Elmə xidmətdə yaşanan illər

Dünyaya gələn hər bir bəşər övladı həyatda özündən sonra müəyyən nişanələr, izlər qoyub gedir. Dünya bina olunandan bu, elə belədir. Hərə öz sənətinə, peşəsinə münasib işlər görür, qurur-yaradır, yadigarlarını gələcək nəsillər üçün ərmağan edir. Bu mənada alim əməyi, alim adamlarının fəaliyyəti daha məsuliyyətli, daha çətin olması ilə fərqlənir. Biz ömrünün 35 ilini elmə, təhsilə həsr etmiş filologiya üzrə elmər doktoru, Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun lüğətçilik şöbəsinin aparıcı elmi işçisi Nəriman Seyidəliyev barədə danışmaq istərdik. Nəriman müəllim müasir dilçilik elmimizi inkişaf etdirən alimlərimizdəndir. Onun imzası elm və təhsil ictimaiyyətinə yaxşı tanışdır, doğmadır.

Nəriman Fərman oğlu Seyidəliyev 1950-ci ildə Cəbrayıl rayonunda doğulmuşdur. 1968-ci ildə rayondakı M.Qorki adına (sonralar həmin məktəbə akademik Mehdi Mehdizadənin adı verilmişdir) orta məktəbi bitirmişdir. Tale və elmə marağı Nərimanı 1971-ci ildə Azərbaycan Pedaqoji Dillər İnstitutunun alman-Azərbaycan dilləri şöbəsinin tələbəsi etdi. O, həmin ali məktəbi yüksək göstəricilərlə başa vurdu. Nəriman hələ tələbəlik illərində dövri mətbuat səhifələrində şeirləri, kiçikhəcmli tərcümələri, publisistik və elmi mövzularda məqalələri ilə çıxış etməyə başlamışdır. İlk qələm təcrübəsi lirik şeirləri oldu. 1975-ci ildə Nəriman ali təhsil diplomunu alıb orta məktəb şagirdləri qarşısında ilk dəfə müəllim kimi danışmaq xoşbəxtliyinin meyvəsini daddı. Cəbrayıl rayonunun Quycaq kənd orta məktəbində sonsuz həvəs və sevinclə müəllimlik fəaliyyətinə başladı. Nəriman müəllim nə biləydi ki, onun bu sevinci uzun sürməyəcək. Bir çox başqa bölgələrimiz kimi Cəbrayıl rayonunun kəndləri də 18 ildən sonra erməni-düşmən təcavüzünə düçar olacaq, torpaq tapdanacaq. Nəriman müəllim orta məktəbdə işləyərkən onu həmişə elmlə bağlı mövzular maraqlandırır və sonsuz bir həvəs elmə, elmi-tədqiqat aparmağa səsləyirdi. Nərimanı ana dilinin tədrisi məsələləri ilə yanaşı, doğma dilimizin elmi-nəzəri mövzularının həlli də cazibə qüvvəsi kimi özünə çəkirdi. Nərimanı nitq mədəniyyətini araşdırmaq, müasir Azərbaycan dilinin zəngin leksik-semantik söz xəzinəsini töküb-töküşdürmək fikirləri, düşüncələri məşğul edirdi. O, qərarlaşdırdığı ali məqsədinə çatmaq üçün neçə dəfə elm və mədəniyyətimizin beşiyi olan Bakı şəhərinə səfər etdi. Belə səfərlərindən birində AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun direktoru, mərhum akademik Məmmədağa Şirəliyevin yanında oldu. Dünyanın xeyirxah və alicənab insanlarından biri olan Məmmədağa müəllim onu diqqətlə dinləyəndən sonra çox qayğıkeşliklə "Müasir Azərbaycan dilində üslubi sinonimlər" mövzusunda namizədlik dissertasiyası yazmağı məsləhət gördü. illər ötdü, 1989-cu ildə akademik M.Şirəliyevin rəhbərliyi ilə Nəriman çox uğurla namizədlik dissertasiyasını müdafiə etdi. Amma təəssüf ki, yalnız 4 il gənc alim kimi doğma Cəbrayılda müəllimlik edə bildi.

90-cı illərin məlum hadisələri Azərbaycan türklərini dədə-baba yurdu olan tarixi torpaqlarımızdan qaçqın, didərgin saldı. Erməni vəhşilikləri nəticəsində neçə-neçə bölgələrimizin dinc insanları yurd-yuvalarını tərk etməyə məcbur edildi. Nəriman müəllim də başqa cəbrayıllılar kimi, ailəsi ilə birgə doğma ocağı ilə vidalaşmalı oldu, Bakı şəhərində məskunlaşdı. Elmlər Akademiyasının Dilçilik İnstitutunda xeyirxah insanların diqqət və qayğısı sayəsində lüğətçilik şöbəsində elmi fəaliyyətə başladı. Bu elm məbədində özünə yeni-yeni həmkarlar, dostlar, həmfikirlər qazandı. Nəriman müəllim indiyədək burada kiçik elmi işçi, elmi işçi, böyük elmi işçi vəzifələrində çalışıb, nəhayət, hazırda aparıcı elmi işçi kimi yüksək elmi vəzifəyə irəli çəkilmişdir. Onunla işlədiyim 16 ildə Nərimanı son dərəcə zəhmətkeş, möhkəm iradəli, səbirli, realist, böyük ümidlərlə yaşayan bir insan kimi tanıyıram. Məhz bunlara görə də o, azrularına çata bilmişdir. N.Seyidəliyev bugünədək dilçiliyin leksikologiya, üslubiyyat, nitq mədəniyyəti, onomastika və başqa sahələrinə aid araşdırmalar aparmış, 100-ə yaxın elmi məqalə yazıb nəşr etdirmişdir. Bir çox monoqrafiya və lüğətlərin müəllifidir. İndiyə kimi, N.Seyidəliyevin qələmindən bir çox elmi əsərlər, kitab və monoqrafiyalar çıxmışdır. Nəriman müəllim "Dini terminlər lüğəti", "Romantik həyat, romantik düşüncələr", "Azərbaycan dilinin sinonimlər lüğəti" (Prezident İlham Əliyevin 12 yanvar 2004-cü il tarixli sərəncamı ilə), "Frazeologiya lüğəti"nin tərtibçisi, Habelə "Alman atalar sözləri, onların azərbaycanca, rusca qarşılıqları" (professor S.Abdullayevlə ortaqlı), "Azərbaycan dilinin orfoqrafiya lüğəti" (kollektiv), "İxtisarlar lüğəti" (həmmüəllif), "İzahlı onomastik terminlər lüğəti" (pforessor Q.Məşədiyevlə ortaqlı) kimi lüğətlərin nəşrində iştirak etmişdir. Bütün bu işləri ilə yanaşı N.Seyidəliyev Azərbaycan dilçiliyində frazeologiya sahəsinin araşdırılmasında da dəyərli uğurlar qazanmışdır. O, "Azərbəycan dastan və nağıl dilinin frazeologiyası" mövzusunda 2009-cu ildə doktorluq dissertasiyası müdafiə etmiş və 2010-cu ilin ilk günlərində xoş müjdə almışdır. Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında AAK onun bu əsərinə görə filologiya üzrə elmlər doktoru diplomunu təqdim etmişdir.

N.Seyidəliyev üçün 2000-ci ilin ilk onilliyi çox uğurlu illər olmuş, 10 lüğət və monoqrafiya nəşr etdirmiş, "Azərbaycanca-ispanca", "Azərbaycanca-italyanca","Azərbaycanca-almanca", "Azərbaycanca- ukraynaca" lüğətçilik şöbəsinin əməkdaşları ilə birgə tərtib olunmuş başqa lüğətlərdə də tərtibçi kimi iştirak etmişdir. Hazırda lüğətçilik şöbəsi yeni bir lüğətin "Azərbaycanca-bolqarca" lüğətin tərtibi işi ilə məşğuldur. Təbiidir ki, Nəriman müəllim də bu işdə aparıcı alimlərdən biri kimi iştirak edir.

2010-cu il fılologiya üzrə elmlər doktoru Nəriman Seyidəliyev üçün əlamətdar uğurlu bir ildir, onun anadan olmasının 60, pedaqoji-elmi fəaliyyətinin 35 ili tamam olur. Bu münasibətlə onu təbrik edir, ən şirin nemət olan cansağlığı və elmi işlərində yeni yaradıcılıq uğurları diləyirik. Qələmin iti, sözlərin kəsərli olsun, Nəriman müəllim!

İsmayıl MƏMMƏDOV

Respublika.- 2010.- 6 iyun.- S. 7.