Sən sonu
olmayan melodiyasan
Fazil Rəhmanzadə.
Sən olmasaydın...
(esse, oçerk,
portret cizgiləri, xatirələr və fotosənədlər toplusu),
B., Ziya NPM, 2010, -336 səh.
Ah... Müslüm,
Müslüm... Sən
olmasaydın, qanad açıb pərvazlanan
"Azərbaycan"ı çoxminli-çoxdilli
dinləyicilərə kim bunca sevdirə biləcəkdi?!
...Sən
olmasaydın, Sopotda dünya estradasının
musiqi kəhkənşanında
özünün misilsiz
parlaqlığı ilə
bunca gözləri qamaşdıran "ulduz"
tapacaqdımı?!
...Sən
olmasaydın, musiqi-nəğmə
divanəsi ola
biləcək sənətçinin
Məcnun zirvəsini kim fəth edəcəkdi?
...Sən
olmasaydın, kimin avtomobili eşqindən
bayılan xanımların
hücumuna məruz qalacaqdı, sayagəlməz
öpüşlərdən sonra bütünlükdə
al dodaq rənginə
boyanacaqdı...
...Sən
olmasaydın, dünyamızın
Karuzo, Mario Del Monako,
Mario Lantsa, Rəşid
Behbudov kimi dahiləri ilə bir sırada şahana duruşu ilə güvən duyğumuza çevriləcək
hansı sənətçimizlə
rastlaşacaqdıq?!
...Sən
olmasaydın, doğmalarına
"Əlvida, Bakı"
deyib saysız-hesabsız
pərəstişkarının
aramsız alqış
sədalarının müşayiəti
ilə böyük hüznlə kim son mənzilinə yollanacaqdı?!..
...Bunlar həqiqətin özüdür.
Və belə həqiqətləri
şərh etməyə nə hacət?! Böyük sənətləri böyük sənətkarlar
yaradırlar. Bu, dühanın
irəli sürdüyü
ən vacib konsepsiyalardan biridir...
Bu sətirlər
tanınmış jurnalist
Fazil Rəhmanzadənin
keçmiş sovetlər
məkanında Azərbaycanın
simvoluna çevrilmiş
ölməz sənətkarımız
Müslüm Maqomayevin yaradıcılıq
yoluna həsr etdiyi, Azərbaycan və rus dillərində
nəşr edilmiş
"Sən olmasaydın..."
kitabının proloq əvəzindən götürülmüşdür.
Uzun illər ecazkar səsinin qüdrətilə
bütün dünyanı
heyran edən, sağlığında bütləşmiş
sənət fədaisi
haqqında yazılmış
bu kitab esse, oçerk, portret cizgiləri, xatirələr, fotosənədlər
toplusundan ibarətdir.
Müəllif söhbətə sənətkarın uşaqlıq
illərindən başlayır.
Bu bir həqiqətdir
ki, yaradıcı adamların ətrafdakılar
üçün görünən
və görünməyən
tərəfləri var. Bu, hamıya
məlumdur. Bu və ya digər
görkəmli sənət
adamını-artisti, müğənnini,
yazıçını, bəstəkarı,
rəssamı əsasən
səhnədəki, efir
və ekrandakı çıxışlarından, yazdığı əsərlərdən,
bəstələdiyi musiqidən,
yaratdığı tablolardan
tanıyıb, onu dəyərləndiririk. Bu yaradıcılıq məhsulları
müəyyən mənada
müəllifin iç
dünyasından xəbər
verir. Onlarla ruhi-mənəvi yaxınlıq isə sənətkarların portretini
tam, bütün dolğunluğu
ilə yaratmağa imkan verir. Məhz bu nöqteyi-nəzərdən
müəllif Müslüm
Maqomayevin uşaqlıq
və gənclik illərinə-onunla tanışlıq
anlarına baş vurur.
Ötən əsrin 50-60-cı illərində
Filarmoniya binasının
qərar tutduğu bağda təsviri sənət dərnəyi
fəaliyyət göstərirmiş. Burada məşğul
olan məktəblilər
arasında hündürboy,
arıq bir oğlan diqqəti daha çox cəlb edirdi. Sən demə, o həm də Bülbül adına
orta ixtisas musiqi məktəbində oxuyurmuş.
Bir müddətdən sonra həmin ucaboy, arıq oğlan yalnız ölkəmizdə
deyil, bütün dünyada məşhur sənətkar kimi tanındı. Ancaq fırça ustası
və ya heykəltəraş kimi yox, qüdrətli səsilə qayaları, dağları belə lərzəyə gətirən
bənzərsiz vokalçı
kimi.
Çox sonralar sənətkarın
özünün etiraf
etdiyi kimi, onun başqa sənətə "keçməyi"
rəngkarlıq janrına
"xəyanət" kimi
düşünülməməlidir. O, ömrünün
sonunadək asudə vaxtlarında müxtəlif
lövhələr, portretlər,
mənzərələr çəkirdi.
İş otağının bir tərəfində
piano, not vərəqləri, digər tərəfındə
isə fırçalar,
molbert, kətan, tübiklər yığılmışdı.
Bir otaqda qovuşan iki dünyada musiqi ətirli mənzərələr yaranırdı...
Bütün bunlarla bərabər, vokal onun həyatının
istinad nöqtəsi oldu. O, dahi müğənni
kimi adını tarix salnaməsinə qızıl hərflərlə həkk
etdi. SSRİ-nin mədəniyyət naziri Yekaterina Furtseva Müslümü dinləyəndən
sonra heyranlığını
gizlədə bilmədi:
"Nəhayət ki,
əsl baritonumuz peyda oldu. Bariton!"-dedi.
Məşhur musiqiçi Boris Abramoviç
isə Müslüm Maqomayevi dünya vokal ifaçılığı
sənətinin şəksiz
kralı adlandırırdı.
Vaxtilə Kann festivalında Tom Cons, Canni Morandi kimi
müqtədir ifaçıları
geridə qoyan bakılı gənc müğənni Qran-Pri mükafatına layiq görülmüşdü. 1977-ci ildə günəş sisteminə daxil olan kiçik planetlərdən birinə
onun adı verilmişdi.
21 yaşında ikən Müslümə İtaliyanın
Sonralar Yer kürəsinin müxtəlif guşələrinə
qostrol səfərləri
başladı. Hər yerdə böyük
anşlaqla keçən
çıxışlardan sonra
müxtəlif peşə,
sənət adamları
iftixarla, fəxrlə
bu nadir istedad sahibi haqda fikirlər
söyləyirdilər.
"Dövrümüzün
dahi müğənnisi
Müslüm Maqomayev barmaqla sayılacaq vokalçılardandır... O, təbiətin,
tanrının nadir yetirməsidir".
Mariya BİEŞU.
"M.Moqamayev çox
gözəl baritonu ilə Fiqaronun partiyasını təmiz
italyanca oxuduğu zaman salon, sözün həqiqi mənasında,
lərzəyə gəldi. "Olimpiya" öz tarixi ərzində
xeyli müqtədir sənətçini qoynuna, ağuşuna
alıb. Amma Müslüm qədər ağlı başdan
çıxaran müğənnini, yəqin ki, ilk dəfədir
qarşılayırlar. Afərin, Müslüm, Fransanı fəth
etdin".
"Russkaya mısl" qəzeti.
Dahi sənətkar barədə
fikirləri sonsuzluğa qədər uzatmaq olar. Müslüm
Maqomayev dünyasını dəyişib əbədiyyətə
qovuşandan sonra da onun haqqında ürək sözlərini
söyləyənlər sırasında müxtəlif millətlərin
nümayəndələri, dövlət xadimləri, sənət
adamları onun ölməzliyini bir daha diqqətə
çatdırırdılar:
"Müslüm Maqomayev
bizim xatirimizdə həmişə əsl ulduz kimi,
bütöv bir dövrün rəmzi kimi qalacaqdır...
Öz ecazkar səsi ilə
az qala bütün kainatı fəth etmiş istedadlı
musiqiçinin aramızdan getməsinin yanğısı
Maqomayevin mahnılarının sədaları altında
boya-başa çatmış adi insanların gözlərindəki
kədər yağışından aydın hiss olunur.
M.Maqomayev bir neçə nəsil üçün doğma və
yaxın bir insana çevrilmişdir".
Vladimir PUTİN, Rusiya Federasiyasının baş
naziri.
"O, Rusiya
ilə Azərbaycan arasında körpüyə
çevriləcəkdir. Çünki onun məzarını ziyarət etmək üçün bu dahini dünyaya bəxş etmiş torpağın havasını
udmaq üçün
adamlar Bakıya gələcəklər.
Müslüm Azərbaycan oğlu olduğu kimi, Rusiyanın da hər tərəfində
sevilən əziz övlad timsalındadır. Bu ona görədir ki, Müslüm Maqomayev bəşəriyyətin
nadir incisidir. Hər bir
xalqa, hər bir məmləkətə
doğma və əzizdir".
Mixail ŞVIDKOY,
Rusiya Federasiyası prezidentinin beynəlxalq mədəni əməkdaşlıq
üzrə müşaviri.
* * *
"Səmada
bir ulduz var: Müslüm Maqomayev ulduzu. Müslüm
özü necə istedadlı, parlaq insan idisə, bu ulduz da
elə parlayacaqdır.
Bu torpaq çox dahi insanlar yetişdirib. Bu xalqın çox böyük oğulları
olub. Müslüm, sən ölkəmizin
böyük oğlusan.
Biz fəxr edirik
və həmişə
fəxr edəcəyik
ki, sən bizimkisən.
Biz fəxr edirik ki, xalqımızın sənin kimi oğlu var".
Eldar QULİYEV, Azərbaycamn xalq artisti.
* * *
"Müslüm musiqinin marşalı idi. O, millətimizin
milli iftixar mənbəyidir. Bu torpağı, bu vətəni yüksək
səviyyədə təmsil
edirdi.
Biz onsuz yox, onunla
birgə yaşayacağıq. O, Rusiya
ilə Azərbaycan arasında qranit bir körpüdür".
Fərhad BƏDƏLBƏYLİ, xalq artisti.
Müslüm Maqomayev sənət yoluna şöhrətin zirvəsinə qalxmaq və parlamaq üçün gəlmişdi. Sənətkar Filarmoniyanın gül-çiçəyə
qərq olmuş səhnəsindən son mənzilə
də xalqının gurultulu alqışları
altında getdi. Onun ifasında səslənən lent yazıları
ürəkləri göynətdi:
ifasının səmimiyyəti,
emosionallığı, bənzərsizliyi
ilə. Hamıya bir daha agah oldu ki,
bu dünyadan təkcə böyük istedad deyil, həm də böyük insan gedir. SSRİ məkanında heç bir müğənni fantastik populyarlıq qazanmış M.Maqomayev səviyyəsinə qalxa bilməmişdi.
"Böyük
sənətin canlı
əfsanəsi", "Göydən
enmiş mələk"...
Bu epitetlər Müslüm Maqomayevə ünvanlanıb. O, sözün
həqiqi mənasında,
bəşər mədəniyyətinin
sərvəti idi. Səsini, mahnılarını, ecazkar
ifaçılığını bizə yadigar qoyub getdi. Ancaq o, saysız-hesabsız pərəstişkarlarının
qəlblərində əbədi
olaraq yaşayır.
Hər dəfə efirdən, ekrandan ətrafa səpələnən şirin
nəğmələrində yaşayır. Çünki o özü də sonu olmayan bir
melodiyadır.
Nərgiz QURBANOVA
Respublika.- 2010.- 3 sentyabr.-
S. 4.