Ümummilli lider Heydər Əliyev ermənilərin ərazi
iddialarına imkan vermədi
(Əvvəli qəzetin 26 və 27 may tarixli
saylarında)
Zöhrab Qəhrəman
oğlu Məmmədovun Azərbaycan CM-in 186-cı maddəsi
ilə həmin cinayəti etməsi sübut edilmədiyinə
görə ona bəraət verilsin. Həmin iş üzrə dərhal
həbsdən azad edilsin.
Hökm oxunub
sona çatanda ermənilər məhkəmə
binasını daşqalaq etməyə başladılar. Binanın
içərisində olan adamların çoxu daş zərbəsinə
məruz qaldı. Daşlar insanların
üzərinə yağış kimi
yağdırılırdı, Milis nəfərləri özlərini
elə göstərirdilər ki, guya onlar parka
yığılan kütləni sakitləşdirməyə
çalışırlar, Lakin er-mənilər sakitləşmir,
daha da qızışırdılar. Qalmaqal
salan ermənilərə Yerevandan gələn xüsusi dəstələr
rəhbərlik edirdilər.
Kütlə
izdihamı məhkəmə binasının zalına daxil
oldu. Konvoylan döyüb kənarlaşdırdılar.
Günahı sübuta yetməyən 3 nəfər
azərbaycanlını bayıra çıxarıb onları
vəhşicəsinə döydülər. Elə bir vəziyyət yaranmışdı ki, hər
bir erməni əllərindəki daşla azərbaycanlıları
vurmalı idi. Onlar hətta
öldürüldükdən sonra da meyitləri təpik və
daşla vururdular.
Bundan sonra ermənilər
öldürülən azərbaycanlıların meyitlərini
gətirdikləri milis maşınına qoyub onları
yandırdılar, Stepanakert şəhəri müəyyən
müddət kütlənin idarəsinə keçir. Şəhərdə
olan azərbaycanlılar isə müvəqqəti olaraq evlərini
tərk etmişdilər. Ermənilər, həmçinin
azərbaycanlı milislərə də silahlı müqavimət
göstərirdilər.
Stepanakertdeki
qırğının daha pis nəticələr verəcəyini
görən Heydər Əliyev öz siyasi iradəsi ilə
ermənilərin bütün planlarının bu istiqamətdə
inkişafına imkan vermədi. Belə ki,
münaqişənin daha geniş vüsət almaması
üçün Dağlıq Qarabağın azərbaycanlılar
yaşayan əyalətlərinin Stepanakert istiqamətindəki
bütün yollan bağlandı. Heydər
Əliyevin göstərişi ilə azərbaycanlı əhali
arasında rayon katibləri səviyyəsində kompleks tədbirlər
keçirildi. O, özü də şəxsən bu tədbirlərdə
iştirak edirdi, Operativ əməliyyat zamanı DTK-nın
xüsusi dəstəsi Stepanakertə gəlib erməniləri
sakitləşdirdi, onların vəhşi əməllərinin
qarşısı alındı. Sonra da Heydər
Əliyevin nəzarəti altında hadisələrin
günahkarları öz layiqli cəzalarını aldılar.
Stepanakertdə
baş verən bütün bu hadisələri və həqiqəti
aydınlaşdırmaq üçün Heydər Əliyevin
göstərişi ilə paralel olaraq Xüsusi Istintaq Komitəsi
yaranır.
Xüsusi istintaq Komitəsinin
tərkibinə aşağıdakılar daxil edilmişdir:
1.
DTK-nın istintaq şöbəsinin müstəntiqi
mayor Ə.B.Arutyunov,
2.
Baş müstəntiq kapitan A.A.Ta-lanov.
3. Müstəntiq baş leytenant
R.A.Baxşəliyev.
Belə beynəlmiləl
komissiyanın Heydər Əliyev tərəfındən
yaradılması təsadüfi olmamışdı. Çünki
milli problem olduğunu nəzərə alaraq, onda
komissiyanın işinin obyektiv olacağına heç bir tərəfə
meyil etmə-yəcəyinə Moskvadakı "böyük
qardaşlarımızın" şübhələrinin
heçə endirməkdən irəli gəlirdi.
İstintaq
işini şübhəsiz ki, Moskvanın nəzarəti
altında Azərbaycan Respublikası Prokurorluğu
aparırdı. Ona görə ki, bu hadisəni mərkəzdə
şişirtmək istəmirdilər.
Dağlıq
Qarabağın azərbaycanlı əhalisinin adekvat
reaksiyasının olmaması, erməni-azərbaycanlı toqquşmasının
qarşısının alınması ermənilərin
planlarını alt-üst etdi. Ermənilər azərbaycanlıları
intiqam almaq üçün Stepanakertə gəlmələrinə
təhrik edə bilmədilər. Plana əsasen
Stepanakertdə silahlı ermənilər onları gözləyirdilər.
Hadisələrin dəhşətli inkişafını
bilən Heydər Əliyevin apardığı operativ tədbirlər
bu qırğının qarşısını ala bildi.
Bundan sonra ermənilər Stepanakert hadisələrində
iştirakçıları qoruyub saxlamaq, məsuliyyətə
cəlb olunanların cəzasını minimuma endirmək
istiqamətində çalışmalı olmuşlar. Bu da onlara nəsib olmaq astanasında idi.
Heydər Əliyev
istintaqın işinin obyektiv aparılmadığını
gorüb yeni təd-birlər gördü. istintaq
işinin Azərbaycan SSR Prokurorluğunda
aparıldığını nəzərə alan Heydər Əliyev,
həmin iş üzrə Prokurorluğun müstən-tiqləri
ilə birgə, Azərbaycan DTK-nın xüsusi şöbəsinin
baş müstəntiqi mayor Nikolay Podqornını da əlavə
etdi. Daha sonra DTK-nın istintaq şöbəsinin
müstəntiqi, baş leytenant Nikita Dobrovin də bu istintaqa
qoşulur.
Arxiv
materialları belə nəticəyə gəlməyə imkan
verir ki, Heydər Əliyev prokurorluq tərəfındən
aparılan istintaq işinin birdən deyil, aramla, tədricən
öz nəzarətinə götürür. Sonra məlum
olur ki, istintaqda erməniləri ifşa edən əsas
sübut və dəlilləri məhz DTK-nın xüsusi
komissiyasının üzvləri və prokurorla birgə,
sonradan Heydər Əliyev tərəfindən istintaqa
qoşulmuş müstəntiqlər aşkar etmişlər.
Onların səyləri və işin
düzgün gedişi nəticəsində müqəssirlər
öz cəzalarını almışlar. Bütün
bunlar arxiv materiallarının köməyi ilə təkzibe-dilməz
faktlarla sübuta yetirilmişdir.
Şahid Məmmədov Məmməd
Ağamməd oğlunun ifadəsindən;
Mən Zərifənin
(Ərşadın arvadı) xahişi ilə onunla Stepanakertə
getdim. Zərifə zala keçə bildi. Mən isə bayır-da qaldım. Bu vaxt parkda 12 minə qədər erməni
toplanmışdı. içəridən
güllə səsləri gəlməyə başladı. Nə baş verildiyini görə bilmədim. Sonra isə bircə onu gördüm ki, Ələmşadla
Ərşadın qana boyanmış meyitlərini maşına
apardılar. Zöhrab o vaxt maşında
idi. Maşını çevirib
yandırdılar.
Petrosov Sergey Sergeyeviçin
ifadəsindən: Parka 10 mindən çox erməni
toplaşmışdı. Benik Movses-yan kimlərəsə
göstəriş verirdi. Qərar oxunandan
sonra bizi və müttəhimləri daş-taxta atəşinə
tutdular. Movsesyan Benikin əlində stul
qırıntısı var idi. O, taxta ilə bizi döyəclədi.
Kütlə içərisindən bizə atəş
açmağa başladılar. Müttəhimlər
hələ sağ idilər. Mən dəmir
alətlə başımdan zərbə aldım, huşumu
itirdim.
Malimonovun ifadəsindən:
Ambarsum rus dilində qışqırıb əmirlər
verirdi. Atəş hədəfə, yəni
müttəhimləri qoruyanlara atın. Bütün
prosesi, hadisələri fotoqraf çəkirdi. Özü də bir yox, bir neçəsi çəkirdi.
Fatma Məmmədovanın
ifadəsindən: Ermənilər onları (Ərşad, Ələmşad,
Zöhrabı- B.N.) işgəncə ilə döyüb
öldürdülər. Yaxınlıqda milislər
durmuşdular. Mən onlara
yaxınlaşıb, buna yol verməyin, bu vəhşiliyi dayandırmağı
xahiş etdim. Onlar mənə "Rədd
ol burdan!" —deyib, yuxarı mərtəbəyə
qalxdılar və oradan mənzərəyə tamaşa etməyə
başladılar.
Yanğın mühafizə
idarəsinin rəisi Saturyan Qugen Avakoviç: Bizi yanan meyitləri
söndürməyə qoy-madılar. Qasımovu
vurub huşsuz etmişdilər. Bizə də
soyüş, hədə-qorxu yağdırırdılar.
Milis işçisi Məmmədov
Yusif Mehdi oğlu: Ermənilər avtomobili çevirib
yandıranda Ələmşad və Ərşad
ölmüşdülər, ancaq Zöhrab görünür
sağ idi. Onun qışqırığı aləmi
götürmüşdü.
Mkrtıçyan Payçar
Sarkisovananın izahatından: Ernest və başqaları
silahlı idilər. Başqalarını
tanımıram. Onlar Yerevandan gəlmişdilər.
Məmmədov Asif
Ağamalı oğlunun izahatından: Məni Ernest və Rudik
möhkəm döydülər. Mən qan
içində idim. Həkimə gedib həm
yaralarımı sarıtmaq, həm də döyülməyim
barədə arayış almaq istədim. Xəstəxanada
mənə heç bir həkim nə baxdı, nə də
arayış verdi. Məni xəstəxanadan
qovdular.
Məmmədov Xəlilin ifadəsindən:
Məni bərk döydülər. 3 saata qədər
asfaltda huşsuz vəziyyətdə
qalmışdım. Mən Bakıya şikayət edəcəyimi
milisə bildirəndə 5 gün dustaq kimi saxladılar və
dedilər ki, get evinə, yoxsa pis olar.
Ermənilər
elə bu hadisələr zamanı da Dağlıq
Qarabağın etnik azərbaycanlıların öz doğma
yurdlarından qovulması istiqamətində
çalışırdılar. Bu faktları da
Prokurorluğun istintaqına əlavə materialları məhz
Heydər Əliyevin göndərdiyi baş müstəntiq
Nikolay Petroviç Podqornı əlavə edib.
Kərimova Tamara Yunis
qızının izahatı: Raçik və başqaları
bizi hədələyirdilər. Silahlı idilər.
Çıxıb get-məyimizi təkid edirdilər.
Əks halda öldürəcəyik deyirdilər.
Kərimova Sümuzərin
ifadəsindən: Bizim evimizə soxuldular. Onların
arasında Çolyanı və Caqa ləqəbli Daneylyam
tanıyıram. Evdən çıxıb
getməyimizi əmr etdilər. Silahlanmışdılar.
Öldürəcəyik deyə hədələyirdilər.
Uşaqları podvalda gizlətmişdik.
Quliyeva Mövsümə
Daşdəmir qızının izahatından: Bizə daxil
olub getməyimizi əmr etdilər. Yoxsa öləcəksiniz
dedilər.
Stepanakert milisi
nəinki İstintaqa kömək etməmiş,
istintaqın izini itirmək, müqəssirləri istintaqdan
yayındırmaq, sübut-dəlilləri Ört-basdır etmək
istiqamətində çalışırdılar. Bu cəhətdən
Heydər Əliyev tərəfindən Stepanakertə göndərilmiş
istintaq komissiyasının üzvü, baş leytenant Baxşəliyevin
peşəkarlığını xüsusi vurğulamaq yerinə
düşərdi.
İstintaq materiallarında qeyd olunur ki, səhərisi
gün hadisənin baş verdiyi ərazi mənzil-istismar idarəsinin
əməkdaşları tərəfindən təmizlənmiş,
çox qiymətli əşyayi-dəlilləri zibil
maşınına dolduraraq aparıb zibilliyə
atmışdılar. Baş leytenant Baxşəliyev
zibil maşınında fəhlə işləyən H.Heydərovun
şahidliyi ilə qanlı hadisə yerindən
yığılan zibillərin boşaldılması yeri müəyyənləşdirmişdir.
Onların arasında 14 kq. daş
qəlpələri tapılıb, istintaqa dəlil kimi təqdim
olunmuşdur. Həmin daşların üzərində
qan izləri və saç tükləri aşkar
edilmişdir. Tibbi ekspertiza müəyyən
etmişdir ki, Ərşad və Əlimşadın qanı həmin
daşlarda aşkarlanmışdır. Onların
işgəncə ilə öldurülməsi sübut
olunmuş və hadisə şahidlərinin dediklərinə əsasən
əvvəldən çoxlu daşlar maşınlara
yığılmışdır.
DTK-nın
müstəntiqi baş leytenant Baxşəliyevə verilən
izahatda Quliyan Siran Denisovna təsdiq edir ki, daşlar əvvəlcədən
maşınlarda gizlədilmişdir.
Ümumiyyətlə,
istintaq materialları ilə tanışlıqdan sonra birmənalı
olaraq belə nəticəyə gəlirsən ki, istintaq
işi üzrə erməniləri ifşa edən
bütü'n materialları məhz DTK-nın xüsusi
komissiyası və prokurorluğun apardığı istintaqa
Heydər Əliyev tərəfindən əlavə olunmuş
müstəntiqləri həqiqəti üzə
çıxaran dəlil və sübutları işə əlavə etmişlər.
Stepanakert milisinin hadisə
zamanı hansı mövqe tutduğuna dair DTK-nın müstəntiqləri
şahidlərin izahatını alıb istintaqa təqdim
etmişlər.
Kərimov Xosrov Yunis
oğlu: Şuşa rayon milis şöbəsindən ezam
olunmuşam. Biz parka çatanda orada 70-dən çox milis var
idi.
Quliyeva Mövsümə
Daşdəmir qızının izahatından: Mən
gördüm ki, Mövsesyan Beniki Vazgen adlı milis yanına
çağırıb ona pistolet verdi. Benik isə dedi: məndə
silah var, pistoleti Emestə ver. Mən bu haqda prokurorun müstəntiqinə
dedim. Lakin o, mənim izahatımı sizdən fərqli olaraq nə
yazdı, nə də qol çəkdirdi.
Pozdnyakov Yevqeni
Semyonoviçin ifadəsindən: Bizi və avtozakı
daşlayanlar arasında milis işçiləri də var idi.
Lakin onların adlannı çəkə bilmərəm. Mən
burada yaşayıram.
Bütün bu şahidlərin
aşkar edilməsi və dövlət mühafizə
orqanlarının hadisə zamanı fəaliyyətinin qiyməti
məhz ulu öndər Heydər Əliyevin təyin etdiyi
DTK-nın müstəntiqlərinin işə əlavə
etdikləri sənədlərdə öz ək-sini tapır.
Məmmədova Qəmər
Ağası qızının izahatından: Biz Oqanyan Sergeylə
bir evdə yaşayırdıq. Hadisədən əvvəl
Oqanyanın uşağı yoxa çıxdı. Biz də
ona qoşulub uşağı axtarmağa başladıq. Sonra
uşağı açıq 'kanalizasiya lükundan tapdıq.
Oqanyan Sergey mənə dedi ki, onu milis rəisi Poqosov yanına
çağırıb demişdi ki, bizə ərizə yaz
ki, uşağı ora Ərşad atıb.
İstintaq qurtardıqdan
sonra ictimai Asayiş Nazirliyi (indiki Daxili işlər Nazirliyi
—B.N.) 3 iyul 1967-ci il tarixli Stepanakert hadisələrində milis
işçiləri düzgün mövqe tutmamışlar,
öz borclarını yerinə yetirməmiş və
sayıqlığı itirmişlər. Buna görə də
milislərin bəziləri inzibati cəza almış və
bir neçə milis işçiləri işdən azad
olunmuşlar. Hadisələrin gedişində aparılan məhkəmə-istintaq
işinin başa çatdırılmasında vəkillərin
çıxışları da diqqəti cəlb edir.
Movsesyan Benikin dediyindən:
məhkəmə olsa da və sənin taleyin necə müəyyən
etsələr də səni onsuz da öldürəcəyik.
Azərbaycan SSR Ali Məhkəməsinin
hökmü ilə 19 nəfər erməni haqqında hökm
çıxarıldı. Onlardan 5 nəfəri güllələnmə,
2 nəfəri 12-15 il, qalanları isə müxtəlif illər
üzrə cəzaya məhkum olundular. Lakin təəssüflə
qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan SSR Ali Məhkəməsinin
hökmü Moskvadakı ermənipərəst liderlərin
ürəyindən olmadı. Ölüm hökmləri 15
illik cəza ilə əvəz edildi. Bəziləri
vaxtından qabaq azadlığa buraxıldı. Bütün bu
qərarlar SSRİ Ali Sovetinin sədri Podqornının və
katibi Georqadzenin imzaları ilə təsdiqləndi.
Cinayət işləri
üzrə SSRİ məhkəmə kollegiyası qərara
alır. 4.VII.69-cu il Azərbaycan Ali Məhkeməsinin qərarı:
Asribabayan Artyuş Xaçaturova, Danelyan Albert Armenakonoviçə
və Movsesyan Benik Nersesoviçə güllələnmə
cəzası deyişdirilib, 15 illə əvəz olunsun.
SSRİ Ali Sovetinin qərarı
ilə
SSRİ Ali Sovetinin sədri
Podqornı
SSRİ Ali
Sovetinin katibi Qeorqadze.
SSRİ Ali Sovetinin qərarı:
19 de-kabr 1969-cu il. Oqonov Conrik
Andreyeviç. ölüm hökmü ləğv
edilsin 15 il verilsin.
SSRİ Ali Sovetinin sədri Podqornı
SSRİ Ali
Sovetinin katibi Qeorqadze.
SSRİ Ali Sovetinin qərarı:
19 dekabr 1969-cu il Arakelyan Ermak
Nikolayeviç. ölüm hökmü ləğv
edilsin. 15 il verilsin.
SSRİ Ali Sovetinin sədri
Podqornı
SSRİ Ali
Sovetinin katibi Qeorqadze.
Çita vilayəti
Şilkin rayonu. 22 iyul 1970-ci il Arustamyan Ernest
Ambarsumoviç xalq tesərrüfatı tikintisi-nə göndərilsin.
Türmədən azad olunsun.
Çita vilayət məhkəməsinin
qərarı
16 iyun 1969-cuil.
Qriqoryan Aqasi
Mixayloviç düzgün həyat tərzinə qədəm
qoyub, düzəlib və vaxtından qabaq türmədən
azad olunur.
1 N-li istintaq izolyatorunun reisi
Kuliyev R.T. 31 oktyabr 1968-ci il.
Sarkisyan
Stıren Osinoviçin cinayət maddəsinin dəyişdirilməsi
haqqında.
Azərbaycan SSR Ali məhkəməsinin
üzvü Polyanski
Çavadyan Nikolay
Poqosoviç 6 oktyabr 1969-cu il. Xalq təsərrüfatı tikintisində məcburi
işləməklə azad olunsun.
Sarkisyan Suren
Osipoviç Saratov xalq məhkəməsi vaxtından əvvəl
azad olunsun. Qərar
26 sentyabr 1969-cu il.
Sarkisyan Qrant
Samsonoviç türmədən vaxtından əwəl azad
olunsun və SUM N8 "Promstroymexani-zasiya" MPS Azerbaycan SSR məcburi
işə göndərilsin.
İndi Heydər
Əliyev kimi dünya şöhrətli bir şəxsin Siyasi
Bürodan uzaqlaşdırılması ermənilərin
çoxdan arzuladığı çirkin əməllərinin
bariz nümunəsi idi.
"Rodina" blokunun rəhbərlərindən
biri və Rusiya Dövlət Ticarət-İqtisadiyyat
Universitetinin rektoru Sergey Baburin AzərTAC-ın müxbirinə
demişdi ki, bütün siyasi fəaliyyəti dövründə
müxtəlif siyasətçilərlə
görüşmüşdür. Lakin
mübaliğəsiz deyə bilərəm ki, Heydər Əlirza
oğlu Əliyev, sözün həqiqi mənasında, ən
parlaq və müdrik siyasətçi idi. Mən
əminəm ki, Heydər Əliyev sovet rəhbərliyində
o qədər prinsipial sima idi ki, onun Sovet İttifaqı rəhbərliyinden
kənarlaşdırılması SSRİ-nin
dağılmasının əsas səbəblərindən
biri oldu. Bir sözlə o, yüksək səviyyəli
siyasətçi idi, axı hər şey müqayisədə
bilinir. Məsələn, M.Qorbaçovla müqayisə-de
o, böyük şəxsiyyətdir, Qorbaçov isə
hakimiyyət piramidasının zirvəsində xeyli dərəcədə
təsadüfü adam idi.
Bəli,
doğurdan da 1988-ci ildə ulu öndərimiz vəzifədə,
heç olmazsa doğma respublikamızda dövlət
baş-çısı kimi hakimiyyətdə olsaydı, ermənilər
Azərbaycana qarşı ərazi iddialarına başlaya bilməzdilər. Onlar
alçaq əməllərini, torpaqlarımızın
işğalını həyata keçirə bilməzdilər.
Bəli, 1967-ci ilin hadisələri də bunu təs-diqləyir.
Bütün
bunlar ulu öndər Heydər Əliyevin heyatından bir epizod
idi. Bu görkəmli şəxsiyyət haqqında
dünyanın ən görkəmli adamları öz ürək
sözlərini bəyan etmişdilər. Türkiyə
Respublikasının sabiq prezidenti Süleyman Dəmirəl:
"Heydər Əliyevin
gördüyü ən böyük işlərdən biri məhz
bu ölkədə sabitliyin yaradılması, asayişin bərpa
olunmasıdır. Bu asan iş deyildir. Ancaq Azərbaycan
xalqı üçün, mənim qardaşım üçün
ən vacib şey müstəqil dövlətin yüksələn
bayrağıdır. Yüksələn bayraq enməz! Azərbaycanın müstəqilliyi
güclüdür, əbədidir. Heydər
Əliyev öz həyatını təhlükə altına
ataraq Azərbaycandakı qardaş qırğınına son
qoymuşdur".
Bəli, bu
gün də ümummilli liderin yolunun layiqli
davamçısı respublika Prezidenti İlham Əliyev Ermənistan-Azərbaycan,
Dağlıq Qarabağ münaqişəsini dinc yolla həlli
üçün əlindən gələni əsirgəmir.
Bəxtiyar NƏCƏFOV
Respublika.- 2010.- 1 iyun.- S. 5.