahnısını çalanda bir az təskinlik tapıram. Amma təskinlik müvəqqətidir.

- Oğlunuz Eyyub Quliyev da tarla səhnəyə gəldi, lakin niyə sonra dirijorluğa keçdi?

- Eyyub dirijorluğa keçməklə mənə çox yaxşılıq etdi. O, tarzənliyi davam etdirsəydi, məni geridə qoyacaqdı. Onun imkanları daha çoxdur. Eyyub mənim ən təklükəli rəqibim olardı, ondan çox çəkinirdim. Sağ olsun ki, dirijorluğu seçdi. 1981-ci ildə Maestro Niyazi bütün Qarabağ bölgəsində simfonik orekstrlə konsertkər verməyə gələndə həyat yoldaşı Həcər xanımla Ağdamda bizim evdə qonaq olublar. Yüksək hörməti olan böyük şəxsiyyəti iki otaqlı kasıb komamızda qəbul etməyə utansam da, o, qonaq evində deyil, bizim evdə qalmaq istədi. O vaxtdan tez-tez Maestronun bu cür böyük nümunəvi davranışları haqqında danışardım, şəkillərimizə baxardıq. Niyazinin sənətinə vurğun idim. Eyyubda da dirijorluğa həvəs buradan yaranıb. Tar çaldığı yerdə qəfil dayanıb dirijorluq etməyə başlayırdı. Uşaqlıqdan Niyazi haqqında söhbətlərim onda dirijorluğa həvəs yaratdı. Mənim vasitəmlə tarı, Niyazidən isə dirijorluğu sevdi. Əslində, onun tarı və dirijorluğu bilməsi çox yaxşıdır, Şərqlə Qərbi yaradıclığında birləşdirdi.

Paritet.-2012.- 11-12 sentyabr.- S.16.