Ali təhsil sistemi inkişafının prioritet istiqamətləri

“Azərbaycan—2020: Gələcəyə baxış” inkişaf konsepsiyası

Ölkə rəhbərliyi səviyyəsində qəbul olunan Dövlət Proqramları, konsepsiya və strategiya xarakterli sənədlər, onların əməli icra olunması elmi üçbucağa — “nəzəriyyə, ideologiya və texnologiya”ya əsaslandığına görə ölkəmizin ictimai həyatının bütün sahələrində məqsədyönlü inkişaf əldə edilmişdir. Tam əminliklə demək olar ki, “Azərbaycan—2020: Gələcəyə baxış” inkişaf konsepsiyasının nəzəri, ideoloji və texnoloji istiqamətləri geniş və sistemli şəkildə hazırlanıb. Konsepsiyada müasir dünyada hər bir ölkənin uğurlu gələcəyinin həmin ölkədə elm və təhsilin səviyyəsi ilə müəyyən olunması xüsusi qeyd olunur.

Təcrübə göstərir ki, təbii sərvətlərin bolluğu dövlətin inkişafının əsas göstəricisi deyil. Cənab Prezident İlham Əliyevin dəfələrlə ifadə etdiyi kimi, əsas məqsəd bu sərvətlərin cəmiyyətin hərəkətverici qüvvəsi olan insan kapitalına çevrilməsini təmin etməkdir. Hazırda ABŞ, Yaponiya, İngiltərə, Avstraliya, Türkiyə və digər inkişaf etmiş ölkələr malik olduqları maddi resurslardan daha çox təhsil sisteminin yetişdirdiyi insan kapitalından böyük gəlirlər əldə edirlər.

Bu baxımdan Konsepsiyanın əsas prioritetlərindən birini sosial sahələrin və insan kapitalının inkişafı təşkil edir. Konsepsiya çərçivəsində təhsildə keyfiyyətin artırılması məsələsi prioritet istiqamətlərindən biridir. Bu, indiki mərhələdə ali təhsil sisteminin ən zəruri vəzifəsidir.

“Təhsil haqqında” Azərbaycan Respublikasının 2009–cu il 19 iyun tarixli 833–III Q nomrəli Qanununun qüvvəyə minməsi təhsil sistemində baş verən bütün proseslərin tənzimlənməsi, vahid qanunvericilik bazasının yaradılması və ölkədə fəaliyyət göstərən təhsil müəssisələri hüquqi statusunun dəqiq müəyyən edilməsi baxımından çox mühüm amildir. Yeni qanunun qüvvəyə minməsi ali təhsilimizin Boloniya prosesinə qoşulmasının sürətləndirilməsi və ali təhsil müəssisələrimizin bu prosesin tələblərinə uyğunlaşdırılması istiqamətində həyata keçirilən tədbirlərin artmasına səbəb olub. Ümumiyyətlə, 2009–2010–cu tədris ili ali təhsil müəssisələrində kredit sistemi tətbiqinin genişlənməsi, ali və orta ixtisas təhsili müəssisələrinə tələbə qəbulu prosesinin daha da təkmilləşdirilməsi, ali təhsil müəssisələrinin yeni maliyyələşdirmə mexanizminin tətbiqinə başlanması və s. yeniliklər ilə xarakterizə oluna bilər. “Təhsil” qanununun icrasının təmin edilməsi məqsədilə Nazirlər Kabineti tərəfindən “Ali təhsil pilləsinin dövlət standartı və proqramı”nın, “Magistratura təhsilinin məzmunu, təşkili və “magistr” dərəcələrinin verilməsi qaydaları”nın, “Təhsil haqqında dövlət sənədlərinin nümunələri və onların verilməsi qaydaları”nın təsdiq edilməsi haqqında müvafiq qərarlar qəbul edilib və bu istiqamətdə işlər davam etdirilir.

Son illərdə ölkəmizin modernləşdirilməsinə istiqamətlənmiş sosial–iqtisadi sahədə əldə olunmuş nailiyyətlər təhsil sahəsinə ayrılan dövlət büdcə vəsaitlərinin artımına müsbət təsiri vardır. Təkcə onu demək kifayətdir ki, 2003–cü ildə təxminən 1 milyard 200 milyon manat təşkil edən Azərbaycanın dövlət büdcəsinin gəlirləri ötən illərdə 12 dəfədən çox artaraq 2013–cü ildə 20 milyard manat proqnozlaşdırılır. Təhsil sahəsinə ayrılan büdcə vəsaitlərinin ümumi həcmi 2003–cü illə müqayisədə 5 dəfədən çox artaraq 2012–ci ildə 1,5 milyard manat təşkil etmişdir. Ölkəmizdə ali təhsilin məzmunca yenilənməsinə istiqamətlənmiş islahat tədbirləri görülmüş, Azərbaycan təhsilinin Avropa təhsil məkanına inteqrasiya istiqamətində əhəmiyyətli addımlar atılmışdır. Bununla bərabər, Azərbaycan Respublikası 2005–ci il may ayının 19–dan Boloniya prosesinə rəsmi olaraq qoşulmuş və bununla da təhsilimizin beynəlxalq təhsil sisteminə inteqrasiyasında mühüm addım atılmışdır. Məqsəd Avropa təhsil məkanına daxil olmaq imkanını genişləndirmək, təhsilin keyfiyyətini və ona olan marağı daha da yüksəltmək, tələbə və müəllimlərin mobilliyini yüksəltmək, ali təhsil məktəblərinin məzunlarına diplomla yanaşı, diploma ümumi Avropa əlavəsi vermək, bütün akademik dərəcələri və kvalifıkasiyaları Avropa əmək bazarına yönəltməklə məzunlara işlə təmin olunmaq üçün şərait yaratmaqdır.

Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin 4 fakültəsi 2006–cı ildən Boloniya prosesinə qoşulub, digər fakültələrində isə 2008–ci ildən kredit sisteminin tətbiqinə başlanıb. Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmiş standartlara əsaslanaraq kredit sisteminin bütün tələblərinə cavab verən yeni tədris planları hazırlanıb və 2009–2010–cu tədris ilindən I kurslar həmin tədris planlarına müvafiq təhsilə başlayıblar. Əvvəlki illərdən fərqli olaraq, bu ildən tələbələr üçün fərdi tədris planları tərtib olunub, onların əsasında işçi tədris planları qurulub və fənlər üzrə qruplar formalaşdıqdan sonra dərs cədvəlləri tərtib edilib. Eyni zamanda kredit sisteminin əsasnaməsinə uyğun yeni jurnallar tərtib olunaraq istifadəyə verilib. Bu jurnallarda sərbəst işlər üçün ayrıca səhifə ayrılaraq tələbələrin imtahana qədərki ballarının hesablanması cədvəlləri yerləşdirilib. Xüsusi olaraq qeyd etmək lazımdır ki, bu ildən I və II kurslarda imtahanlar kompyuterlərlə təchiz edilmiş xüsusi otaqlarda test üsulu ilə həyata keçirilir. Hər bir fənn üzrə nəzərdə tutulmuş test imtahanlarına ayrılan vaxt 1 saat 20 dəqiqə olmaqla 50 sualdan ibarətdir və həı bir düzgün cavab bir balla qiymətləndirilir. İmtahana qədərki balların qabaqcadan proqrama daxil edilməsi nəticəsində tələbələr imtahandan dərhal sonra öz yekun ballarını görür və imtahanın nəticələri dərhal çap olunur. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, virtual universitet bu nəticələrdə heç bir dəyişikliklər etməyə imkan vermir.

Universitetdə imtahanlar başa çatdıqdan sonra tələbənin təhsil proqramını mənimsəmə səviyyəsini yoxlamaq üçün Ümumi Orta Müvəffəqiyyət Göstəricisi (ÜOMG) hesablanır. ÜOMG kredit sisteminin əsas atributlarından biridir. Bu göstərici avtomatik olaraq virtual universitetin köməyi ilə hesablanır. Məlum olduğu kimi, “Təhsil haqqında” qanun çərçivə qanunu olduğu üçün təhsilin ayrı–ayrı pillələri və səviyyələri üzrə bir sıra sahəvi qanunların da qəbul edilməsi nəzərdə tutulub.

Lakin bununla yanaşı, “bu gün Azərbaycanda universitetlər ictimaiyyətin və iqtisadiyyatın ehtiyaclarına yetərincə cavab verirmi” sualı ən çox müzakirə edilən mövzular sırasındadır.

Universitetlər elmi bilikləri öyrənmək arzusunda olanlara çatdıran və elmi araşdırmaları fasiləsiz davam etdirən elmi mərkəzlərdir. XIX əsrdən etibarən universitetlər daha çox araşdırmaya yönəlik mərkəz vəziyyətinə keçdilər. Modern universitet həm tədqiqat, həm də tədris prosesini həyata keçirən araşdırma müəssisələridir. Universitetlərdə bilik istehsal olunur və burada istehsal edilən biliklər ictimaiyyətin hüquqi, sosial–iqtisadi qərarlarına ciddi təsir edir.

Bununla əlaqədar ali təhsil sisteminin inkişafı üçün bütün mümkün innovasiya potensialını və resursları zəruri inkişaf istiqamətlərinə səfərbər etmədən mövcud vəziyyətin dəyişdirilməsinə nail olmaq qeyri–mümkündür.

“Azərbaycan—2020: Gələcəyə baxış” inkişaf konsepsiyasında təhsildə keyfiyyətin yüksəldilməsi üçün stimullaşdırıcı mexanizmlər yaradılacağı və adambaşına maliyyələşdirmə prinsipinin, həmçinin innovativ fəaliyyəti təşviqləndirən qrant maliyyələşdirməsinin genişləndirilməsi nəzərdə tutulur.

Qərb universitetlərində ictimai elmlərin nümayəndərini “düşüncə fabrikləri (think thanks) və ya “düşüncə polisi” olaraq adlandırırır. Modern Avropa universitetlərində alimlərin əməyinin ödənilməsində üç əsas meyara ğörə qiymətləndirilir: nəzəri biliklərə sahib alim və ya kabinet alimi; nəzəri və praktiki biliklərə əsaslanan alim; nəzəri və praktiki biliklərlə yanaşı, əldə etdiyi bilikləri ictimaiyyətə çatdıra bilən və ictimai proseslərə fikirləri ilə təsir edə bilən ekspert alim.

Ali təhsil müəssisələrinin maliyyələşdirilməsi mexanizminin təkmilləşdirilməsi “Təhsil haqqında” qanunun 38–ci maddəsində nəzərdə tutulub: “Yeni maliyyələşdirmə mexanizminin ən sadə anlamda məzmunu təhsil müəssisələrinin hər bir təhsil alana düşən xərc norması üzrə maliyyələşdirilməsindən ibarətdir. Bu ildən başlayaraq sözügedən mexanizmin hələlik ali təhsil müəssisələrində tətbiqinə başlanacaqdır. Artıq bu barədə Nazirlər Kabinetinin müvafiq qərarı var və Maliyyə Nazirliyi, eləcə də Tələbə Qəbulu üzrə Dövlət Komissiyası tərəfindən bu istiqamətdə lazımi tədbirlər həyata keçirilir. Yeni maliyyələşdirmə mexanizmi ali təhsil sistemində sağlam rəqabət mübarizəsinin bərqərar olmasına, dövlət və özəl ali məktəbləri arasında ayrı–seçkiliyin aradan qaldırılmasına və son nəticədə bütövlükdə ali təhsilin keyfiyyətinin yüksəlməsinə səbəb olacaqdır.

Artıq Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetində rektorluq təhsilin keyfiyyətin yüksəldilməsi məqsədilə nəticələrə əsaslanan diferensial əmək haqqı və mükafatlandırma sistemini bütün fakültələrdə tətbiq etməyə hazırlaşır. Hazırda universitetin BİM və Maliyyə fakültələri nəzdində açılan “Xüsusi İstedadlar” qruplarında tələbələr tərəfindən müəllimlərin qiymətləndirilməsi sisteminin tətbiqinə başlanmış və bu sistemin tətbiqi müəllimlərin öz üzərində daha da məsuliyyətlə işləməyə məcbur edir. Dərsə çox hazırlıqlı gəlməsinə yardımçı olur və bu isə öz növbəsində ali məktəb rəhbərliyi ilə müəllimlər arasında bağlanacaq müqaviləyə təsir göstərir. XİQ–in bütün auditoriyaları kompyuter və proyektorlarla təchiz edilmiş və internetə çıxış əldə edilmişdir. XİQ–də tələbələr uzun və monoton mühazirə kursları yerinə, onlar professorların tədqiqat fəaliyyətlərində iştirak edirlər. Bu isə öz növbəsində onların gələcək elmi–tədqiqat işlərinə olan marağını stimullaşdıracaqdır. Təbii ki, lazımsız və istifadə edilməyən bilikləri tələbələrə izah etmək həm vaxt itkisi, həm də yorucu bir prosesdir.

Azərbaycanda biliklər iqtisadiyyatının inkişafına və sosial–iqtisadi tərəqqisi kontekstində universitet rəhbərliyi tələbələrə keçərsiz və abstrakt nəzəri biliklər vermək yerinə onlara həyatda keçərli nəzəri–praktiki biliklərin öyrədilməsini məqsəd olaraq müəyyən etmişdir.

Müasir innovativ sistemlərə əsaslanaraq yüksək ixtisaslı iqtisadçıların hazırlanması, fundamental və tətbiqi elmi tədqiqatların aparılması, “Azərbaycanda biliklər iqtisadiyyatı”nın inkişafına və sosial–iqtisadi tərəqqiyə töhfə verilməsi məqsədilə Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti elmi–innovasiya universitet statusu əldə etmək üçün ciddi işlər görür. Bu strateji hədəfə nail olmaq məqsədilə universitet rəhbərliyi professor–müəllim heyətindən üç əsas parametrə cavab vermələrini şərt qoyur: yaradıcı, yenilikçi və təşəbbüskar. Bu məqsəd universitetdə daim elmi axtarışda olan və yeni ideyalara sahib müəllimlərə gərəkli münbüt şərait yaradılmışdır.

KONSEPSİYA çərçivəsində ali təhsil müəssisələrinin ölkənin sosial–iqtisadi inkişaf tələblərinə uyğun bilik və bacarıqlara malik mütəxəssis hazırlanmasına dəstək verən standartlar hazırlanması nəzərdə tutulur. Bu məqsədlə Dövlət İqtisad Universitetində ölkədə aparılan iqtisadi islahatlar çərçivəsində müasir keyfiyyətli iqtisadçıların hazırlığı məsələsi kafedralar qarşısında mühüm vəzifə kimi qarşıya qoyulmuş və özəlliklə dünya maliyyə bazarlarının və xarici investisiya axınlarının istiqamətlərini təhlil edən mütəxəssislərin yetişdirilməsi ilə əlaqədar ölkəmizdə ilk dəfə universitetin “dünya iqtisadiyyatı” ixtisası nəzdində beynəlxalq maliyyə bazarlarının fəaliyyətini öyrənən və araşdıran “Beynəlxalq valyuta–kredit münasibətləri” üzrə ixtisaslaşma qrupu açılmışdır. Həmin qruplara dərs deyən müəllim heyəti əsasən beynəlxalq bankçılıq sahəsində çalışan rəhbər və mütəxəssislərdən təşkil olunur. Dərslərin daha da yaxşı mənimsənilməsi üçün tələbələrin istehsalat təcrübəsi marka və brendə malik şirkət və banklarda keçirilir.

“Azərbaycan—2020: Gələcəyə baxış” inkişaf konsepsiyasında qeyd olunur: “Ali təhsil Azərbaycan təhsilinin dünya və Avropa təhsil məkanına inteqrasiyası gücləndiriləcəkdir. Təhsil standartlarının unifikasiyası və Boloniya prosesinin dərinləşməsi ilə yanaşı, Azərbaycanın təhsil ocaqlarının, xüsusilə də ali təhsil müəssisələrinin beynəlxalq əlaqələrinin genişləndirilməsinə, təhsil sahəsində həyata keçirilən beynəlxalq proqramlara onların fəal cəlb olunması üçün müvafiq şəraitin yaradılmasına xüsusi fikir veriləcəkdir”.

İqtisad Universitetinin xarici əlaqələrinin keyfiyyətcə genişləndirilməsi strategiyasına bir neçə vektorlar daxildir: Boloniya prosesi çərçivəsində Avropanın aparıcı ali məktəbləri ilə əməkdaşlığın genişləndirilməsi, Monpelye (Fransa) Universiteti ilə TEMPUS layihəsinin, Maastrixt Universitetinin iqtisad məktəbi ilə TACİS layihəsinin hazırlanması və reallaşdırılması, İstanbul Universiteti ilə birgə “Türk dünyası işlətmə” fakültəsinin açılması, İndiana (ABŞ) Universiteti ilə birgə Cənubi Qafqazda yeganə distant təhsil mərkəzinin yaradılması, Harvard biznes məktəbinin tədris proqramı üzrə ingilis dilli “Xüsusi İstedadlar Qrupu” bölməsinin yaradılması, Hyuston Universiteti ilə tələbə mübadiləsi üzrə layihənin reallaşdırılması. İqtisad Universitetində Moskva Dövlət İqtisadiyyat, Statistika və İnformatika Universiteti ilə birgə MBA (Master Business Administration) magistr hazırlığı proqramı fəaliyyət göstərir.

Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetində Dünya Bankının İctimai İnformasiya Mərkəzi, Ümumdünya Ticarət Təşkilatının İstinad Mərkəzi fəaliyyət göstərir. Hazırda ADİU–da dünyanın 12 ölkəsindən olan 850–dən çox tələbə və magistrant təhsil alır. ADİU Avropa Universitetləri Assosiasiyası, İslam Ölkələrinin Universitetləri Federasiyası, Avrasiya Ölkələrinin Universitetləri Assosiasiyası, Qara Dəniz İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı Ölkələrinin Universitetləri Şurasının tamhüquqlu üzvüdür. Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Ticarət və İnkişaf üzrə Konfransının “UNCTAD” Virtual İnstitutunun üzvüdür.

KONSEPSİYA çərçivəsində ölkədə innovativ iqtisadiyyatın yaradılması məqsədilə elm və istehsal arasındakı əlaqələr gücləndiriləcək, tətbiqi elmi araşdırmaların bazarın tələbatına müvafiq olaraq aparılması məqsədilə zəruri mexanizmlər yaradılması nəzərdə tutulur.

Azərbaycan iqisadiyyatının aktual problemlərini, dünya iqtisadiyyatının çağdaş inkişaf meyilləri və Azərbaycanın geoiqtisadi əlaqələrinin qiymətləndirilməsi, ictimai seçimin iqtisadi əsaslarının qiymətləndirilməsi yönümündə elmi araşdırmaların aparılması, geniş spektrli sosioloji tədqiqatların, konsaltinq və audit xidmətlərinin təşkili məqsədilə Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin nəzdində İqtisadi Araşdırmalar Elmi–tədqiqat institutu fəaliyyət göstərir. İnstitut cəmiyyətdə baş verən iqtisadi proseslərə operativ reaksiya verir və bilik iqtisadiyyatınm formalaşdırılması prosesində yaxından iştirak edir.

Təhsilin keyfiyyətinin yüksəldilməsi və beynəlxalq standartların tədrisdə tətbiqinin sürətləndirilməsi, həmçinin təhsil ilə ali məktəb elminin vəhdətinin formalaşdırılması, elmi–tədqiqat işlərinin müasir iqtisad elminin tələblərinə uyğun keyfiyyətcə daha yüksək səviyyədə həyata keçirilməsi məqsədilə universitet üç istiqamət üzrə fəaliyyətini davam etdirir: nazirliklər və Dövlət komitələrindən dövlət sifarişi şəklində daxil olmuş problem xarakterli, eimi–tədqiqat xarakterli mövzuların işlənilməsi; universitet əməkdaşları tərəfindən dərslik və dərs vəsaitlərinin xarici dillərdən Azərbaycan dilinə tərcüməsi və univeristet əməkdaşları tərəfindən dərslik və dərs vəsaitlərinin hazırlanması.

Ölkədə elmin vəziyyətinin ən önəmli göstəricilərindən biri də keyfiyyətli elmi nəşrlərin yayımıdır.

KONSEPSİYA çərçivəsində Ana dili ilə bağlı yeni–yeni dərsliklər, lüğətlər və sanballı elmi tədqiqatların aparılması nəzərdə tutulur. Bu isə universitetlər qarşısında ciddi vəzifələr qoyur.

“İqtisad universiteti” nəşriyyatı aktiv olaraq elmi monoqrafiyalar, tədris–metodoloji materiallar, analitik icmallar buraxır və ADİU–da “İqtisadi elmlər: nəzəriyyə və praktika” və “Geoiqtisadiyyat” jurnalları, həmçinin də “İqtisadçı” qəzeti nəşr olunur.

Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin nəşriyyatı tərəfindən dünya iqtisad elmi üzrə ən çox qəbul edilmiş dərsliklər Azərbaycan dilinə tərcümə edilmiş və nəşr edilmişdir. Son bir neçə ildə ana dilində Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin professor–müəllim heyəti tərəfindən “İqtisadiyyat fəlsəfəsi”, “Beynəlxalq valyuta— kredit münasibətləri və xarici ölkələrin pul–kredit sistemi”, “Pul, kredit və banklar”, “Bank işi”, “Beynəlxalq maliyyə”, “Korporativmaliyyə”, “Maliyyə” kimi dərsliklər nəşr olunmuşdur. ADİU–da Tələbə Tərcümə Mərkəzi fəaliyyət göstərir. Onun əsas məqsədi —görkəmli klassik iqtisadçıların fundamental əsərlərinin və müasir tanınmış alimlərin, həmçinin Nobel mükafatı laureatlarının monoqrafiyaları vətədqiqatlarının Azərbaycan dilinə tərcümə edilməsidir. Mərkəzin tələbələri aktual ixtisaslar və biznes–praktikumlar üzrə tədris–metodiki ədəbiyyatın tərcüməsi layihələrində iştirak edirlər.

DİU dünya elm məkanına aktiv inteqrasiya olunur. Hər il dünyada məşhur olan alimlərin iştirakı ilə iqtisadiyyatın ənənəvi və yeni aktual problemləri üzrə beynəlxalq konfranslar, forumlar, elmi seminarlar keçirilir. ABŞ, Avropa, MDB, Asiyanın qabaqcıl universitetləri ilə birgə onlayn rejimdə video konfranslar təşkil edilir. ADİU alimləri beynəlxalq elmi konfranslarda, dünyanın tanınmış tədqiqat mərkəzlərində məruzələrlə fəal çıxış edir, disskusiyalar və fikir mübadiləsi aparırlar.

Beləliklə, konsepsiya çərçivəsində qarşıya qoyulan sosial–iqtisadi hədəflərə nail olunması yüksək səmərə ilə fəaliyyət göstərən, dünya çapında yetərli rəqabət gücünə malik iqtisadi sistemin formalaşmasını şərtləndirir. Ölkənin davamlı iqtisadi yüksəlişinin təminatı ilk növbədə qabaqcıl dünya təcrübəsindən istifadə etməklə Azərbaycanda informasiya cəmiyyətinin tələblərinə uyğun yeni bilik və texnologiyaların istifadəsini, mənimsənilməsini və yayılmasını təmin edən müasir innovativ sistemlərə əsaslanan yüksək ixtisaslı kadrların hazırlanması, fundamental və tətbiqi elmi tədqiqatların aparılması, “Azərbaycanda biliklər iqtisadiyyatı”nın inkişafına və sosial–iqtisadi tərəqqiyə töhfə verəcək universitetlərin varlığına bağlıdır. Tarixi və müasir təcrübə göstərir ki, belə bir sistem müasir innovativ modelə əsaslanan yüksək ixtisaslı kadrları hazırlayan, fundamental və tətbiqi elmi tədqiqatlar aparan Azərbaycanda modern universitetlər üç məqsəd naminə fəaliyyət göstərməlidir: araşdırma yolu ilə bilik istehsal etmək, tədris yolu ilə gələcək nəsillərə bilik vermək və əmək bazarının ehtiyacına uyğun mütəxəssislər hazırlamaqdır.

KONSEPSİYA çərçivəsində təhsil və elm sahəsinin müasir tələblərin ehtiyacına uyğun istiqamətdə inkişaf etdirmək məqsədilə aşağıdakı tədbirlərin görülməsini vacib hesab edirik:

Ali məktəblərdə təhsilin keyfiyyətinin yüksəldilməsi məqsədilə nəticələrə əsaslanan diferensial əməkhaqqı və mükafatlandırma sisteminə keçid;

İqtisadiyyat elmləri sahəsində ölkəmizin xaricdə tanınmasında təsiri olacaq məqalə və kitabların tərcüməsini təşkil etmək;

İctimai elmlərin inkişafını gücləndirmək məqsədilə “İctimai elmlərə dəstək fondu” yaratmaq.

İctimai elmlərin müasir vəziyyəti və inkişaf konsepsiyasını hazırlamaq məqsədilə “Təhsil–elm–dövlət və iş dünyası ilə əməkdaşlıq” I ümumrespublika forumunun keçirilməsi məqsədəuyğundur. İctimai elmlərin inkişafında əməyi olan elm xadimlərinə hər il müsabiqə yolu ilə mükafatlar vermək, ictimai elmlər sahəsində məşğul olan elmi məktəbləri Azərbaycan ictimaiyyətinə tanıtmaq məqsədilə KİV–lərə onların apardığı tədqiqat işləri və əldə etdikləri nəticələr haqqında məlumatların ötürülməsini təşkil etmək lazımdır.

Təhsil və elmin mülkiyyət formasından asılı olmayaraq bütün elm və təhsil təşkilatlarının fəaliyyətini əlaqələndirən və tənzimləyən Şura—Prezident yanında elm şurasının yaradılması məqsədəuyğun olardı. Müasir universitetlər əmək bazarının tələb etdiyi mütəxəssislərini hazırlamalıdırlar. Əhalinin iqtisadi və maliyyə cəhətdan maarifləndirilməsi məqsədilə “xalq məktəbləri” açılması məqsədəuyğun olardı. Bundan başqa, universitetlərin elmi və tədris fəaliyyətində audit keçirilməli və auditin nəticəsi olaraq elmi–tədqiqat fəaliyyəti olmayan universitetlər, kafedralar, laboratoriyaların fəaliyyətinə yenidən baxılmalıdır.

Beləliklə, modern ali məktəblərin məqsədi—öyrətmək deyil, öyrənmək olmalıdır.

Öyrənməsini bilməyən ali məktəblər, öyrədən müəssisə də ola bilməzlər, yəni özü öyrənməyənin başqasını öyrədə bilməsi mümkünsüzdür.

Universitetlərin professor–müəllim heyəti istənilən sahədə elmi araşdırmalar həyata keçirə bilər və onların nəticələrini nəşr etmək imkanına malikdir. Ancaq bu müstəqil dövlətin varlığına və bütünlüyü əleyhinə ola bilməz və qəbuledilməzdir. Ümumiyyətlə dünyanın heç bir ölkəsində universitetlər dövlətin nəzarətindən kənar fəaliyyət göstərmir və mümkün deyildir.

2020–ci ildə Azərbaycan iqtisadi və siyasi cəhətdən inkişaf etmiş, rəqabətqabiliyyətli olması nəzərdə tutulur. Göstərilən məqsədə çatmaq üçün Azərbaycanda yeni bilik və texnologiyaların istifadəsini, mənimsənilməsini və yayılmasını təmin edən milli elmi–innovasiya universitetin varlığına bağlıdır.

Artıq “Elm haqqında” və “Ali təhsil haqqında” qanun layihələrinin hazırlanması məqsədilə Milli Məclisin Elm və təhsil komitəsinin nəzdində müvafiq işçi qrupları yaradılıb. Qanun layihəsinin əsas məqsədi—Azərbaycan elminin inkişafını sürətləndirmək olan “Elm haqqında” qanun layihəsi elmin qanunvericilik bazasının yaradılmasına və elmi fəaliyyətlə bağlı bütün proseslərin hüquqi tənzimlənməsinin təmin olunmasına xidmət edəcək. Qanun layihəsində elmi fəaliyyət sahəsində dövlət siyasətinin məqsəd və prinsipləri, elmi fəaliyyətin stimullaşdırılması mexanizmi, elmi işçilərin hüquq və vəzifələri, elmin idarə olunması və kordinə edilməsi sistemi, elmin maliyyələşdirilməsinin yeni mexanizmi, innovasiyaların stimullaşdırılması, elmi məktəblərin yaradılması və s. bu kimi məsələlər təsbit edilib. Elmin nəticəliliyinin yüksəldilməsi, Azərbaycan elminin dünya elmindəki çəkisinin artırılması və elmi yeniliklərin praktikada tətbiqinin genişləndirilməsi sözügedən qanun layihəsinin ən ümdə keyfiyyətləri kimi qeyd oluna bilər.

Elmin inkişafı Azərbaycanda dövlət siyasətinin mühüm prioritet sahələrindən biridir və biliklərə əsaslanan iqtisadiyyatı inkişaf etdirmək məqsədilə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2009–cu il 4 may tarixli 255 nömrəli sərəncamı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikasında 2009–2015–ci illərdə elmin inkişafı üzrə Milli Strategiya” proqramında—fundamental elmlər üzrə tədqiqatları genişləndirmək və fundamental elmlər üzrə araşdırmaların müasir tələblər səviyyəsinə çatdırılması vəzifələri təsbit edilmişdir.

“Ali təhsil haqqında” qanun layihəsinə gəldikdə, bu sahəvi qanun olmaqla ali təhsil sferasında olan münasibətlərin tənzimlənməsi üçün hüquqi baza rolunu oynayacaq. Layihə “Təhsil haqqında” qanunda müəyyən edilmiş ümumi prinsiplərdən çıxış etməklə ali təhsilin təşkili və idarə olunması sistemini, ali təhsilin hər bir səviyyəsində (bakalavriat, magistratura və doktorantura) tədrisin təşkili və səviyyələr arasında üzvi bağlılığın təmin olunması mexanizmini, ali təhsil müəssisələrinin hüquqi statusunu, ali təhsilin yeni maliyyələşdirmə sistemini, ali təhsil müəssisələrində elmlə tədrisin effektiv vəhdətinin bərqərar olunmasını müəyyən edir.

Zahid MƏMMƏDOV,

iqtisad elmləri doktoru, professor

Respublika.- 2013.- 14 aprel.- S. 4.