Qarabağ abidələri məcburən erməniləşdirilir...

İndi heç kimə sirr deyil ki, ermənilər hal-hazırda işğal etdikləri Azərbaycan torpaqlarındakı Milli-mənəvi dəyərlərimizi, eləcə də tarix və mədəniyyət abidələrimizin bir çoxunu dağıdır, məhv edir, bir çoxunun isə formasını dəyişdirərək zorakı şəkildə erməniləşdirməklə məşğul olurlar. Bütün tarixi boyu Azərbaycan, daim ərazi itkisi ilə üzləşdiyindən həm də mədəniyyətimizin böyük itkisi və tariximizin təhrif edilməsi ilə də barışmalı olmuşdur. Məhz bu səbəblərdən də tarix və mədəniyyət abidələrinin mühafizə edliməsi və müdafiəsi bu gün daha çox aktuallıq kəsb edir. Azərbaycanın tarix və mədəniyyət abidələrinin dünya mədəniyyətinin inkişafında xüsusi yeri olduğunu anlayan hər kəs, bu abidələri mühafizə edərək gələcək nəsillərə çatdırılmasını özünün borcu və vəzifəsi hesab etməlidir.

Xalqımızın illərlə hissə-hissə itirdiyi mədəni irsinin yerini doldurmaq və ya onu hansısa rəqəmlərlə ifadə edib itkinin qiymətləndirilməsini hesablamaq sadəcə mümkün deyil. Əgər biz işğal altında olan tarix və mədəniyyət abidələrimiz üzərində sahibliyimizi əldə edib, mədəni irsimizin nümunələrini gələcək nəsillərə olduğu kimi qaytarmasaq, abidələrimizin qorunması və mühafizəsi işlərini bərpa etməsək, bu, Azərbaycan mədəniyyətinin mənəvi yoxsullaşmasına gətirib çıxaracaqdır. Çünki, işğal altında olub olmamasından asılı olmayaraq, qorunması və mühafizəsi təşkil edilməyən abidələrin təbii şəraitdə qəzaya uğraması və ya tədricən uçulub dağılması heç bir təşkilat tərəfindən kompensasiya edilmir və buna heç bir məmur məsuliyyət belə daşımır. Nə qədər ağır olsa da etiraf etməliyik ki, bu baxımdan Azərbaycan abidələri öz tənəzzül dövrünü yaşamaqdadır.

Məhz bu baxımdan abidələrimizin qorunması, mühafizəsi və təbliği işlərini istiqamətləndirmək və icra etmək xüsusi peşəkarlıq və diqqət tələb edir. Odur ki, Azərbaycanın İşğal Olunmuş Ərazilərindəki Tarix və Mədəniyyət Abidələrini Müdafiə Təşkilatı ictimai birliyi Azərbaycanda yeganə təşkilatdır ki, yalnız bu istiqamətdə 10 ildən çoxdur ki, fəaliyyət göstərir. Fəaliyyəti dövründə təşkilat bir çox uğurlara imza atmışdır. Təşkilatın fəaliyyəti bu müddət ərzində Azərbaycanın bütün mətbuat və informasiya orqanları tərəfindən müntəzəm şəkildə izlənir. Eyni zamanda mətbuatda gedən abidələrlə bağlı bütün yazılar təşkilat tərəfindən oxunur və təhlil edilir.

Odur ki, geniş oxucu auditoriyasına malik “Yeni Müsavat” qəzetinin 10.01.2012-ci sayında “Qarabağdakı tarixi abidələrimiz kütləvi şəkildə saxtalaşdırılır” adlı məqalə təşkilat üzvlərinin diqqətini çəkməyə bilməzdi. Məqalə ilə tanışlıqdan sonra məlum oldu ki, bu məqalədə Azərbaycanın İşğal Olunmuş Ərazilərindəki Tarix və Mədəniyyət Abidələrini Müdafiə Təşkilatı ictimai birliyinə məxsus bir çox faktlar və ifadələr təhrif edilmişdir. Hətta təşkilatın adından yalan fikirlər səsləndirilmişdir.

Bütün məqalə boyu Azərbaycanın İşğal Olunmuş Ərazilərindəki Tarix və Mədəniyyət Abidələrini Müdafiə Təşkilatı ictimai birliyinin 01.08.2011-ci il tarixli bəyənatından cümlələr köçürüb formasını dəyişən məqalə müəllifinin qeyri-peşəkarlığı özünün ifadə etdiyi bütün cümlələrdə və sözlərdə əksini tapır. Müəllif yazır: “...erməni diasporunun maliyyə dəstəyi ilə xaricdən arxeoloqlar cəlb edilir, qədim Azərbaycan və alban abidələri erməni abidələri adı altında restavrasiya olunur” Məlumdur ki, ermənilərin xarici ölkələrdən dəvət etdikləri Arxeoloqlar Xocavənd, Ağdərə, Kəlbəcər, Şuşa, Laçın və digər ərazilərdə hər il çoxlu sayda qazıntı işləri həyata keçirirlər. Onlar məşhur Azıx mağarasında və Ağdam rayonunun Şahbulaq ərazilərində genişmiqyaslı qazıntıları hələ də davam etdirirlər. Arxeoloqların vəzifəsi heç də məqalə müəllifinin iddia etdiyi kimi memarlıq abidələrini “restavrasiya” etmək demək deyil, onların vəzifəsi tarixi yerlərdə qazıntılar aparmaqdır. Göründüyü kimi müəllif arxeoloqla bərpaçıların vəzifələrini səhv salır.

Müəllif mənbəyini göstərmədiyi fakta əsasən bildirir ki, “Ermənilərin bura 19-cu əsrin əvvəllərində köçürülmə faktını ört-basdır eləmək üçün geniş kampaniya gedir; artıq 4 mindən çox abidə rəsmən erməniləşdirilib” Erməni vandalizmi barədə saatlarla danışmaq olar, lakin bu zaman həqiqəti də unutmaq lazım deyil, işlədilən hər bir ifadə faktlarla əsaslandırılmalıdır. Burada işlədilən “...4 mindən çox...” rəqəminin haradan götürüldüyünü deyə bilmərəm, amma bizim təşkilatımızın sadə bir hesablama qaydası var, onu bu sahədə çalışmaq istəyən insanların hamısına tövsüyə edərdim. Məsələn: Erməni mənbələri rəsmi şəkildə məlumat verirlər ki, 2000-ci ildə 1750 abidə qeydə alınıb + 2006-cı ildə 500 abidə + 2011-ci ildə 289 abidə bu bərabər olur = 2539-a. İndi deyə bilərik ki Ermənilər işğal etdikləri ərazilərimizdə təqribən 3000-ə yaxın abidəmizi qeydiyyata alıblar. İndi burada bu abidələrdən neçəsinin Azərbaycanın rəsmi dövlət qeydiyyatında olmadığını hesablamaq üçün belə edirik: Ermənilər işğal etdikləri ərazilərimizdə qeydiyyata aldıqları abidələrin sayı 2539 bundan çıxırıq - Azərbaycanda rəsmi qeydiyyatda olan abidələrin sayını 850 bu bərabər olur = 1689 rəqəminə. Odur ki biz arxayınlıqla işğal olunmuş ərazilərimizdə təqribən 2000-ə yaxın abidənin rəsmi dövlət qeydiyyatında olmadığını öyrənirik. O cümlədən muzey eksponatlarımız və digər mədəniyyət nümunələrimizin saylarını da bu üsulla hesablamaq mümkündür.

Daha sonra məqalədə göstərilir: “...Azərbaycanın tələbi əsasında ATƏT iki dəfə işğal altındakı ərazilərdəki vəziyyəti öyrənmək üçün missiya təşkil edib, bu zaman tarixi abidələrin vəziyyəti də qismən araşdırılıb.” Həqiqətən də, ATƏT nümayəndələrinin iştirak etdiyi komisiya iki dəfə Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərində ermənilər tərəfindən yalnız qeyri-qanuni məskunlaşdırılmanın vəziyyəti yoxlanmışdır. Bu komisiyanın planına işğal altındakı abidələrin vəziyyətini öyrənmək daxil deyildi. Təəssüf ki, hələ indiyədək nə ATƏT, nə də digər beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən Azərbaycan hökumətinə işğal olunmuş ərazilərimizdə Azərbaycan abidələrinin vəziyyəti barədə rəsmi sənəd təqdim edilməmişdir.

Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin adını belə düzgün yaza bilməyən bu məqalənin müəllifi öz yazısında mənim rəhbərlik etdiyim təşkilatın adından yalan məlumatlar uydurmağı da unutmayıb: O yazır: “Ötən il Azərbaycanda fəaliyyət göstərən bir qeyri-hökumət təşkilatı - İşğal Olunmuş Ərazilərdəki Tarix və Mədəniyyət Abidələrini Müdafiə Təşkilatı ictimai birliyi bu problemi araşdırmışdı və məlum olmuşdu ki, Qarabağda mövcud olmuş minlərlə tarixi abidə Azərbaycan Mədəniyyət Nazirliyinin uçotunda deyil.” Haqqında gen-bol fikir yürütdüyü bir təşkilatın fəaliyyətinin məqsəd və məramını anlamayan müəllif hər halda təşkilat adından işlətdiyi “...məlum olmuşdu ki, Qarabağda mövcud olmuş minlərlə tarixi abidə Azərbaycan Mədəniyyət Nazirliyinin uçotunda deyil” və “Ermənistan 2010-cu ilə qədər Dağlıq Qarabağ və ona bitişik ərazilərdə 2500-dən çox tarix-mədəniyyət abidəsini pasportlaşdırıb” ifadələrinə görə xəcalət çəkməli və utanmalıdır. Çünki bizim təşkilatımız adından bu formada ifadələr heç vaxt işlədilməyib.

Daha sonra 2010-cu ildə işğal altındakı Azərbaycan ərazilərinə səfər edən isveçrəli jurnalist Andre Vedmerin söhbət açdığı ermənilər tərəfindən təmir edilən məscid, Şuşanın Saatlı məscididir. Saatlı məhəlləsinin sakinləri əsasən indiki Laçın rayonunun Keştazlı obasından köçüb burada məskunlaşanlardırlar. Bu məhəllə məscidi 1883 -cü ildə məşhur memar Kərbəlayi Səfixan Qarabaği tərəfindən tikilmişdir. Tarixi mənbələrdə yazılır ki, Keştazlıların yaşadığı məhəllə XIX yüz ilin ikinci yarısınadək Keştazlı, Saatlı, Köçərili adlandırılırdı.

Faiq İSMAYILOV,

Azərbaycanın İşğal Olunmuş

Ərazilərindəki Tarix və Mədəniyyət

Abidələrini Müdafiə Təşkilatı ictimai

birliyinin sədri

Paritet.- 2012.- 12-13 yanvar.- S. 6.