Dan ulduzu–tale ulduzu

Bəzən dünyaca məşhur bir sənət əsəri və onun müəllifindən söz düşəndə, sənət əsərinin sənətkarın, yoxsa sənətkarın həmin sənət əsərinin taleyində daha çox rolu olduğunu söyləməyə çətinlik çəkirsən. Düşünürsən, görəsən Cokondasız Leonardo Da Vinçinin taleyi necə olardı? Ya da ki, bir başqa sənətkarın fırçası Cokondanı bu qədər möcüzəli, sehrli yarada bilərdimi? Əlbəttə, söyləmək çətindir. Ötən əsrin 70–ci illərində yaradılmış “Dan ulduzu” vokal–instrumental ansamblı və onun yaradıcısı, bədii rəhbəri Gülarə Əliyeva barədə də eyni fikirləri söyləmək olar. Tək bir sənət nümunəsilə tarixdə yaşamağın mümkünlüyünü nəzərə alsaq, Gülarə xanımın sənət dünyasında özünə əbədilik qazanmasında bu ansamblı əsas amil kimi qəbul etmək olar. Digər bir tərəfdən, “Dan ulduzu”nun bu qədər parlamasında Gülarə Əliyeva sənətinin ecazkarlığı da inkarolunmaz faktdır.

2000–ci ildə əməkdar incəsənət xadimi rejissor Arif Qazıyevin və ssenari müəllifi Rəfiqə Məsudun araya–ərsəyə gətirdikləri “Dan ulduzu–tale ulduzu” televiziya filmində də müəlliflər məhz bu suala cavab axtarmağa çalışıblar. Bir–birindən ayrılıqda təsəvvür edilməyən “Dan ulduzu”mu, Gülarə Əliyevamı? Tək onu demək olar: onların biri digəri üçün yaranmışdı…

Gülarə xanım Əziz Əliyev kimi böyük bir ziyalının, vətənpərvər bir şəxsiyyətin ailəsində tərbiyə alıb böyümüşdü. Elə bunun özü böyük məsuliyyət idi.

O, 1933–cü il noyabr ayının 17–də Bakıda doğulub. 1956–cı ildə Üzeyir Hacıbəyov adına Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının fortepiano və nəzəriyyə fakültəsini əla qiymətlərlə bitirib. 1966–cı ildə “Bəstəkar F.Əmirovun yaradıcılığı” mövzusunda namizədlik dissertasiyası müdafiə edib, 1967–1989–cu illərdə M.Əliyev adına İncəsənət İnstitutunun musiqi kafedrasının müdiri, o cümlədən institutun elmi şurasının uzvü olub.

1969–cu ildən dosent olmuş, elmi–pedaqoji fəaliyyət göstərmiş, əvvəlcə Azteleradio, sonra isə S.Rüstəmov adına xalq çalğı alətləri orkestrində konsertmeyster işləmişdir. 1968–ci il Gülarə xanımın həyatında, taleyində dönüş yaradır. “Dan ulduzu” kamera–instrumental ansamblının yaradılması Gülarə xanımı musiqi yaradıcılığının ən pik nöqtəsinə gətirir. Düz 23 il bu kollektivə rəhbərlik edir. Ömrünün sonunadək “Dan ulduzu”nu öz övladı kimi sevir, ondan ayrılmır. Onu yalnız ölüm ayırır sevimli işindən, doğma kollektivdən və bir də bitib–tükənməyən arzularından. 1991–ci ilin yayında faciəli ölümü ilə çox şeylərin mənasını, mahiyyətini dəyişdi Gülarə xanım. “Dan ulduzu”nun da parlaqlığı söndü bir az…

Filmin ssenari müəllifi Rəfiqə Məsudla söhbətimiz də kövrək notlar üzərində qurulmuşdu. Titr dəyişdikcə, kadrlar dəyişir, bir–birindən maraqlı ifalar, çoxlarımızın gəncliyinin nəğmələri olan musiqi sədaları insanda nostalji hisslər oyadırdı.

Rəfiqə xanım deyir: “Gülarə xanımı çoxdan tanıyırdım, ailələrimiz çox yaxın idi, gediş–gəlişimiz vardı. Ümumiyyətlə, Əziz Əliyevlər ailəsinin bütün övladları istedadlı idilər. Gülarə xanım musiqini seçmişdi. Mehriban və sadə insan idi Gülarə xanım. Onun ölümü məni çox sarsıtmışdı, uzun müddət yoxluğu ilə barışa bilmirdim. Mən özümü onun ruhu qarşısında borclu bilirdim. Günlərin bir günü televiziya filmi çəkmək fikrinə düşdüm. Çox çətin idi, xatirələrimi çözələmək, onunla bağlı materialları toplamaq ağır gəlirdi mənə. Bütün bunlara baxmayaraq, mən üzərimə düşən vəzifəni yerinə yetirdim: “Dan ulduzu–tale ulduzu” filmi ekranlarda nümayiş olunanda bir az yüngülləşdim elə bil. Xoşbəxtlikdən film də pis alınmamışdı”.

Söhbətimizin bu yerində ekranda Gülarə xanımın yeganə yadigarı Ayəndə xanım görünür. O, titrək bir səslə danışırdı: “Anam mənim xatirimdə mehriban, qayğıkeş bir insan kimi qalıb. Çox narahat insan idi. Biz bir yana gedəndə, evə dəqiq vaxtında gəlməyəndə nigaran qalar, balkona çıxıb gözləyərdi. Bəzən təzyiqi yüksələr, halı pisləşərdi. Evimiz qonaq–qaralı olurdu, ansamblın məşqlərini də evdə edərdilər. O, musiqi ilə yaşayırdı. Həmişə fəxrlə deyərdi ki, məndən Üzeyir Hacıbəyov imtahan götürüb. Konservatoriyanın iki: bəstəkarlıq və fortepiano ifaçılığı fakültələrini bitirmişdi.

O dövrdə belə bir ansambl yenilik idi, xalq çalğı alətləri ilə klassik musiqi alətlərinin sintezini ilk dəfə anam yaratmağa nail olmuşdu. Tofiq Quliyev, Emin Sabitoğlu, Oqtay Kazımov, Elza İbrahimova, Ramiz Mirişli, Oqtay Rəcəbov və bir sıra digər tanınmış bəstəkarla işləyirdi. Onların hamısı bizim evdə olmuşdular…”.

Rəfiqə xanım sözünə davam edərək deyir: “Gülarə xanım həyatda çox narahat, eyni zamanda ehtiyatlı insan idi. Qorxurdu, təyyarəyə minməkdən qorxurdu, hərdən iş yoldaşları onu evə maşınla aparanda: “Sən Allah, tələsmə, sürəti artırma” deyib ehtiyatlanardı. “Ehtiyat igidin yaraşığıdır” desələr də, bu ehtiyatlı davranışlar heç də onu xəta–bəlalardan qoruya bilmirdi. Bir dəfə bağdan evə dönəndə avtomobil qəzasına düşmüşdü, doğrudur, çox xəsarət almamışdı, lakin bir müddət Sabunçu Rayon Xəstəxanasında yatmalı oldu. Onu da deyim ki, buranı məhz özü seçmişdi.

Eşidəndə pis oldum, tələsik yanına getdim, görüşdük, çox sevindi. Mənim sizə nə köməyim dəyə bilər? – deyə soruşanda: “Çox sağ ol, heç nə lazım deyil, ancaq səndən bir xahişim olacaq. Mənim həkimim, professor Azad İsmayılova minnətdarlığımı efir vasitəsilə çatdıra bilsən, yaxşı olar” – dedi. Elə də etdim. “Sağlamlıq” televiziya jurnalında bir süjet hazırladım, Gülarə xanımın xahişini yerinə yetirdim.

Həmin dövrdə Gülarə xanıma qarşı bir laqeydlik hökm sürürdü. Mən Azərbaycan Televiziyasında ansamblın konsertlərini proqrama saldırır və zəng vurub xəbərdarlıq edirdim. Gülarə xanım sevinir və gülərək zarafatla deyirdi: “Adamın adamı gərək olsun!”

Rəfiqə xanım sözünə ara verdi, yenə də Ayəndə xanım danışırdı: “Dan ulduzu” ansamblı çox ölkələrdə qastrollarda olurdu, konsertləri uğurla keçirdi. O ölkələrin mətbuatında yazılar dərc olunurdu: İtaliya, İspaniya, Bolqarıstan, Türkiyə, Əlcəzair, Livan, Suriya, Hindistan… Bütün bunlar onun yuxusuz gecələrinin hesabına idi. Gecələr işləməyi çox sevərdi, hərdən gecə yarısı oyananda qonaq otağının işığını yanılı görərdik, anam çox vaxt sübhədək oturub orkestrovka edərdi. Bütün musiqi alətləri üçün səsləri özü yazar, heç kəsə etibar etməzdi. Sakitlikdə oturub öz–özünə zümzümə edib yazardı.

Anamın konsertləri tez–tez televiziyada səslənir, verilişlər hazırlanır, diski buraxılıb. Ad günündə, ölüm günündə qəbrini ziyarət edirik: ailə üzvləri, onu tanıyanlar. Onun xatirə gecəsi Rəşid Behbudov adına Mahnı Teatrında təşkil olunmuşdu, çox gözəl bir tədbir alınmışdı.

Rəfiqə xanım fikrini cəmləyib sözünə davam edir: “Azərbaycan xalqının musiqi irsi zəngindir, minilliklər boyu xalq tərəfindən yaranan musiqi yayılıb, nəsildən–nəslə ötürülüb, bu gün də yaşayır. “Dan ulduzu” Azərbaycan müsiqi ifaçılığının səmasında bir ulduz kimi parladı. O, musiqi, mahnı ifaçılarımızın, vokal, instrumental sənətimizin sönməz ulduzu idi. Yarım əsrə yaxındır ki, daha dəqiq desək, artıq 44 ildir ki, bu iki ad qoşa çəkilir: “Dan ulduzu” və Gülarə Əliyeva.

Gülarə xanım sadə olduğu qədər də ciddi, tələbkar idi. Bu xüsusiyət onun işində daha aydın görünürdü. O, sadəcə təşkilatçı, rəhbər deyildi. Azərbaycan musiqi sənətinin, daha doğrusu, ifaçılıq sənətinin inkişafı üçün çalışan elm xadimi idi. Ansambla hər adamı üzv qəbul etməzdi, onun vaxtilə ansambla gətirdiyi ifaçıların əksəriyyəti özünü sənət aləmində təsdiqləyib, sözünü deyə bilmişdi. Bu mənada da Gülarə xanım xoşbəxt taleli sənətkarlardan biri idi. Belə istedadlı insanlar az–az doğulur.

Filmin son görüntüləri gedir. Nə qədər ağır, çətin olsa da, Ayəndə xanım danışırdı, Gülarə xanımı doğmalarından ayıran o faciəli ölümün acı mənzərəsi yaranırdı göz önündə: “1991–ci il iyulun 27–si idi. Atamı Moskvaya müayinəyə yola salmağa hazırlaşırdıq. Ansamblın violonçelçalanı Minirə xanım da bizdə idi, anamla çox yaxın olduqlarından ona kömək etmək üçün gəlmişdi. Atam yol çantasını götürüb evdən çıxmaq istəyəndə mən və bacım Nuridə də onunla çıxdıq. Nuridə çox aşağı düşmədi, atamı əlində tutduğu “Quran” kitabının altından keçirib, geriyə döndü. Mən isə blokun qapısınadək onu ötürdüm. Bu dəm dəhşətli bir səs eşitdim, tez geriyə, evə qaçdım ki, anam məni görüb sakitləşsin ki, sağ–salamatam. Otağa girib balkona çıxmaq istədim… Balkondan əsər–əlamət qalmamışdı…

Tez–tez yuxularıma gəlir, yoxluğunu çox hiss edirəm, yeri görünür…”.

Filmin son görüntüləri… Film boyu əlində gül dəstəsi aram–aram addımlayan Ayəndə xanım doğma məzarla üz–üzədir, artıq deməyə sözü qalmayıb:

Çox tez dəydi ömrün daşa, parçalandı həyatın,

Sənsiz hər şey qara oldu…

“Dan ulduzu–tale ulduzu” ekran üzü görəndə çoxları film haqqında fikirlər söylədi. O zaman Ayəndə xanım demişdi: “Gülarə xanım haqqında bundan sonra nə çəkilsə, bu filmi əvəz etməyəcək…”.

Çox az adam tapılar ki, Gülarə xanımdan söz düşəndə “Dan ulduzu”nu, “Dan ulduzu”ndan söz düşəndə Gülarə xanımı xatırlamasın. Bu, həmişə belə olacaq, nə qədər ki sənətə, sənətkara dəyər verən insanlar var…

Zümrüd QURBANQIZI

Respublika.- 2012.- 27 sentyabr.- S. 7.