Qloballaşma və milli mətbuat

Mətbuat hər bir ictimai–siyasi quruluşda cəmiyyətdə gedən proseslərə güclü təsir edən qüvvə olubdur. Bu prizmadan yanaşdıqda özünəməxsus ənənələri olan milli mətbuatımız bütün dövrlərdə həqiqət carçısı kimi fəaliyyət göstərib. Maariflənmə, müasirləşmə, məfkurə saflığı, bəşəri dəyərlərin milli ənənələrlə üzvi vəhdəti və digər başlıca prinsiplərdən qaynaqlanan mətbuatımız cəmiyyəti düşündürən problemlərin, dövrün qabaqcıl və mütərəqqi ideyalarının əks etdirilməsində müstəsna rol oynayıb. O, xalqda vətənpərvərlik hisslərinin aşılanmasına, milli və ümumbəşəri dəyərlərin təbliğinə də öz böyük töhfəsini vermişdir.

Müasir dünya qloballaşmaya doğru gedir. Bu mərhələdə hansı ölkələr və millətlər müasir texnologiyaları daha yüksək mənimsəyir və ümumilikdə insanın intellektual inkişafına təkan verirsə, həmin ölkələr rəqabətə davamlı olur və modernləşir.

Modernləşmənin ilkin mərhələsindən fərqli olaraq təkrar modernləşmə mərhələsində elmi tutumlu cəmiyyət formalaşır, informasiyalaşma (informasiya ilə yüklənmə) baş verir, xidmət sferası inkişaf edir, rəqəmsal texnologiya geniş yayılır və s. Modernləşmənin təkrar mərhələsində sənayeləşmiş sivilizasiyadan informasiyalaşmış (postsənayeləşmiş) sivilizasiyaya keçid baş verir. Bu zaman iqtisadiyyatda, mədəniyyətdə, ekologiyada və digər sahələrdə müvafiq dəyişikliklər aparılır.

Azərbaycan cəmiyyəti informasiyalaşmış cəmiyyət ideyasının reallaşması yolu ilə gedir. Çünki bəşəriyyət artıq özünün inkişafının bu mərhələsindədir. İnformasiya texnologiyaları istehsalat həyatının ayrılmaz hissəsinə çevrilmişdir. Həyat standartları dəyişir. İnformasiyalaşmış cəmiyyət bəşər övladının gələcək varlığı üçün yeni dayaqlar tapmaqla öz–özünün inkişafını təmin edir. İnformasiyalaşmış cəmiyyət təkcə kompyuter texnologiyalarına və rabitə vasitələrinin inkişafına əsaslanmalı deyil, eyni zamanda öz ictimai təsisatları arasındakı əlaqələrin strukturunu dəyişməlidir. İnformasiyalaşmış cəmiyyətdə isə informasiya təhlükəsizliyi qarşıda duran əsas problemlərdəndir.

Müasir cəmiyyət artıq informasiyanın sırf passiv istehlakçısı deyildir, özü sosial şəbəkələr vasitəsilə informasiyanın istehlakçısına və yayıcısına çevrilir.

Yaşadığımız dünyada qloballaşmanın əsas xüsusiyyəti məhdud məkan və zaman, dövlətlər arasında “sərhədlərin” yox olması, təcrid olmuş sivilizasiyaların tam vəhdət şəklini alması hesab olunur. Belə şəraitdə uyğun informasiya siyasətinin formalaşdırılması, qlobal şəbəkədə prioritetlərin müəyyənləşdirilməsi, cəmiyyətin informasiya təhlükəsizliyinin təmin edilməsi dövlətimizin bu gün xüsusi önəm verdiyi məsələlərdəndir. Milli mətbuatımız bu məsələlərin uğurlu həllinə öz töhfəsini verməklə yanaşı, mürəkkəb quruluşa malik vahid informasiya məkanında layiqli yer tutmaq üçün ciddi mübarizəyə qoşulmuşdur.

Ümummilli lider Heydər Əliyevin siyasi hakimiyyətə yenidən qayıdışından sonra ölkəmizdə demokratik cəmiyyətə xas olan institutların formalaşdırılması, digər sahələrdə olduğu kimi, mətbuatın inkişafında da dönüş yaratdı, söz və məlumat azadlığı təmin edildi, siyasi plüralizm və kütləvi informasiya vasitələrinin müstəqil qurulmasına, sərbəst fəaliyyətinə zəruri şərait yaradıldı. Azərbaycan Respublikasında söz və mətbuat azadlığı Konstitusiyada təsbit olundu.

Son illər ölkəmizin sürətli sosial–iqtisadi inkişafı, beynəlxalq aləmə uğurlu inteqrasiyası, qlobal informasiya məkanını formalaşdıran komponentlərin mövcudluğu və informasiya sektorundakı yeni inkişaf meyilləri ənənəvi mətbuatın fəaliyyətinin genişləndirilməsi ilə bağlı təxirəsalınmaz tədbirlərin həyata keçirilməsini zəruri etdi.

Ölkəmizdə milli KİV–in, ümumiyyətlə, media siyasətinin formalaşdırılması üçün dörd əsas prinsip qarşıya məqsəd qoyulmuşdur:

1) Siyasi plüralizmin bərqərar edilməsi;

2) Söz və mətbuat azadlığının təmin edilməsi;

3) Demokratik və azad mətbuatın formalaşdırılması;

4) Bu sahə üzrə dünyada və Avropa Şurası çərçivəsində mövcud olan ən qabaqcıl hüquqi–normativ bazanın öyrənilməsi və Azərbaycan qanunvericiliyinin ona uyğunlaşdırılması.

Bütün bunlar qloballaşma prosesinin daha da sürətləndiyi, informasiyanın insanın və cəmiyyətin həyatına təsirinin durmadan artdığı bir dövrdə vacib məsələlərdəndir. Çünki informasiya–kommunikasiya texnologiyalarının intensiv tətbiq olunduğu çağdaş dövrdə nəinki aparıcı ölkələr, inkişaf etməkdə olan ölkələr də siyasətlərinin əsas vektorunu əldə olunmuş informasiyaların təhlili əsasında müəyyənləşdirirlər.

Elmi–texniki tərəqqinin qabaqcıl nailiyyətlərindən nə qədər mükəmməl istifadə olunsa da, ənənəvi üsul–informasiyanın toplanması, təhlili və ötürülməsi öz aktuallığını bu gün də saxlayır. Deməli, əldə olunan informasiyanın obyektivliyi və qərəzsizliyi süzgəcdən necə keçirilmədən asılıdır.

Bu gün Azərbaycanın dünya internet şəbəkəsinə əhatəli və bütün vasitələrlə qoşulması bu və ya digər zəruri informasiyaların yayılmasına öz təsirini göstərir. Məsələn: son zamanlar Ermənistan–Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi, 20 Yanvar faciəsi və Xocalı soyqırımı haqqında həqiqətlərin dünya ictimaiyyətinə çatdırılmasında qlobal informasiya şəbəkələrinin və milli mətbuatın gücündən çox səmərəli istifadə olunur. Bu, ümummilli liderimizin müəyyənləşdirdiyi siyasi xəttə sadiq qalan Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin apardığı məqsədyönlü işlərin nəticəsidir. İnamla demək olar ki, bu gün Azərbaycan qlobal informasiya məkanına daxil olmuşdur, yalan və iftira üzərində qurulan erməni təbliğatına qarşı qətiyyətlə mübarizə aparır. Milli KİV də internet şəbəkəsindən yararlanmaqla bu yöndə xeyli iş görmüşdür.

Yeri gəlmişkən, qeyd edək ki, Azərbaycanın yeni informasiya məkanına daxil olması, onun dünyada tanıdılması, erməni lobbisinin məkrli niyyətləri sayəsində düşdüyü informasiya blokasından çıxarılması məhz ulu öndər Heydər Əliyevin səyləri ilə mümkün olmuşdur.

İnformasiya cəmiyyəti inkişaf etdikcə, ölkənin inkişafının digər sahələrinə təsir edir. Nəticədə sərhədsiz informasiya məkanı formalaşır və dövlətlər arasında informasiyanın tarazlaşdırılmış mübadiləsi baş verir. İnformasiya məkanının formalaşmasında əsas komponentlərdən biri milli mətbuatdır. Milli KİV–də dərc olunan hər bir söz və ya fikir dünya informasiya məkanının fəal subyektlərindən olan Azərbaycanın nüfuz dairəsinə xidmət edir.

Tarixi filmlərdən, bədii əsərlərdən hamıya bəllidir ki, həlledici və çətin məqamlarda belə informasiyanın təsir gücü silahın gücündən heç də az olmamışdır.

Qloballaşma dalğası vaxt və məsafə anlayışını aradan qaldırdığından informasiya yayımının həcmi sürətlə artmış, onun istehsalçısı olan KİV–ə tələbat çoxalmışdır. KİV–in dairəsi və imkanlarının genişlənməsi onun ilk forması olan ənənəvi mətbuatın–qəzet və jurnalların informasiya bazarındakı mövqelərinə təsir etsə də, yazılı mətbuat öz üstünlüklərini qoruyub saxlayır. Belə ki, televiziyadan, internetdən və s. fərqli olaraq oxucu heç bir texniki vasitəyə ehtiyac duymadan yazılı mətbuatdan münasib məkanda və zamanda məlumatla tanış ola bilər. Yazılı mətbuatın elektron KİV–dən fərqli olan bir neçə üstünlükləri də mövcuddur. Qloballaşmanın belə məqamında qəzetlərin elektron versiyasının yaradılması, çevikliyinin təmin edilməsi ən münasib vasitədir.

Mətbuatın fəaliyyətinin səmərəliliyi onun cəmiyyətin informasiyaya tələbatını təmin etməklə fərdlərə təsiri ilə ölçülür. Bu baxımdan yazılı mətbuat, əsasən qəzetlər informasiya təminatında öz mövqeyini və rolunu qorumaq üçün qloballaşma dalğasının təsirini nəzərə almalıdır.

İnformasiya–kommunikasiya texnologiyaları inkişaf etdikcə, mətbuatın səmərəliliyinin artırılması üçün də yeni imkanlar yaranır. Belə ki, sərhədsiz informasiya məkanı formalaşır, məlumatın əldə edilməsi mənbələrinin coğrafiyası genişlənir və s. Bütün bunlar mətbuata oxucuya maraq doğuran yeniliklər haqqında informasiyanı ilkin və ya etibarlı mənbədən almağa və dövrilik fəaliyyəti ərzində çatdırmağa imkan verir.

Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, bu da qəzetin elektron versiyası ilə mümkündür. Əksər redaksiyalar operativliyi təmin etmək mənada gün ərzində öz elektron versiyalarını yeniləşdirirlər. Qeyd edək ki, informasiya texnologiyalarının hərtərəfli inkişafı ənənəvi yazılı mətbuatı bir qədər sıxışdırsa da, yazılı mətbuat özünün sınaqlardan keçən xüsusiyyətləri və imkanları ilə informasiya mənbəyi olaraq qalır.

Qloballaşan dünyada belə ictimai tərəqqinin əsas mənbəyi olan informasiya istehsalını məhz yaradıcı heyət yerinə yetirdiyindən ulu öndərin milli mətbuatın ənənələrini zənginləşdirən prinsipləri yenə də aktual səslənir:

—dövlətçiliyə xidmət;

—azərbaycançılıq ideologiyasının təbliği;

—ümumbəşəri dəyərlərə hörmətlə yanaşma.

Elmi–texniki tərəqqinin davam etdiyi qlo

ballaşan dünyada vaxtilə xəyal kimi görünənlər – e–mail, SMS, MMS, SKYPE, peyk rabitəsi, mobil telefon, sosial–media və s. bugünün reallıqlarıdır. Bunlardan istifadə etmədən lazımi operativliyə nail olmaq və bazarda rəqabətə davam gətirmək qeyri–mümkündür.

İnformasiya–kommunikasiya texnologiyaları təkcə inkişafa yol açan qüvvə deyil, həm də yeni həyat tərzi yaradır. Odur ki, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin şəxsi təşəbbüsü ilə bu yaxınlarda “Azərspace–1″ telekommunikasiya peykinin yerətrafı orbitə buraxılması bu sahədə daha böyük yeniliklərin yaranmasına gətirib çıxaracaq. Həmçinin mətbuat ölkəmizin öz peykinin ötürdüyü informasiyalardan yararlanacaqdır.

Zənnimizcə, bundan sonra Azərbaycan qlobal informasiya məkanında daha geniş təmsil olunacaq, ölkəmiz haqqında obyektiv informasiyanın yayılma coğrafiyası genişlənəcəkdir.

İnteqrasiya və qloballaşmanın vüsət aldığı indiki dövrdə mətbuatımızın əsas məqsədi texnoloji imkanlardan maksimum yararlanmaqla Azərbaycan haqqında obyektiv məlumatları çevik şəkildə beynəlxalq ictimaiyyətə çatdırmaq və dünyada baş vermiş hadisələr barədə cəmiyyətimizi hərtərəfli məlumatlandırmaqdır. Qəzetlərin elektron versiyası xarici ölkələrdə izlənildiyindən bu işdə onların fəaliyyəti daha önəmlidir.

Elektron məlumatların və intellektual mülkiyyətin qorunmasında müəyyən risklərin mövcud olması informasiya təhlükəsizliyini gündəmə gətirir. Son dövrlər bu istiqamətdə də dövlətimiz tərəfindən xüsusi sənədlər qəbul olunmaqla lazımi tədbirlər həyata keçirilir.

Müasir dövrdə qlobalaşmadan qaynaqlanan texnoloji vasitələrlə müxtəlif dövlətlərdə yaşayan insanların bu və ya digər məsələlərə dair fikirləri ictimailəşsə də, ümumilikdə bu fikirlər cəmiyyətin düşüncələrini əks etdirmir. Ona görə də ənənəvi media təşkilatları bu düşüncələri öyrənərək, öz işlərini daha intensiv şəkildə qurmalı, bütün cəmiyyəti düşündürən problemləri ortaya qoymalı, insanlara daha obyektiv xəbərlər çatdırmalıdır.

Hümmət MUSAYEV

Respublika.- 2013.- 10 mart.- S. 4.