Gözəl bəstəkar, səmimi insan…

“Afaq Cəfərovanın “Simli kvartet və simfonik orkestr üçün konsert”ini xüsusi qeyd etmək istəyirəm. Yadda saxlayın, klassik musiqi və dünya müasir musiqi mədəniyyətində bu janra çox nadir təsadüf olunur və belə bir əsərə müraciət bəstəkar qarşısında bədii və texniki cəhətdən çox mürəkkəb vəzifələr qoyur. Mən çox şadam ki, gənc müəllif bu problemi yüksək bədii dolğunluq və professional səviyyədə həll edə bilmişdir”.

Qara Qarayev, 1969–cu il.

1969–cu il Üzeyir Hacıbəyli adına Azərbacyan Dövlət Konservatoriyasının bəstəkarlıq fakültəsinin ənənəvi dövlət imtahanı zamanı səslənən “Simli kvartet və simfonik orkestr üçün konsert” respublikanın musiqi ictimaiyyəti tərəfindən böyük maraqla qarşılandı. Əsərin müəllifi bəstəkarlıq fakültəsinin dahi bəstəkar və gözəl pedaqoq Qara Qarayevin sinfi üzrə məzunu Afaq Cəfərova idi. Əsər Dövlət simli kvarteti və Rauf Abdullayevin dirijorluğu ilə M.F.Axundzadə adına Azərbacyan Dövlət Opera və Balet Teatrının simfonik orkestri tərəfindən ifa olunmuşdur. Afaq Cəfərovanın diplom işi kimi təqdim etdiyi bu əsər Azərbaycanın tanınmış bəstəkarları tərəfindən yüksək qiymətləndirildi və yaradıcı ictimaiyyət arasında böyük rezonansa səbəb oldu.

Gənc bəstəkarın ilk irihəcmli əsəri çox uğurlu alındı və ona o illərdə Q.Qarayev məktəbinin kiçik nümayəndəsi kimi böyük ümidlər bəslənildi. Artıq A.Cəfərova özünü yüksək istedada və daha böyük yaradıcılıq potensialına malik bir bəstəkar kimi təsdiqlədi. Az sonra 1971–ci ildə əsər Azərbayan Bəstəkarlar İttifaqının plenumunda səsləndi və bir daha böyük diskussiyalara səbəb olaraq, onun janr orijinallığı və seçimi, bədii həlli mətbuatda geniş müzakirə mövzusuna çevrildi.

“Simli kvartet və simfonik orkestr üçün konsert” A.Cəfərovanın yüksək professional kamilliyini və istedadını üzə çıxardı və parlaq şəkildə nümayiş etdirdi.

Afaq Cəfərova 22 aprel 1943–cü ildə Bakıda ziyalı ailəsində anadan olmuşdur. Atası tanınmış ictimai xadim, anası isə filoloq idi. Ailədə musiqiçi olmasa da, ədəbiyyat və musiqi ilə dərindən maraqlanan valideynləri onu Bülbül adına orta ixtisas musiqi məktəbinə təyin edirlər. Məktəbdə fəaliyyət göstərən uşaq yaradıcılıq sinfində onun bəstəkarlıq üzrə ilk müəllimi bəstəkar Mithət Əhmədov olmuşdur. Sonralar Afaq xanım bu dərsləri xatırlayaraq yazır: “Bu gözəl insan uşaq psixologiyasına dərindən bələd idi və istedadından asılı olmayaraq hər bir şagirdə fərdi yanaşma metodu var idi. Mithət müəllim uşaqlara qarşı çox həssas idi”.

1961–ci ildə Afaq Cəfərova Üzeyir Hacıbəyli adına Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının bəstəkarlıq şöbəsinə daxil olur. Sonralar Afaq xanım müəllimi haqqında xatirələrində yazır: “Mənim üçün Qara müəllimin adı həyatımın ən mənalı və xoş illəri ilə bağlıdır. Bu illər ona görə xoş illərdir ki, Qara müəllim mənə bəstəkarlıq sənətinin sirlərini açaraq musiqi bəstələmək kimi ilahi bir möcüzənin qapılarını açdı”. Konservatoriyada oxuduğu illərdə o, bir çox janrlarda gözəl əsərlər bəstələmişdir – Fortepiano üçün prelüdiyalar (1961), fortepiano üçün variasiyalar (1962), fleyta və fortepiano üçün sonata (1963), 2 simli kvartet (1960, 1965). Bu əsərlər professionallar tərəfindən yüksək qiymətləndirilir.

Afaq Cəfərova Qara Qarayevin sinfində oxuduğu illəri xatırlayaraq deyir: “Qara Qarayev müxtəlif bəstəkarlıq məktəblərinə məxsus musiqi zövqünün kamilliyi, forma və üslub, yazı texnikası məsələlərinə xüsusi fikir verirdi. Tələbələrlə işləyərkən o, mövzu seçimi və onun inkişafı, məntiq və harmonik dilinin müasirliyi, təzad və proporsiyanın rolu kimi məqamlara çox ciddi yanaşırdı”. Bu gün Afaq Cəfərovanın istər irihəcmli əsərlərində, istərsə də miniatür janrda yazılmış musiqi parçalarında bütün bu xüsusiyyətlər çox aydın görünür.

Konservatoriyanı bitirdikdən sonra Afaq Cəfərova Üzeyir Hacıbəyli adına Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının bəstəkarlıq şöbəsində aspiranturaya qəbul olunur. O, bir neçə il Qara Qarayevin sinfində assistent kimi də uğurla çalışır. Bəstəkar o illəri böyük fərəh hissi ilə xatırlayır: “Bu, mənim üçün böyük bir fəxr idi. Mən bu vəzifəni böyük maraqla yerinə yetirirdim və çalışırdım ki, müəllimimin prinsiplərinə tam riayət edim. Mən Qara Qarayevin sinfində oxumaq prosesinin əsl mənasını o dövrdə daha çox anladım”.

Aspiranturada oxuduğu illərdə Afaq Cəfərova bir–birindən maraqlı və professional cəhətdən mükəmməl əsərlərlə çıxış edir – üç solist və kamera orkestri üçün oda (söz. Məhəmməd Füzuli, Rəsul Rza, Fikrət Qoca), “Rekviyem” – dram əsəri üçün musiqi, nəfəsli alətlər üçün pyeslər silsiləsi, 1972–ci ildə o, “Polifonik simfoniya” adlı diplom işi ilə aspiranturanı bitirir və bəstəkarlıq kafedrasında pedaqoji fəaliyyətə başlayır.

Onu da qeyd edək ki, Afaq xanım bəstəkarlıqla yanaşı, müəllimlik sənətinə də müqəddəs sənət kimi yanaşır və bu işi böyük məsuliyyətlə aparır. İlk illərdə o, orkestrləşdirmə, polifoniya (sərbəst üsul) fənlərindən dərs deyir, sonrakı illərdə isə bəstəkarlıq fənnini aparır. Bu gün orta nəsil bəstəkar və musiqişünasların böyük bir qismi vaxtilə Afaq xanımın sinfində musiqi nəzəriyyəsinin, simfonik partituraların, polifoniyanın və bəstəkarlıq sənətinin sirlərinə yiyələniblər. Təsadüfi deyil ki, Afaq Cəfərova xeyli müddət Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının gənclər şöbəsinə rəhbərlik etmiş, gənc bəstəkarların yetişməsində və inkişafında böyük rolu olmuşdur. Yaradıcı gənclərdən danışanda o, müəllimi Qara Qarayevin bu barədə olan fikrini xatırlayır: “Gənclərlə işləmək həm çətindi, həm məsuliyyətli və mən deyərdim ki, təhlükəlidir. Bunun həkimlik peşəsi ilə hansısa mənada analoji oxşarlığı var. Əgər həkim insanın fiziki sağlamlığına görə cavabdehlik daşıyırsa, biz isə gələcək sənətkarın ruhunun sağlamlığı üçün məsuliyyət daşıyırıq”. Buna görə də Afaq xanım da müəllimi kimi onun sinfində oxuyan tələbə–bəstəkarları həm klassik sənətlə, həm də ən müasir düşüncə metodikası ilə tanış etməyə çalışır və öz yaradıcılığına xas olan bu sintezi onlara təlqin edirdi.

Afaq xanımın yaradıcılıq üslubunun formalaşdığı dövr Azərbaycan mədəniyyətinin bütün sahələrində olduğu kimi, musiqi mədəniyyətinin də çiçəkləndiyi dövrə təsadüf edir. Məhz həmin illərdə – Azərbaycan professional musiqisinin çağlayan dövründə musiqidə yeni bir söz demək o qədər də sadə məsələ deyildi və elə həmin illərdə Afaq Cəfərova müxtəlif janrlarda bəstələnmiş hər yeni əsəri ilə musiqi peşəkarlarının daha çox diqqətini cəlb edir. 70–80–ci illərdə Afaq Cəfərova bir–birinin ardınca bir çox əsərlər bəstələyir, bunlardan nəfəsli kvintet üçün pyeslər (1974), simfoniya N–2 (1979), fortepiano, fleyta və violonçel üçün “Eskizlər” adlı trio, müasir Azərbaycan şairlərinin sözlərinə bəstələnmiş bir çox vokal əsərləri, a capella xor üçün musiqi və s. Bundan əlavə, Afaq Cəfərova, Qara Qarayevin 3 saylı simfoniyasının 2 fortepiono üçün köçürülməsinin, Sevda İbrahimovanın “Əhval–ruhiyyələr” adlı fortepiano silsiləsinin simli orkestri üçün aranjimanının, Məmməd Quliyevin “Fortepiano üçün albom” silsiləsinin simli orkestr üçün aranjimanının müəllifidir.

Qeyd etmək lazımdır ki, Afaq Cəfərova geniş elmi–metodik fəaliyyətlə də məşğuldur. Onun “Vokal” əsərlərində orkestr müşayiəti məsələlərinə dair tövsiyələri” (1980), “Konservatoriyanın bəstəkarlıq şöbəsində sərbəst üslublu praktik polifoniya proqramına dair metodik tövsiyələr” (1983), “Polifoniya fənni üzrə magistr dərəcəsi alanlar üçün proqram” (1998) və s. tövsiyə və proqramları mövcuddur.

Afaq Cəfərova Azərbaycan bəstəkarlıq məktəbinin parlaq nümayəndələrindən biridir. O, zərif lirik istedada malik musiqiçidir və lirika bütün incəliklərinə qədər onun yaradıcılığında əks olunmuşdur. Afaq xanımın əsərlərində fəlsəfi dərinlik, ciddi və lakonik düşüncə tərzi aydın gözə çarpır. Sənətkarın yaratdığı əsər onun daxili aləminin, zəkasının məhsulu, qəlbinin, ürəyinin güzgüsüdür. Afaq xanımın musiqisi onun nəcib insani keyfiyyətlərinin və şəffaf qəlbinin təzahürüdür. Onun musiqi dili müasir yazı texnikasına, yeni ifadə vasitələrinə daha çox meyilliliyi ilə seçilsə də, eyni zamanda səlis, aydın fikir əsərin özəyini təşkil edir. Onun yaratdığı musiqi obrazları emosinal, parlaq və yaddaqalandır. O, musiqidə daha çox intellektuallığa üstünlük verir. Afaq xanımın əsərlərində lirik mövzular daha dolğun təqdim olunaraq insan qəlbinin dərinliklərinə yol tapır. Bütün bunların arxasında isə zərif və nəzakətli, son dərəcə həssas və səmimi, ziyalı bir azərbaycan xanımı durur.

Bu gün Afaq Cəfərova yaradıcılığının kamil dövrünü yaşayır. O, Azərbaycan musiqi mədəniyyətini, Azərbaycan bəstəkarlıq məktəbini Türkiyədə təmsil edir. Azərbaycan musiqi pedaqogikasının görkəmli nümayəndəsi kimi o, öz pedaqoji fəaliyyətini Kayseri şəhərinin Erciyez Universitetində davam etdirir və Azərbaycanda olduğu kimi, Türkiyədə də dərin hörmətə nail olaraq xüsusi məhəbbət qazanmışdır. Afaq xanım Vətəndən uzaqda yaşadığı illərdə də Azərbaycan bəstəkarlarının əsərlərini böyük sevgi ilə təbliğ edir, onun tələbələri dünya bəstəkarları ilə yanaşı, Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin ən gözəl nümunələri ilə yaxından tanış olurlar.

Afaq xanımı 70 illik yubileyi münasibətilə Azərbaycan musiqi ictimaiyyəti adından təbrik edir, ona möhkəm cansağlığı, uzun ömür və yüksək yaradıcılıq nailiyyətləri arzulayırıq.

Arzu Rzayeva,

Üzeyir Hacıbəyli adına Bakı

Musiqi Akademiyasının dosenti

Respublika.- 2013.- 18 aprel.- S. 15.