Dağ–mədən sənayesinin inkişafı prioritet sahədir

Azərbaycan bu gün dünyada enerji daşıyıcılarının etibarlı ixracatçısı və regionun ən mühüm tranzit mərkəzidir. 2009–cu ildə dünyada baş verən iqtisadi böhran şəraitində belə Azərbaycan iqtisadiyyatında artım davam etmişdir. Bu da ulu öndər Heydər Əliyevin müəyyənləşdirdiyi və onun siyasi varisi, ölkə rəhbəri tərəfindən uğurla həyata keçirilən strateji inkişaf kursunun bəhrəsidir. Azərbaycan hərtərəfli inkişaf edir. Neft sektorundan gələn gəlirin real iqtisadiyyata yönəldilməsi böyük nailiyyətlər əldə etməyə səbəb olur.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin 2012–ci il 29 dekabr tarixli fərmanı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan 2020: gələcəyə baxış” inkişaf konsepsiyasında ölkədə qeyri–neft sənayesinin inkişaf etdirilməsi məqsədilə ölkənin malik olduğu təbii və iqtisadi resursların təsərrüfat dövriyyəsinə cəlb edilməsinin genişləndirilməsi və onlardan istifadənin səmərəliliyinin yüksəldilməsi nəzərdə tutulur.

Bəlli olduğu kimi, yerin təkindəki mineral–xammal ehtiyatları ümumi təbii sərvətlərin əsas hissəsi olmaqla hər bir ölkənin iqtisadi və sosial–siyasi müstəqilliyini müəyyən edən amillərdəndir. Azərbaycan geoloqlarının fədakar əməyi sayəsində respublika ərazisində yaradılmış mineral–xammal bazasının mövcud vəziyyəti və perspektivləri ölkəmizdə dağ–mədən sənayesinin inkişaf etdirilməsinə, milli və xarici investorların cəlb olunması ilə dünya sənayesinə inteqrasiyasına geniş imkanlar açır. Hazırkı qloballaşma dövründə biz dünya iqtisadiyyatının mövcud vəziyyətinə nəzər salsaq, görərik ki, dağ–mədən sənayesi, həqiqətən, burada aparıcı rol oynayır. Dünya iqtisadiyyatında son 10–15 ildə dağ–mədən işləri nəzərəçarpacaq dərəcədə artıb və o, qlobal iqtisadiyyatın aparıcı sahələrindən birinə çevrilib. Qeyd edək ki, 2005–ci ildə Azərbaycan bu sahə üzrə 24–cü yerdə idi. Hazırda isə şirkətlərin investisiya qoyulmasına görə, dağ–mədən sənayesi 5–ci yerə yüksəlib. Əgər biz dünyada dağ–mədən sənayesinin inkişafı yollarını nəzərdən keçirsək, olduqca maraqlı bir mənzərəni müşahidə etmiş olarıq. Hazırda bu sahədə inkişaf etmiş ölkələr: Çin, ABŞ, Rusiya, Avstraliya, Braziliya, Hindistan, CAR və Kanadadır. Eyni zamanda dünyada 30–dan artıq mineral hasil edən 10 ölkə mövcuddur. Hazırda dağ–mədən sənayesinin əsas istehlakçısı Çindir.

Artıq əminliklə qeyd etmək olar ki, dağ–mədən sənayesində yeni bir era başlamışdır. Dünya sənayesində qara, əlvan və nadir metallara olan tələbat artmaqdadır. Tələbat isə inkişaf etməkdə olan bazarın artım dinamikası ilə müəyyən olunur. Metallara olan tələbat, ilk növbədə Çində avtomobilqayırma, gəmiqayıma və infrastruktura günbəgün artan xammal tələbatı ilə müəyyən olunur. Məhz Çində metallara olan tələbat dünyada metalların qiymətinin sıçrayına səbəb olmuşdur.

Şimal qonşumuz Rusiyada hazırda dağ–mədən sənayesi ölkə iqtisadiyyatının özəyini təşkil edir. Dövlət büdcəsinin 60–70 faizə qədəri təbii ehtiyatlar hesabına formalaşır. XXI əsrin əvvəllərində Rusiyanın sosial–iqtisadi inkişafında mineral–xammal kompleksinin rolu əhəmiyyətli dərəcədə artmışdır. Hazırda Rusiyada ictimai təşkilat statuslu Dağ–Mədən Akademiyası fəaliyyət göstərir. Akademiyada Rusiyada dağ–mədən işi üzrə ən sanballı elm adamları olan elita cəmləşir.

Nəhəng mineral resurslara malik olan Rusiya, Qazaxıstan və Monqolustan kimi ölkələr faydalı qazıntılarının çıxarılması və emalı üçün sənaye partnyorları axtarırlar. Bu sahə ilə məşğul olan alman şirkətləri öz müştərilərini ən müasir dağ–mədən avadanlıqları və istehsalat vasitələri ilə təmin edir və əlavə sifarişlər gözləyirlər. Dünyanın bir çox ölkələrindən (Rusiya, Qazaxıstan və s.) son zamanlar Almaniyanın Federal İqtisadiyyat və Texnologiya Nazirliyinə idarəetmə kadrlarının hazırlığı proqramı çərçivəsində dağ–mədən işləri üzrə mütəxəssislər gəlir. Proqramın iştirakçıları alman istehsalı olan avadanlıqlarla yerində tanış olurlar. Bundan əlavə, iştirakçılar müasir ekoloji standartları və faydalı qazıntı çıxarılan zonaların landşaftının bərpa olunmasına olan tələbləri mənimsəyirlər.

Beləliklə, mineral–xammal resursları sektoru dünya iqtisadiyyatında baş verən dəyişikliklərin mərkəzində durur. Resurslar sahəsində gözlənilən tələbata böyük invetisiyaların qoyulması, həm də mühəndis və texnik mütəxəssislərə olan tələbatın artacağı gözlənilir. Artıq indinin özündə belə bu sahədə ixtisaslı mühəndis kadrların çatışmamazlığı hiss olunmaqdadır. Təcrübəli menecerlərin çatışmaması ucbatından bəzən bu sahədə iri kapital tutumlu lahiyələrin həyata keçirilməsi ləngiyir.

Mineral–xammal sektorunda bazarların tənzimlənməsi və yeni texnologiyaların meydana çıxması nəticəsində yeni strukturların yaranması zərurəti meydana çıxır. Bu da mineral–xammal sektorundakı şirkətlər üzərində dövlətin nəzarətinin güclənməsi zərurətini ortaya qoyur.

Müasir dünyada dağ–mədən sənayesinin yüksəlişi bilavasitə infrastrukturun inkişafı ilə bağlıdır. Adətən infrastrukturdan söz düşəndə, bir qayda olaraq, nəqliyyat sisteminin şəbəkəsini nəzərdə tuturuq. Lakin həyat göstərir ki, uzunmüddətli iqtisadi inkişaf üçün həm istehsalat sahəsinin, həm də sosial sferanın inkişafına iri investisiyaların qoyulması olduqca zəruridir. Bu məqsədlə qoyulan investisiyalar qısa müddətdə özünü doğruldur. Məsələn: Çin 2000–ci ildən başlayaraq, bu sahəyə ümummilli məhsulun 8–10 faizi, Hindistan isə 4–6 faizinə qədər investisiya qoyur. Rusiyada bu rəqəm 1 faizə qədərdir. Hazırda Çinin və Hindistanın iqtisadi yüksəlişi göz qabağındadır.

Dünyada artıq baş vermiş maliyyə–iqtisadi böhran həm siyasətçilərin, həm də iqtisadçıların diqqətini infrastruktur problemlərinə və uzunmüddətli davamlı iqtisadi artımın təmin olunmasına cəlb etmişdir.

Artıq infrastruktur investisiyalarına iqtisadi yüksəliş və yeni iş yerlərinin açılması baxımından zəruri bir mexanizm kimi baxılır. İnvestisiya infrastrukturları həm də resursların və iş yerlərinin yenidən bölüşdürülməsinin ideal yolu hesab edilir. Bu baxımdan hesab edirik ki, böyük mineral xammal ehtiyatlarına malik olan ölkəmizdə dağ–mədən sənayesinin inkişaf etdirilməsi Azərbaycanın iqtisadi inkişafının dayanıqlı olmasını təmin etmiş olardı.

Hər bir dövlətin dünya bazarına uğurlu gəlişini və əməyin qlobal bölgüsündə iştirakını onun milli iqtisadiyyatının rəqabətqabiliyyətli olması və onun beynəlxalq keyfiyyət standartlarına uyğunluğundan asılılığı ilə səciyyələndirmək olar. Bu məqsədlərin yerinə yetirilməsi isə ilk növbədə kadr hazırlığından asılıdır. Yəni Azərbaycan dağ–mədən sənayesinin inkişafı bu sahə üzrə yerli kadrların hazırlanması ilə sıx əlaqədardır. Əvvəllər bu sahə üzrə Azərbaycanda bir ali məktəb (keçmiş Azərbaycan Neft–Kimya İnstitutu) və iki texnikum fəaliyyət göstərirdi. Keçmiş SSRİ–də kadrların hazırlığı, yenidən hazırlığı, ixtisaslaşdırma, kadrların seçilməsi və yerləşdirilməsi dağ–mədən sənayesinin idarə olunması və işinin təşkilinin əsas hissəsi hesab olunurdu. O zaman dağ–mədən sənayesi üçün 48 ali məktəb, 151 texnikum və 295 peşə məktəbləri kadr hazırlayırdı.

Dağ–mədən sənayesində əsasən yeni fəhlə kadrları və onların ixtisaslaşdırılması, demək olar ki, bilavasitə istehsalatda aparılırdı. Rəhbər kadrların ixtisasartırması üçün isə sahə ixtisasartırma institutları fəaliyyət göstərirdi.

Hesab edirik ki, Azərbaycanda dağ–mədən sənayesinin inkişaf etdirilməsi məqsədilə yüksək ixtisaslı mütəxəssislərin hazırlanması vacib məsələdir. Bu sahədə idarəetmənin və menecmentin mənimsənilməsi üçün mütəxəssislərin qabaqcıl dünya ölkələrinə göndərilməsi çox faydalı olardı.

Gündən–günə sürətlənən qloballaşma prosesi dağ–mədən sənayesinin rolunu və əhəmiyyətini artırır. Bu sahə Azərbaycan Respublikasının sosial, iqtisadi və mədəni inkişafı üçün prioritetlərdəndir.

Hazırda dünyanın əksər ölkələrində bilik və bacarıq daşıyıcılarının əsas hissəsinin məhdud dairədə konsentrasiyası sahəsində qabaqcıl ideyalar meydana çıxır. İnkişaf etmiş ölkələrdə bu, texnoparklar formasında reallaşır. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 4 may 2009–cu ildə təsdiq etdiyi “Azərbaycan Respublikasında 2009–2015–ci illərdə elmin inkişafı üzrə Milli Strategiya”da qeyd edilmişdir ki, qloballaşma dövründə informasiya cəmiyyətinin tələblərinə uyğun olaraq biliklərə əsaslanan iqtisadiyyatın formalaşması çox zəruri məsələdir.

Hesab edirik ki, ölkəmizdə dağ–mədən sənayesinin inkişafı “Azərbaycan 2020: gələcəyə baxış” inkişaf konsepsiyasına uyğun olaraq həyata keçiriləcəkdir. Dağ–mədən sənaye müəssisələrində innovasiyayönümlü texnologiyalar tətbiq olunacaq, ixtisaslaşmış və ümumi təyinatlı sənaye şəhərcikləri yaradılacaqdır. Dağ–mədən sənayesi inkişaf etmiş iqtisadi zonaların yaradılması da ölkəmiz üçün çox faydalı olar. Düşünürük ki, Azərbaycanda dağ–mədən sənayesinin gələcək inkişafı bir sıra qabaqcıl Avropa ölkələrindəki kimi dövlətin nəzarəti altında olmalı və iri dövlət müəssisəsi tərəfindən idarə edilməlidir.

Azər ŞÜKÜROV,

dağ–mədən mühəndisi,

“Azinterpartlayış–X”

MMC–nin direktoru.

Respublika.- 2013.- 16 mart.- S. 10.