Proqramlaşdırmanın sirləri

İnformasiyanın istehsalı və istehlakı müasir İnformasiya Texnologiyalarının tətbiqi olmadan demək olar ki, qeyri-mümkündür. Bu texnologiyaların önündə proqramlaşdırma gedir. Müasir proqram sistemləri öz əcdadlarından daha mükəmməl olmalarına baxmayaraq, informasiya ilə bağlı bütün problemləri həll etmək iqtidarında deyillər və proqramçılara ehtiyac daha da çoxalıb. Bəzən ilkin biliklər əldə etməklə də proqramlaşdırmanın sirlərinə yiyələnmək mümkündür. Ele bunu nəzərə alaraq, bəzi mühüm faktları diqqətinizə çatdırırıq.

Hər hansı proqram sisteminin yaradılması əsasən 5 mərhələni əhatə edir:

1.Texniki məsələ. Sifarişçi və icraçı arasında danışıqlar. Sifariş veriləcək proqram sistemin giriş və çıxış parametrlərinin (formalarının) müəyyən olunması. Proqram sistemin yaradılması üçün zəruri olan “Texniki məsələ” adlı sənədin hazırlanması.

2.Texniki layihə. “Texniki məsələ” sənədinin əsasında proqram sistemin ümumi layihə-alqoritmini əhatə edən sənədin hazırlanması. Bu mərhələdə aşağıdakı məsələlər araşdırılır və həll olunur:

sistemin giriş və çıxış bloklarının və onlar arasındakı əlaqələrin müəyyən olunması;

verilənlər bazasının tipinin müəyyən olunması;

məsələni həll etmək üçün lazım olan Alqoritmik Dilin və dillərin müəyyən olunması;

məsələnin texniki təminatının müəyyən olunması.

Bu mərhələnin nəticəsi “Texniki Layihə” sənədidir.

3.Proqramlaşdırma. Proqramçı “Texniki Layihə” sənədi əsasında proqram təminatını hazırlamağa başlayır. Bu mərhələdə proqram təminatının sinifləri, funksiyaları, qlobal dəyişənləri, massivləri, verilənlər bazaları yaradılır, mühafizə məsələləri həll olunur. Bu mərhələnin nəticəsi işlək şəraitə gətirilmiş proqram təminatıdır.

4.Eksperimental tətbiq. Bu mərhələ yaradılmış proqram təminatının yoxlanılması üçün nəzərdə tutulub. Qabaqcadan hazırlanmış yoxlama testləri vasitəsilə proqram təminatı yoxlanılır. Yoxlama testləri qabaqcadan hazırlanmış, verilmiş giriş parametrləri əsasında alınacaq nəticəni özündə saxlayan yoxlama sistemi olub, proqram təminatının necə işləməsini müəyyən etmək üçün nəzərdə tutulub.

5.İstismar.

Eksperimental tətbiq bitəndən sonra proqram təminatının istismarı başlayır.

Göstərilən bütün mərhələlər bir-birlərilə sıx əlaqədə olub, proqram təminatının yaradılması müddətində bir-birlərini korreksiya edir.

Proqram sistemlərin əsasən 3 növü var:

1.Lokal proqramlaşdırma. Ayrıca kompyuter, lokal/korporativ şəbəkələr üçün nəzərdə tutulan proqram sistemlər. Bununla yanaşı ofis sistemləri üçün nəzərdə tutulan Plug In tipli proqram sistemlərdə lokal proqramlaşdırmanın ayrıca bir sahəsidir.

2.WEB proqramlaşdırma. WEB serverlərdə yerləşərək İnternet şəbəkəsində klientlərə xidmət edən proqram/skript sistemlər.

3.Qarışıq proqramlaşdırma. Yuxarıda göstərilən proqram sistemləri xüsusi interfeyslə bağlanmış sistemlərdir. Bu sahə yaxın gələcəkdə əsas proqramlaşdırma sahəsinə çevriləcək.

Lokal proqramlaşdırma

Klassik mənada proqramlaşdırma deyəndə məhz lokal proqramlaşdırma nəzərdə tutulur. Proqram sistemlərin yaradılmasının 2-ci mərhələsində (“Texniki layihə”) hansı Alqoritmik Dildən istifadə olunacağı müəyyənləşdirilir. Çünki AD-in seçilməsi, yalnız “Texniki məsələnin” tam araşdırılmasından sonra müəyyən olunur. AD-lər yalnız instrumental mahiyyət daşıyır. Həll olunacaq məsələnin optimal həll üçün uyğun AD-nin seçilməsi zəruridir. Gənc proramçıların bəziləri bu məsələni dəqiq anlamadıqları üçün bildikləri AD-i yerli-yersiz tətbiq etməyə çalışırlar. Bu isə proqram sistemlərin gələcək istismarında ciddi səhvlərin əmələ gəlməsinə gətirib çıxarır. Uyğun AD-in düzgün seçilməməsi ləng, qeyri-optimal və idarəsi mürəkkəb olan proqram sistemlərin əmələ gəlməsinin əsas səbəblərindən biridir.

Ofis sistemlərində proqramlaşdırma

Lokal proqramlaşdırmanın alt-sistemi kimi Ofis proqramlarında proqramlaşdırmanı ayrıca qeyd etmək lazımdır. Göründüyü kimi ideal universal sistem mövcud deyil. Ofis proqramları istifadəçiyə maksimum yaxınlaşdırılsa da (yəni xüsusi bacarıq tələb etmədən hər bir insanın istifadəsi üçün nəzərdə tutulsa da), bu sistemlərin istismarı zamanı elə məsələlər ortaya çıxır ki, onları bu sistemin mövcud rejimləri vasitəsilə həll etmək qeyri-mümkün olur. Məsələn, MsWord-də Azərbaycan dilində olan mətnin qrammatik qaydalar əsasında hecalamaq, mətnin kod cədvəlinin dəyişdirilməsi və ya MsExcel-də ədədlərin Azərbaycan dilində sözlərlə avtomatik əvəz etmək. Bu sistemlərin yaradıcıları bu cür problemləri həll etmək üçün öz sistemlərinin daxilində proqramlaşdırma imkanı yaradıblar.

Web proqramlaşdırmanın 2 növü var:

1.Server tərəfdə proqramlaşdırma

2.Müştəri tərəfdə proqramlaşdırma

Server tərəfdə proqramlaşdırma dilləri kimi əsasən PHP, PERL, JAVA, C++, ASP və digər AD-dən istifadə olunur. Müştəri tərəfdə isə JavaScript, VbScript, JScript və s. bu kimi AD-dən istifadə olunsa da, bütün Web browserlər tərəfindən əsasən JavaScript problemsiz istifadə olunur. Digər müştəri tərəfdə işləyən skriptlər Web browserlər tərəfindən birmənalı qəbul olunmur: ya işləmir ya da səhvlər verir.

Korporativ şəbəkələrdə məlumatların saxlanılması və korporativ müştərilərin istifadəsi üçün lokal və Web proqramlaşdırmadan eyni zamanda istifadə edilməsi zəruriyyəti ortaya çıxır.

Zamirə İlqar

Rabitə dünyası.- 2009.- 15 may.- S.15.