“Hətta ədəbiyyat belə kino ilə müqayisədə uduzur”

Ötən ilin son günlərində Dövlət Film Fondunda kinorejissor Şamil Nəcəfzadənin yeni filminə jurnalistlər üçün baxış keçirildi. “Üfüqü ötənlər” adlanan tammetrajlı sənədli film iki hissəlidir. Qəribə həyat hekayələrinin yer aldığı film 60-70-ci illər Azərbaycan rəssamlığına bir nəzər, bu mühitdə adlarından söz etdirən beş avanqard rəssam haqqındadır. Onların həyatla, cəmiyyətlə, siyasi dairələrlə mübarizəsi, seçdiyi bu çətin yolda keçirdikləri hissiyatlar...Bəzən əsərlərinin təhlili zamanı, bəzən yaxınlarının dili ilə, bəzən də filmin ssenari müəllifi sənətşünas Sara Nəzirovanın bələdçiliyi ilə....Kimlər idi bu qəhrəman, qorxmaz rəssamlar?- Mir Cavad, Tofiq Cavadov, Əşrəf Murad, Rasim Babayev və Qorxmaz Əfəndiyev .

-Şamil bəy, səhv etmirəmsə siz ixtisasca rəssamsınız. Ona görə bu mövzuda film çəkmək sizə daha yaxın olmalıdır.

-Bəli, doğru qeyd etdiniz, ilk peşəm rəssamlıqdır. 1984-cü ildə Moskvada Ümumittifaq Dövlət Kinematoqrafiya İnstitutunun rəssamlıq fakültəsini bitirib Azərbaycana gələndə kinostudiyada çəkilən altı bədii filmdə rəssam kimi çalışmışam. 1990-cı illərdə isə rəssamlıqla paralel olaraq filmlərdə rejissor kimi də fəaliyyət göstərməyə başladım. İlk filmimi çəkdim və ardınca digərləri gəldi. Amma son illərdəki fəaliyyətimi nəzərdən keçirsəniz görəcəksiniz ki, mən filmlərdə ancaq rejissor kimi çalışmışam.

-Daha öncə bu mövzuya müraciət etdinizmi?

-Yeddi il bundan əvvəl Kamil Nəcəfzadə haqqında “Ağ kətandakı adam” tammetrajlı filmini çəkmişdim.

-”Üfüqü ötənlər” filmi bütünlüklə faciəvi notlar əsasında çəkilib. Bunu o vaxt hökm sürən şəraitlə, yoxsa “rəssamların həyatı faciəvi olmalıdır” fikri ilə razılaşdığınız anlamı ilə əlaqələndirək?

-Bilirsiniz, bu adamların həyatı belə gətirdi. Onların arasından ən uğurlusu Rasim Babayevin həyatı idi. Rejimin diktəsi ilə əsərlər yaratmadan, daxili azadlığını saxlayaraq belə bütün qelareyalarda onun əsərləri sərgilənirdi. Hətta fəxri ad belə almışdı, amma digərlərinin həyatı başqa cür oldu. Dahi rəssamlar heç də həmişə faciəvi həyat yaşamayıb. Faciəviliyi onların yaratdıqlarının qəbul olunub-olunmaması ilə əlaqələndirmək olmaz. Filmdə əsas fikir bu idi ki, onlar öz həyatları, yaradıcılıqları ilə bu sənətlə məşğul olmağa tam haqları olduğunu sübut etdilər. Onlar həm də hansı məqamdasa bir sufi həyatı yaşadılar.

-Dediniz ki, rəssamlar daxili azadlıqlarını saxladılar? Bəs siz, sizlər-rejissorlar daxili azadlığınızı, istədiklərinizi çəkmə azadlığını qoruyub saxlaya bilirsizmi?

-Bütün incəsənət növlərindən ən çətini kinodur. Ona görə ki, rəssam üçün yer, fırça bəs edirsə, bu sözlərimi digər sənət növlərinə də aid edirəm, rejissor istehsal prosesi və maliyyə problemi ilə qarşılaşır. Əgər teatr tamaşasını 10 min avroya hazırlamaq mümkündürsə, genişmiqyaslı bədii kinonu bu pula çəkmək olmaz. Film daha çox maliyyə tələb edir. Kino incəsənətin kütləvi sənət növüdür, təsir gücü, ictimai fikri formalaşdırmaq və psixologiyanı dəyişdirmək cəhətdən kinoya əvəz yoxdur. Hətta ədəbiyyat belə onunla müqayisədə uduzur. Kino müxtəlif olmalıdır: müəllif kinosu, kommersiya kinosu və s. Və tamaşaçının seçim etmə imkanı olmalıdır, çünki kimi “Harri Porter”ə, kimi Berqmana, kimi “Almadovar”a baxmaq istəyəcək. Seçim üçün də gərək kinoteatrlar ola. Vaxtilə bu şəbəkə bizdə var idi. Bakının mərkəzində ona yaxın kinoteatr var idi, elə rayonlarda da. Nə vaxt Azərbaycanda kinoteatr şəbəsi yenidən qurulsa, ancaq o zaman biz kinomuzun vəziyyətini dəyərləndirə bilərik. İndi əksər filmlərimiz rəflər üçün çəkilir. Onların bəziləri kinofestivallarda nümayiş olunur, amma bizim tamaşaçılar görmür. İndi yeganə ümid “Nizami” Kino Mərkəzinədir. Söz veriblər ki, oranın bir zalı Azərbaycan filmlərinə həsr olunacaq. Və orda son 20 ildə istehsal olunan filmlər nümayiş olunacaq. Bu illər ərzində 20-dən çox film çəkilib, bura həm sənədli, həm də bədii, həm animasiya filmləri daxildir. Amma Azərbaycan tamaşaçısı o filmləri görməyib və düşünür ki, bizdə ümumiyyətlə film çəkilmir.

-Çəkilən filmlər ancaq ikinci dərcəli festivallar həyatı yaşaya bilir. Əlbəttə, bir iki nümunəni çıxmaq şərtilə ki, bura elə sizin “Qala” filminiz də aiddir. Çünki o film “Oskar” mükafatlarında iştirak edən ilk Azərbaycan filmi idi. “A” kateqoriyalı festivallarda uğurla iştirak etmək üçün nə etmək lazımdır?

-İlk növbədə dünyada “Azərbaycan kinosu” anlayışı formalaşmalıdır. Buna da nail olmaq üçün fikrimcə, hər il ölkədə ən azından 10 bədii film çəkilməlidir ki, 1-2 film Azərbaycanı dünya miqyasında uğurla təmsil edə bilsin. Azərbaycan kinematoqrafının lazımı yaradıcı potensialı var, iqtisadi cəhətdən də ölkəmizin günü-gündən güclənir. Hamı başa düşməli və qəbul etməlidir ki, kinematoqraf bu gün də aparıcı sənət növüdür və həm də bayaq dediyim kimi ictimai fikri formalaşdıra bilir. Niyə biz kinonu öz siyasi məqsədlərimizə görə istifadə etməyək? Bütün ölkələr bunu edir. Fikir verin, “Erməni soyqırımı”nın bir çox ölkələrdə qəbulunda onların bu mövzuda çəkdikləri çoxlu sayda bədii və sənədli filmlərinin danılmaz köməyi olub.

-Qayıdaq “Üfüqü ötənlər”ə... Rəssamların seçimi sizə, yoxsa ssenari müəllifinə aiddir?

-Sara xanım Nəzirova filmi, ssenari müəllifidir. Rəssamların seçimi, filmin mətni bütünlüklə Sara xanımındır. Film də onun təəssüratları, rəssamlarla xatirələri üzərində qurulub, sanki o filmboyu öz xatirələrinə səyahətə çıxır. Mən sadəcə rejissor olaraq mətnin ekran variantını, strukturunu düşünmüşəm. Məsələn, filmdə Sara xanımı əhvalatı nəql edən kimi göstərmək mənim ideyam idi. Mən onu dilə tutdum və çox sağ olsun ki, bununla razılaşdı. Çünki kinoda çəkilmək kifayət qədər çətin məsələdir. Amma o hətta bizi qırmayıb küləkli havalarda qayalara belə qalxmağa razı olurdu.

-Filmin musiqiləri diqqətimi çəkdi-avanqard rəssamlardan çəkilən film klassik musiqi ilə təsvir olunur. Səbəbini bilmək olarmı?

-Bəlkə siz fikir vermədiniz, filmdə ilk dəfə Qara Qarayevin üçüncü simfoniyası (dodekofonik simfoniya) səslənib. O dövrdə ən avanqard musiqi əsəri var idisə, biri də məhz Qara Qarayevin üçüncü simfoniyası idi. Qarayevdən sonra çox dodekofoniya bəstəkarları peyda oldu. Qara Qarayev eləcə də ondan başqa filmdə musiqiləri səslənən Fikrət Əmirov da o rəssamlarla eyni dövrdə yaşamış insanlar idilər, o musiqi əsərləri də məhz o dövrdə yarandı. Bu mənimçün vacib idi. Bilirsiniz, indi klassik görünən musiqilər vaxtilə çox avanqard olub. Amma bununla belə bu gün də onlar öz avanqardlığını itirmir. Hər bir yaradıcı insan bir əsəri yaradanda özü üçün yeni planet düşünür, onu fikrində yaradır və oranın təbiətini, aləmini, insanları, onların taleyini belə düşünür. O dövr üçün Azərbaycan təsviri sənətini-planetini yaradan məhz bu bir neçə nəfər olub. Bu baxımdan filmin bütün komponentləri buna bağlıdır.

-Film nə qədər vaxta hazır oldu?

-Demək olar ki, bir ilə. Rejissor ssenarisi yazıldı, məkanlar seçildi, çəkilişləri etdik, sonra montaj, səsləndirmə, musiqi və nəhayətdə film hazır oldu. Filmin ilk öncə jurnalistlər üçün nümayişini təşkil etdik, amma tezliklə ictimaiyyətə də təqdim edəcəyik.

-Bədii film çəkmək planda varmı?

-Ssenari var. Hətta bir ssenari deyil, çoxdur amma nə vaxt bu plan gerçəkləşəcək, bax bunu deyə bilməyəcəm. Bu yaradıcı insanlardan asılı deyil.

-”Qala”dan sonra hansı mövzuda film çəkmək istərdiniz?

- İşləmək istədiyim iki-üç mövzu var. Hamısı da biri-birindən fərqlidir.

Nərmin MURADOVA

Paritet.- 2012.- 14-16 yanvar.- S. 16.