Ümummilli lider Heydər Əliyevin humanizm siyasəti uğurla davam etdirilir

Tarix boyu bəşər övladının ədalətli və sivil dövlət yaratmaqla bağlı təbii arzu və istəkləri müəyyən təsəvvürlərə, illüziyalara yol açmış, onun dünyagörüşünə ciddi təsir göstərmişdir. Hər bir xalqın ibtidai dünyagörüşü sistemində – mifoloji–fəlsəfi baxışlarında, folklorunda onun arzusunda olduğu ideal lider tipi ilə bağlı müxtəlif poetik nümunələrə rast gəlmək mümkündür. İnsanlar bəzən real həyatda görmək istədikləri ədalətli və müdrik rəhbər obrazını şifahi xalq ədəbiyyatı nümunələrində yaratmışlar. Maraqlı cəhət bundadır ki, bu obrazlarda hər bir xalqın arzusunda olduğu lider, rəhbər tipi bir–birinə son dərəcə bənzəyir.

Böyük mütəfəkkir və filosof Mark Avreli yazırdı ki, hər bir xalqın gerçək potensialı yalnız fenomenal liderlik keyfiyyətlərini öz parlaq şəxsiyyətində yaşadan şəxsiyyətlərin dövlətçilik fəaliyyətində açıla bilər. Milli inkişaf yolunun banisinə çevrilən, xalqları dünya miqyasında tanıdaraq layiqli mövqelərə çıxaran belə xarizmatik liderlər həm də sabit milli dövlətçilik ənənələri formalaşdıraraq böyük müdrikliklə irəli sürdükləri mütərəqqi ideyaların davamlılığına nail olurlar. Bugünün özündə də dünyanın bir çox nüfuzlu dövlətləri məhz fenomen liderlərinin müəyyənləşdirdiyi yolla irəliləyir, davamlı və sabit inkişafı bu uğur magistralından kənarda təsəvvür etmirlər. Ruslar üçün bu şəxsiyyət Rusiya dövlətinin müasir dövlətçilik ənənələrini təmin etmiş I Pyotr, amerikalılar üçün Corc Vaşinqton, ingilislər üçün Uinston Çörçill, fransızlar üçün Şarl de Qoll, türklər üçün Mustafa Kamal Atatürkdürsə, azərbaycanlılar üçün Heydər Əliyevdir!

Şərq mütəfəkkirlərindən Nizamülmülk “Siyasətnamə” əsərində yalnız haqqa, ədalətə və müdrikliyə tapınan fatehlərin xalqının dəstəyini qazana bildiyini yazırdı. Məhz belə bir lider kimi tarixə möhürünü vurmuş ulu öndər Heydər Əliyev XX əsr Azərbaycan tarixində təkcə milli müstəqillik ideyasını praktik olaraq gerçəkləşdirmiş lider kimi yox, həm də yaratdığı dövlətin möhkəmliyini, dayanıqlığını təmin edən, onun hərtərəfli inkişafı üçün iqtisadi, siyasi, hüquqi zəmin hazırlayan böyük strateq, müdrik rəhbər kimi xalqın qəlbində yaşayır.

Möhtərəm Prezident İlham Əliyevin 21 yanvar 2013–cü il tarixli “Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyevin 90 illik yubileyi haqqında” sərəncamında vurğulandığı kimi, “Dahi Heydər Əliyev şəxsiyyətinin Azərbaycan dövlətçilik tarixində müstəsna yeri vardır. Azərbaycançılıq məfkurəsinin parlaq daşıyıcısı kimi Heydər Əliyev öz müdrik siyasəti, dönməz əqidəsi və tarixi uzaqgörənliyi sayəsində milli dövlətçilik ideyasının gerçəkləşdirilməsinə, müasir Azərbaycan dövlətinin qurulmasına və xalqımızın müstəqillik arzusuna çatmasına nail olmuşdur. Məhz Heydər Əliyevin fəaliyyəti nəticəsində Azərbaycan özünün geostrateji, iqtisadi və mədəni potensialından istifadə edərək Şərqlə Qərb arasında etibarlı körpü rolunu oynamağa başlamış və dünyanın ən dinamik inkişaf edən ölkələrindən birinə çevrilmişdir”.

Tarixdə bir çox xalqların və dövlətlərin dünya səhnəsindən yox olmaq həddinə çatmasına dair misallar gətirmək olar. Bu mənada, əminliklə demək olar ki, Azərbaycanın dövlət kimi mövcudluğunun qorunub saxlanılması, xalqın bir çox böyük fəlakətlərdən qurtulması 1993–cü ilin 15 iyun tarixindən – Milli Qurtuluş Günündən başlayır. Çətin bir vaxtda heç bir riskdən çəkinməyərək Naxçıvandan Bakıya dönən ulu öndər Heydər Əliyev məhz bu tarixdən xalqın təkidli istəyi ilə Azərbaycan Ali Sovetinin sədri seçilmiş, respublikamızı parçalanmaq və milli dövlətçiliyini itirmək təhlükəsindən xilas etmişdir. Böyük strateqin rəhbərliyi altında hakimiyyət boşluğu qısa müddətdə aradan qaldırılmış, respublikanın müxtəlif bölgələrində dövlətçiliyə qəsdlər təşkil edən cinayətkar ünsürlər xalqın dəstəyi ilə zərərsizləşdirilmiş, vətəndaş sülhü və həmrəyliyinin təminatı istiqamətində ciddi addımlar atılmışdır. Bütün bunlar Azərbaycanda ardıcıl və sistemli olaraq hüquqi dövlət quruculuğu və vətəndaş cəmiyyətinin formalaşdırılması prosesinə başlamaq imkanı yaratmışdır.

1995–ci ildə ulu öndərin rəhbərliyi altında hazırlanaraq ümumxalq səsverməsi yolu ilə qəbul edilmiş ilk Konstitusiyada Azərbaycanın gələcək inkişaf prioritetləri dəqiq müəyyənləşdirilmiş, respublikamızın sivil, dünyəvi, hüquqi dövlət kimi inkişafının möhkəm təməli qoyulmuş, habelə hakimiyyət bölgüsü prinsipləri göstərilmişdir. Əsas Qanunun qəbulu ilə Azərbaycanda hüquqi islahatların daha sürətli, ardıcıl və çevik mexanizmlər üzərində aparılması mümkün olmuş, dövlət quruculuğu prosesində tamamilə yeni mərhələnin əsası qoyulmuşdur. Əsas Qanunda əksini tapmış müddəaların üçdə birinin sırf insan hüquqlarının etibarlı təminatı ilə bağlı olması da kifayət qədər diqqətçəkici məqamdır. Bu fakt Azərbaycan dövlətinin demokratik ənənələrə, insan hüquqları ideyasına hörmətinin bariz ifadəsinə çevrilmişdir. Konstitusiyamızda insan hüquq və azadlıqlarının maksimum səviyyədə qorunması qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyəti orqanlarının üzərinə vacib vəzifə kimi qoyulmuşdur.

Konstitusiya məhkəmə–hüquq islahatlarının da uğurla həyata keçirilməsinə real imkanlar açmışdır. Bu baxımdan 18 iyul 1998–ci il tarixli “Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin fəaliyyətinin təmin edilməsi haqqında”, eləcə də 1 dekabr 1998–ci il tarixli “Məhkəmələr və hakimlər haqqında” Azərbaycan Respublikası qanununun tətbiq edilməsi və məhkəmə islahatlarının həyata keçirilməsinə dair tədbirlər barədə” fərmanlarının əhəmiyyətini xüsusi vurğulamaq lazımdır. Həmin dövrdən ardıcıl surətdə həyata keçirilən məhkəmə islahatlarının başlıca məqsədi Azərbaycanda qanunun aliliyinin təmin edilməsi, məhkəmə hakimiyyətinin dövlət idarəçilik mexanizmində nüfuzlu və müstəqil təsisat kimi təşəkkül tapması, ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsi zamanı insan hüquq və azadlıqlarının müdafiəsinin yüksək səviyyədə təşkili, cinayət və mülki mühakimədə demokratik prinsiplərin qorunması, peşəkar hakim korpusunun formalaşdırılması, məhkəmələrin fəaliyyətində şəffaflığın təmin edilməsi və digər məsələlərin konseptual həlli olmuşdur.

Ulu öndər Heydər Əliyev müdrik rəhbər olaraq cəzanın humanistliyi və adekvatlığını, tərbiyəvi əhəmiyyətini də daim önə çəkərək ölkədə əfvetmə institutunun formalaşması istiqamətində real addımlar atmışdır. Bu baxımdan 1995–ci ildən ölüm hökmü cəzası üzərində moratoriumun qoyulmasını, 1998–ci ilin 10 fevralında isə bu cəzanın tam ləğv edilməsini xüsusi vurğulamaq lazımdır. Məlumdur ki, ölüm hökmünün ləğvi Avropa Şurasının üzv dövlətlər qarşısında müəyyənləşdirdiyi əsas tələblərdən biridir. Yaradılışın ali varlığı, əşrəfi sayılan insanın hər hansı səbəbdən edam edilməsi humanizm və insanpərvərlik prinsipləri baxımından qətiyyən qəbul olunmur. Ölüm hökmünün tətbiqi cinayət törətmiş məhkumun tərbiyə və islah olunaraq sağlam cəmiyyətə qovuşması baxımından yolverilməz sayılır.

Avropa Şurasının 1983–cü ildə qəbul etdiyi İnsan Hüquqlarına dair Konvensiyanın 6 saylı Protokolunda ölüm hökmünün yolverilməzliyi birmənalı əksini tapmışdır. Ölüm hökmünün ləğvi tələbi təşkilatın insan hüquq və azadlıqlarına, insanın yaşamaq hüququna necə yüksək dəyər verdiyinin əyani təzahürüdür. 1996–cı ilin mayında parlament Azərbaycan Prezidentinin qanunvericilik təşəbbüsünü dəstəkləyərək yaşı 65–dən yuxarı olanların ölüm cəzasından azad olunması ilə bağlı qərar qəbul etmiş, eyni zamanda ölüm cəzasının tətbiqini nəzərdə tutan cinayətlərin sayı qanunvericilikdə 33–dən 12–yə endirilmişdir.

Ölüm hökmü tam ləğv olunmazdan əvvəl cəmiyyətdə geniş ictimai müzakirəyə çıxarılmış, Avropa Şurası ilə geniş məsləhətləşmələr aparılmışdır. Ulu öndər 1998–ci il fevralın 3–də Milli Məclisə ölüm hökmünün ləğvi ilə bağlı müraciətində cinayət–hüquq siyasətini hərtərəfli təhlil edərək ədalət, azadlıq, humanizm və insanpərvərlik kimi yüksək idealları rəhbər tutmaqla ölkədə ölüm cəzasının ləğv edilməsi qənaətinə gəldiyini bildirmiş, bu tarixi bəyanatın zəruriliyini əsaslandırmışdır. Milli Məclis ölkə rəhbərinin ölüm hökmünün ləğvi ilə bağlı humanist təklifini dəstəkləmiş, 10 fevral 1998–ci ildə belə bir tarixi qərar qəbul etmişdir.

Ümumbəşəri dəyərlərə, hər bir fərdin mənafeyinin əsas götürüldüyü hüquqi dövlət quruculuğu prinsiplərinə həssas münasibətin əyani təcəssümü olaraq Azərbaycanda məhkumların əfv edilməsi – bağışlanması da təqdirəlayiq ənənəyə çevrilmişdir. Ümummilli lider Heydər Əliyevi böyük şəxsiyyət və lider kimi xarakterizə edən mühüm keyfiyyətlərdən biri də məhz bu idi ki, o, günahkarı cəzalandırmağı da, şans verərək bağışlamağı, islah etməyi də bacarırdı. Əfvetmə institutunun bərpası və Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Əfv Komissiyasının yaradılması bu istiqamətdə atılmış mühüm addım kimi vurğulanmalıdır. Şəffaf və demokratik əsasda fəaliyyət göstərən komissiyada ictimaiyyətin müxtəlif təbəqələrinin təmsilçiliyinə lazımi şərait yaradılmış, əfv fərmanlarının imzalanması və məhkumların bağışlanması müsbət ənənəyə çevrilmişdir. Törətdiyi cinayət əməlindən səmimi peşmançılıq keçirən, azad cəmiyyətə və normal həyata qovuşmaq istəyən məhkumların əfvlə bağlı müraciətlərinə həssaslıqla yanaşılır, onlar zaman keçdikdə, cəzalarının çəkilməmiş hissəsindən tam və ya qismən azad edilirlər.

1995–2003–cü illərdə ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən 32 əfv fərmanı imzalanmış, bu fərmanlar 3104 məhkuma şamil edilmişdir. Bir qayda olaraq əlamətdar günlərlə bağlı imzalanmış əfv fərmanları məhkumlarda və onların yaxınlarında böyük sevinc hissi doğurmuş, ciddi tərbiyəvi məzmun kəsb etmişdir.

Ulu öndər Heydər Əliyev eyni zamanda Azərbaycanda amnistiya aktlarının qəbulunu da mütərəqqi ənənəyə çevirmişdir. Hüquqi mənada amnistiya dedikdə, ali dövlət hakimiyyəti orqanının törədilən cinayətə görə cəza müəyyən edən cinayət qanununu ləğv etməyən və dəyişdirməyən, məhkəmənin konkret cinayət işi üzrə çıxarılmış hökmünü etibarsız saymayan, onun qanuniliyini və əsaslılığını şübşə altına qoymayan, cəzadan tamamilə və ya qismən azad edən, məhkəmə tərəfindən təyin olunmuş cəzanı daha yüngül cəza növü ilə əvəz edən, yaxud başlanmış cinayət tətbiqinə xitam verən, əgər belə təqib hələ başlanmamışdırsa, onun başlanmasını istisna edən normativ–hüquqi akt başa düşülür. Amnistiya qanunverici tərəfindən humanizm və mərhəmət hissinin mücəssəməsi olub, sadəcə, cinayət törətmiş şəxslərin və məhkumların vəziyyətini yüngülləşdirir.

Azadlıq ölçüsü və sərbəst fəaliyyət meyarına çevrilən amnistiya aktları özündə ciddi təbliğati–siyasi məzmun ehtiva etməklə, dövlətlərin beynəlxalq nüfuzunun formalaşmasına da mühüm təsir göstərir. Məlumat üçün bildirək ki, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin qanunvericilik təşəbbüsü əsasında Milli Məclis 1996–2003–ci illərdə 8 amnistiya haqqında qanun imzalamış, 20 mindən çox məhkum azadlığa buraxılmışdır.

Ulu öndərin möhkəm təməllər üzərində əsasını qoyduğu siyasətin varisliyini bütün sahələrdə uğurla davam etdirən Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev son 10 ildə əfvetmə institutunun çevik və işlək mexanizmlər əsasında fəaliyyətini təmin etmişdir. Cənab İlham Əliyevin ötən müddətdə ölkədə siyasi barışığın, vətəndaş həmrəyliyi və sülhünün təmin olunması, əksqütblü qüvvələr arasında etimad mühitinin formalaşdırılması istiqamətində atdığı addımlar onun ədalətli rəhbər obrazını şərtləndirən amillər sırasında xüsusi vurğulana bilər. Bu məqam cənab İlham Əliyevin idarəçilik fəlsəfəsində humanizm və insanpərvərlik ideyalarının parlaq xətt təşkil etdiyini bir daha təsdiqləyir. Azərbaycan Prezidenti bu addımlarının mahiyyətini ölkə ictimaiyyətinə çox düzgün, dürüst şəkildə izah edir. “Mənim üçün hər bir vətəndaş əzizdir. Mən keçmişlə bugünün arasında görünməyən bir xətti görürəm. Keçmişdə çox səhvlər olub, Azərbaycan vətəndaş müharibəsi həddində olub. Mən cinayət törətmiş şəxsləri də azad etmişəm. Ona görə yox ki, hesab edirəm onlar siyasi məhbusdur. Mən Azərbaycanda qarşıdurma əhval–ruhiyyəsinin aradan götürülməsini istəyirəm. Bizim qarşımızda yeni vəzifələr durur, ölkəmizi inkişaf etdirməliyik, insanlarımızı səfərbər etməliyik. Biz milli barışığa nail olmuşuq və gərək bunu gücləndirək. Keçmiş ədavət və ziddiyyətlər tarixdə qalsın. Bu, mənim niyyətimdir”.

Hər bir vətəndaşın Prezidenti olduğunu sübuta yetirmiş cənab İlham Əliyev bu və digər səbəblərdən cinayət əməlinə yol vermiş insanların da taleyinə biganə deyildir: məhkum olunmuş bir sıra şəxslərin, onların ailə üzvlərinin, qeyri–hökumət təşkilatlarının, İnsan hüquqları üzrə müvəkkilin müraciətlərinə əsaslanan, məhkumların səhhətini, ailə vəziyyətini, bu müddətdə davranışlarını nəzərə alan, cəzadan azad etmənin tərbiyəvi əhəmiyyətini önə çəkən Prezident İlham Əliyev mütəmadi əfv fərmanı imzalayır. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev bu addımları ilə törətdiyi əməldən səmimi peşmançılıq hissi keçirən günahkar şəxslərin islah olunaraq düz yola qayıtmasına, onların cəzaçəkmə müəssisəsindən çıxdıqdan sonra layiqli vətəndaş kimi azad cəmiyyətə qovuşmasına, bir daha cinayət əməli törətməməsinə çalışır. Ölkə başçısı 10 il müddətində əfvlə bağlı 22 fərman imzalamış, 4000–dək məhkumu cəzasının çəkilməmiş hissəsindən tam və yaxud qismən azad etmişdir.

Amnistiya qərarlarının qəbulu ilə bağlı ölkədə formalaşmış müsbət ənənənin son illər ulu öndərin ideyalarının təbliği məqsədi ilə yaradılmış Heydər Əliyev Fondu tərəfindən geniş miqyasda davam etdirilməsi Azərbaycanda humanist dəyərlərin ictimai şüurda möhkəmləndiyinə xidmət edir. Fondun Prezidenti, UNESCO və İSESKO–nun xoşməramlı səfiri, Milli Məclisin deputatı Mehriban xanım Əliyeva ictimaiyyətin müxtəlif təbəqələri ilə əlaqələrini genişləndirməklə, Azərbaycanın hərtərəfli inkişafına və vətəndaş cəmiyyəti quruculuğu prosesinin sürətləndirilməsinə töhfəsini verməyə çalışır. Bəzən müəyyən dövlət qurumlarında biganəliklə üzləşən, problemlərini həll edə bilməyən insanlar sonda Heydər Əliyev Fondunun Prezidenti, Milli Məclisin deputatı Mehriban xanım Əliyevaya rəsmi müraciət etməklə nicat tapırlar. Özünün də qeyd etdiyi kimi, Fondda hər bir vətəndaşın müraciətinə böyük diqqət və həssaslıqla yanaşılır, onların problemlərinin həllinə mümkün qədər yardım göstərilir. Azərbaycanın birinci xanımı üzərinə götürdüyü xoşməramlı və məsuliyyətli missiya ilə həm də insan hüquqlarının etibarlı hamisi, müdafiəçisi statusunda çıxış edir.

Cəmiyyətdə insanpərvərlik və humanizm ideyalarının möhkəmlənməsinə çalışan Milli Məclisin deputatı Mehriban xanım Əliyevanın hələ ulu öndər Heydər Əliyevin anadan olmasının 84–cü ildönümü münasibətilə 2007–ci ilin may ayında parlamentə təqdim etdiyi amnistiya layihəsi də ümummilli liderin humanist siyasətinə sədaqətin əyani nümayişi olmuşdur. Azərbaycan parlamentarizmi tarixində ilk dəfə olaraq Milli Məclisin deputatı tərəfindən irəli sürülmüş və geniş ictimai dəstək almış bu amnistiya aktı böyük mənəvi–əxlaqi və siyasi məzmun kəsb etmişdir. Amnistiya Aktının qəbulu ilə bağlı Milli Məclisə müraciət edən Heydər Əliyev Fondunun prezidenti demişdir: “Bu təşəbbüsü irəli sürərkən mən hesab edirdim ki, səhv etmiş, cinayət törətmiş insanlara bir daha imkan verməliyik ki, onlar azad həyata qayıtsınlar, ailələrinə, yaxınlarına qovuşsunlar, cəmiyyətdə öz yerlərini tapa bilsinlər. Ağır cinayət törətməyən insanları bağışlayaraq biz həm onları normal həyata qaytarırıq, həm də müstəqil Azərbaycanın humanizm prinsipləri əsasında inkişaf etdiyini nümayiş etdiririk. Mən əminəm ki, cəmiyyətdə bütün ağır, çətin problemləri xeyirxahlıqla, insansevərliklə, mərhəmətlə həll etməyə çalışmaq lazımdır. Bu, vətəndaş cəmiyyətinin formalaşmasında ən əsas şərtlərdən biridir”.

Ümummilli liderin humanist siyasətinə daim yüksək sədaqət nümayiş etdirən Fondun prezidenti Mehriban xanım Əliyeva 2009–cu ildə firavanlıq, əmin–amanlıq və mərhəmət rəmzi olan Novruz Bayramı münasibətilə növbəti amnistiya təşəbbüsü irəli sürərək bununla bağlı qərar layihəsini Milli Məclisə təqdim etmişdir. Milli Məclis və ölkə başçısı tərəfindən də dəstəklənən həmin amnistiya aktı layihəsinə əsasən, böyük ictimai təhlükə törətməyən və az ağır bir sıra cinayətlərə görə məhkum edilmiş qadınlar, cinayət törədərkən 18 yaşına çatmayanlar, birinci və ya ikinci qrup əlillər, 60 yaşına çatmış kişilər, öhdəsində yetkinlik yaşına çatmayan, yaxud birinci və ya ikinci qrup əlil övladı olanlar və bəzi digər kateqoriyalardan olan şəxslər azadlıqdan məhrum etmə cəzasından azad edilmişlər. Amnistiya aktı nəticəsində təqribən 9 min şəxsin amnistiya aktının təsiri altına düşmüş, 1.700 məhkum azadlıqdan məhrumetmə yerlərindən azad edilmişlər.

Ölkədə humanizmə və insanpərvərliyə söykənən siyasəti təmin edən əsas amillərdən biri də, şübhəsiz, məhkəmələrin müstəqilliyinin təmin edilməsi və dövlət adından çıxarılan məhkəmə qərarlarının qanunlara əsaslanmasıdır. Azərbaycan qanunvericiliyinə əsasən, məhkəmələr dövlət adından qətnamə qəbul edərkən cəzanı yüngülləşdirən halları maksimum dərəcədə nəzərə alırlar. Həbsdən çıxmış məhkumların reabilitasiyası istiqamətində atılan addımlar isə onların dövlətə olan inamını, etimadını, eyni zamanda qanun qarşısındakı məsuliyyətini artırır.

Təqdirəlayiq haldır ki, son 10 ildə ölkədə hüquqi, demokratik, dünyəvi dövlət quruculuğu istiqamətində inamlı tədbirlər həyata keçirən Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev də bu məsələlərə həssaslıqla yanaşır. İnanırıq ki, məhkəmə orqanlarının fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsi, cəzanın humanistləşdirilməsi istiqamətində həyata keçirilən sistemli tədbirlər ölkədə ədalət mühakiməsinin yüksək keyfiyyətini və səmərəliliyini təmin edəcək, vətəndaşların hüquq və azadlıqlarının etibarlı qorunmasına, humanizm ideyalarının cəmiyyətdə tam bərqərar olmasına yaxşı imkanlar açacaqdır.

Səadət Bəktaşi,

Sumqayıt Apelyasiya

Məhkəməsinin sədri.

Respublika.- 2013.- 19 mart.- S. 9.