Bahar Bayramınız Mübarək!

“Ailə dəyərləri, bizim milli–mənəvi dəyərlərimiz, ənənələrimiz, bizim mədəniyyətimiz, tariximiz — bütün bunlar Azərbaycan xalqını qorumuşdur. Uzun illər, əsrlər boyu biz başqa ölkələrin tərkibində yaşamışıq. Ancaq milli xüsusiyyətlərimizi itirməmişik. Assimilyasiyaya düçar olmamışıq, öz dilimizi, adət–ənənələrimizi, milli bayramlarımızı qoruyub saxlamışıq”.

İlham ƏLİYEV,

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti.

Gəl ömrümə bahar kimi

Dağların diksinən, bulaqların buz dodağının kilidinin açılan vaxtıdır. Quluncu tərləmiş torpaqdan püskürüb qalxan göy otlar, düymə–düymə çiçəklər baharın arzusudur elə bil. Yeri–göyü süsləyən ürkək–ürkək bənövşələr, yuxulu nərgizlər yazın gəlişini lap erkən xəbər verər, sevənlərin görüşünə tələsərlər. Yurdumuza bahar gəlir.

Səmənili, xonçalı bahar. İlin axır çərşənbəsi açar qapıları taybatay. Küsülülər barışar, ərgən qızlar qulaq falına çıxar, uşaqlar qapılara papaq atar, yer–göy səmənilərlə yaşıllığa qərq olar. Qızlar qol götürüb rəqs edərlər.

Səməni, al məni,

Yazda yada sal məni.

Səməni, saxla məni,

İldə göyərdərəm səni.

Səməni, sazana gəlmişəm,

Uzana–uzana gəlmişəm.

Üzü nurlu ağsaqqallarımızın qırışığı açılar, gümüşbirçək nənələrimiz körpələrin cibinə noğul, qovurğa, saçaqlı şirnilər tökər. Balacalar da böyüklərin əllərini öpüb, gözlərinin üstünə qoyar. Dünyadan köçmüş doğmalar, əzizlər yad edilər, onların ruhuna dualar oxunar. Evlərin bəzəyi şamlar olar.

Hər yer al–qırmızıya, al–yaşıla boyanar. Saz köynəkdən çıxar, aşıqlar çalıb–oxuyar:

Bahar oldu, çiçək açdı,

Güllər qırmızı geyindi.

Çırtıq dəydi, üz qanadı,

Xallar qırmızı geyindi.

İgidlər cıdıra çıxarlar. Yarışı qalib kimi başa vuran nəmər, dəfnə yarpağından hörülmüş çələng alar, atının boynuna qırmızı yaylıq bağlanar.

Təbiətin oyanışı, suların çağlayışı elə bil insanları da mehrə–məhəbbətə çağırar. Elçi gedənlərin, muraz alıb, muraz verənlərin, su dolu qaba üzük salıb niyyət tutanların qəlbi alça ağacı kimi ağappaq çiçək açar.

Kənd şəhərin, şəhər kəndin yuxusuna girər. Qız qalası bir vaxt ayaqlarına sığal çəkən dənizin duzlu ləpələri üçün darıxar, qoynunda yanan Novruz məşəllərilə dənizi, dənizdə doğan günəşi salamlar. İçərişəhərin əyri–üyrü, dolanbac yollarında düyün düşən küləklər pəncərələrdən, şəbəkəli balkonlardan boylanan ay–ulduzlu bayraqlarımızı yelləyərlər.

Qala divarlarının qoşa qapıları qolları

nı geniş açıb hamını nağıl qoynuna dəvət edər. İri tonqallar çatılar. İçərişəhər Novruz şənliklərilə aşıb–daşar. Xalq oyunlarının qəhrəmanları Kosayla Keçəl meydan sulayar:

Ay Kosa, Kosa, gəlsənə,

Gəlib salam versənə.

Çömçəni doldursana,

Kosanı yola salsana.

Yeddi rəngə boyanmış yumurtalar Fatma nənənin hanasına bənzəyər. Xalçaçılar, dulusçular, misgərlər, qalayçılar, kulinarlar öz məharətlərini nümayiş etdirərlər.

Kəndirbazlar kəndir üstündə min oyun çıxararlar. Bunlar yurdumuza qədəm qoyan novruzun, baharın rəngləridi, çeşniləridi.

Azərbaycan 2013–cü ilin baharını qarşılayır. Gözümüz, könlümüz işıqla, nurla dolub–daşsa da, ürəyimizin dərinliyində acı bir nisgilimiz, Qarabağ həsrətimiz var. Deyirlər ilin axır çərşənbəsi arzular, tutulan niyyətlər çin olur. Təki elə olsun. Qoy hamının niyyətləri, arzuları, diləkləri həqiqətə çevrilsin. Vətən torpaqları gülə–gülzarlığa dönsün. Xalqımızı Novruz Bayramı münasibətilə təbrik edir, hər bir kəsə xoşbəxtlik, səadət arzulayır, diləklərimi haçansa yazdığım “İlin axır çərşənbəsi” şeirimlə bitirmək istəyirəm:

Gözlərində sevgi görüm

İlin axır çərşənbəsi.

Saçlarına nərgiz hörüm

İlin axır çərşənbəsi.

Gözlərin baxsın gözümə,

Gül ətrin dəysin üzümə,

Qoynumda isin közümə

İlin axır çərşənbəsi

.

Ay könlümün bir dənəsi,

Ömrümün ilk bənövşəsi,

Qəlbimin sevgi nəğməsi –

İlin axır çərşənbəsi.

Əri qoynumda qar kimi,

Pıçılda bu sular kimi,

Gəl ömrümə bahar kimi,

İlin axır çərşənbəsi.

Əllərin göyərçin olsun,

Yuvası qoy ovcum olsun,

Nə arzun var, qoy çin olsun

İlin axır çərşənbəsi.

Zülfüqar ŞAHSEVƏNLİ,

“Respublika”.

Tarixi keçmişin ən qədim dövrlərindən üzübəri illər, qərinələr, yüzilliklər ötsə də, yaz fəslində bahar bayramı həmişə təntənə ilə keçirilmişdir. Lakin ictimai–siyasi təlatümlər kütləvi el şənliyini zaman–zaman müəyyən təsirə məruz qoymuşdur.

Bahar bayramının mövcudluğuna atəşpərəstlikdən qalma adət–ənənə, mədəniyyət mirası kimi baxmışlar. Şərqdə islamiyyətin geniş yayılması dövründə din xadimləri bahar bayramına “dini don” geyindirmiş, dini təbliğat xatirinə onu Adəm peyğəmbərin yaranması, Həzrət Əlinin (ə) evlənməsi və ya xilafətə çıxması ilə, Həzrət Muhəmmədin (səlləllahu əleyhi və alihi vəsəlləm) peyğəmbərlik xalatını geyməsi ilə, Yunus peyğəmbərin balığın qarnından çıxması ilə, hətta Nuh peyğəmbərin gəmisinin torpağa oturması ilə, Xarəzm hökmdarı Sultan Məlik şahın icadı ilə, dünyada ilk hökmdar sayılan Kəyumərslə, İran şahı Cəmşidin taxta çıxması ilə əlaqələndirmişlər.

Halbuki qədim adət–ənənəyə, həyat tərzinə, mədəni irsə dərin bələdlik gerçəkliklə heç bir əlaqəsi olmayan bu uydurmaları rədd edir.

Görkəmli ədəbiyyatşünas alim Elməddin Əlibəyzadə ən qədim dövrlərə həsr etdiyi “Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi” (2009) monumental əsərində haqlı olaraq Yeni il şənliyinin keçirilməsi müddətinin bəşəriyyətin yaşı qədər olması qənaətinə gəlir. O yazır: “Şumer–türk ağlı və zəkasının kəşfi yeni ilin ilk gününün —yazın, baharın təntənə ilə qarşılanması, bayram edilməsi türk xalqlarının Ata ruhunun yaşantısıdır” (səh. 200).

Əcdadlarımızın ədəbi fikir salnaməsi “Bilqamıs dastanı”nda da yazın ilk günü bahar bayramı ilə sıx əlaqəli adət–ənənə, bolluq, bərəkət rəmzi kimi yad edilir. Yeni il şənliyinin naz–nemətli, zəngin keçirilməsi təsvir olunur.

Astronom Rəhim Zeynalov öz elmi məqaləsində belə bir nəticəyə gəlir ki, ulu babalarımızın ənənəvi el şənliyi —bahar bayramı hər il martın 21–də Günəş göy ekvatorunu kəsərək göy sferasının cənub yarımkürəsindən şimal yarımkürəsinə keçir. “Bu gün astronomik yazın başlanğıc günüdür, əsl Bahar bayramıdır. Bunu bəşəriyyətə Uca Yaradan bəxş etmişdir. Bu, kainatın bayramıdır!” (Bax:”Füyuzat”, 2009, N2, səh. 37).

Təsadüfi deyil ki, yazın gəlişi dünya xalqlarının da ictimai–mənəvi həyatında qeyri–adi hadisə kimi qarşılanmışdır. Hər bir xalq təbiətin oyanışını ənənəvi tərzdə bayram etmişdir.

Təbiətin oyanışı, xalqın iqtisadi–ictimai və mənəvi həyatı ilə ayrılmaz olan yaz bayramı həmişə ənənəvi qaydada keçirilmiş, mövhumatçıların qadağalarına və qoyduğu çərçivələrə sığmamışdır. Lakin müəyyən maneələrə, təzyiqlərə məruz qalmışdır, hətta yaz bayramı —Novruz (“Yeni gün”) adlandırılmış, Ərəb xilafəti dövründən ötən müddət ərzində Şərq ölkələrində, həmçinin Azərbaycanda bu ad vətəndaşlıq hüququ qazanmışdır.

Mahiyyətcə Novruz Bayramı qeyri–adi, misli görünməmiş, bəşəri keyfiyyətlə süslənmiş müqəddəs el bayramıdır. O, zamanın qasırğalarına, çən–dumanlı ictimai mühitinə baxmayaraq, həmişə təmtəraqlı, kütləvi şad əhvali–ruhiyyə şəraitində keçirilmişdir.

Sovet hakimiyyətinin 70 illik hökmranlığı dövründə rus şovinist hakim dairələri özlərinin əlaltıları olan yerli manqurt rəhbərliyin əli ilə Azərbaycan xalqını mənən sarsıtmaq, ruslaşdırmaq, qondarma sovet mədəniyyəti çərçivəsinə salmaq siyasəti yürüdür və Novruz Bayramını sıxışdırıb aradan çıxarmağa çalışırdılar.

Akademik Şəfaət Mehdiyev “Ərk qalası” kitabında müşahidələri əsasında yazdığı təəssüratında sovet hakimiyyəti illərində Novruz Bayramı və aqibəti barədə dolğun məlumat verir:

“Yadımdadır, Novruz yaxınlaşanda evlərdə, həyətlərdə, küçələrdə təmizlik işləri aparılır, hər şey səliqə–sahmana salınırdı. İmkan daxilində hər kəs pal–paltarını təzələr, yaxın adamları üçün bəxşeyişlər hazırlardı. Bayram ərəfəsində yazın rəmzi sayılan səmənisiz azərbaycanlı evi təsəvvür etmək belə mümkün deyildi. Bağlarda, küçələrdə ağaclar əkilərdi. Bayram münasibətilə bazarlar bollaşar, hətta indikilərdən fərqli olaraq qiymətlər ucuzlaşardı. Dükanlarda qovrulmuş əla İran püstəsi, badam, qoz ləpəsi, fındıq, iydə, innab, meyvə–tərəvəz, şirniyyat, sədri düyü, yağ, ət, toyuq, balıq və bayram süfrəsi üçün lazım olan başqa hər şey tapmaq olurdu. Həmişə olduğu kimi, xüsusən bayram ərəfəsində və bayram günlərində restoranlarda quzu ətindən kabab, yarpaq dolması, fisincan, dovğa və başqa ləzzətli xörəklər müştəri gözləyirdi. Müxtəlif qaraları olan əla plovların zəfəran ətri uzaqdan duyulurdu.

Bayram günləri hamı bayramsayağı geyinər, dəstə–dəstə qonşuların və qohum–əqrəbaların evlərinə gedər, onları bayram münasibətilə təbrik edərdilər. Ən kasıb adamın evində belə bayram xonçası açılar, bayram şamı yanardı. Xonçada ləbləbi, kişmiş, qoz, fındıq, badam, püstə və müxtəlif Şərq şirniyyatı olardı. Bayram günlərində küsülü adamlar bir–biri ilə barışar, hətta ədavət edənlər belə bir–birinə əl uzadardılar…

Təəssüf ki, tez bir zamanda Novruz Bayramına qarşı mübarizə başlandı, tədricən bu mübarizə kəskinləşdi və nəhayət, bu əziz bayramın keçirilməsi qadağan edildi. Bəs nə üçün Novruz Bayramının keçirilməsini qadağan etdilər? Bunun əsas səbəbi bu əziz bayramın mövhumatla əlaqələndirilməsi olmuşdur. Bəzi dövlət və partiya xadimləri, əslində isə xalqımızın düşmənləri, nomenklatura vəzifəsini itirmək qorxusundan canfəşanlıq edərək xalqın yeganə şənlik bayramı olan Novruz Bayramını, guya, mövhumatla əlaqədar olduğu üçün başqa adət və ənənələrimizlə birlikdə qadağan etdilər. Etiraz edənlər tapıldı, ancaq onlar təqiblərə məruz qaldılar. Şıxəli Qurbanov kimilərinin isə taleləri faciəli oldu. Ancaq heç bir qadağaya baxmayaraq, əsl azərbaycanlılar gizli şəraitdə də olsa, həmişə bu bayramı qeyd etmişlər. Təntənə və təmtəraqsız olsa da, hər kəsin evində bayram əhvali–ruhiyyəsi, bayram şənliyi hökm sürmüş, bayram şamı yanmışdır” (səh.396).

Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin ideologiya üzrə katibi Şıxəli Qurbanovun şəxsi təşəbbüsü ilə ölkəmizdə ilk dəfə Novruz Bayramı qadağa libasından, “əsarətdən” çıxaraq kütləvi el şənliyi kimi keçirilmişdir. Bu, böyük cəsarət idi.

Novruz Bayramının ümumxalq bayramı kimi geniş təşkil olunması və keçirilməsi Bakı Partiya Komitəsinin katibi Vəli Məmmədova həvalə olunmuşdu.

Vəli Məmmədov vətənpərvər, millətsevər dövlət xadimi idi. Nəriman Nərimanovun adının çəkilməsinə qadağa qoyulduğu bir dövrdə onun həyatı, ədəbi–ictimai fəaliyyətinin ilk tədqiqatçısı olmuşdu.

Şıxəli Qurbanov Bakıda Novruz Bayramının təşkil edilib keçirilməsini ona həvalə etmişdi: “Vəli, Novruz Bayramının keçirilməsi planını tərtib edəndə folklorşünas professor Məmmədhüseyn Təhmasiblə məsləhətləş” demişdi.

O özü dünyaşöhrətli şərqşünas alim İ.S.Braginskiyə Novruz Bayramı haqqında məqalə yazmağı sifariş etmişdi. Həmin məqalə bayram ərəfəsində “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzetində (20 may 1967) dərc olunmuşdu.

Professor İ.S.Braginski yazırdı: “Bahar bayramı əsrlər keçdikcə öz mənəvi mərasimlərini saxlamaqla bərabər, bəzi yeni xüsusiyyətlər də kəsb etmişdir. Hökmdarlar və ruhanilər xalqın bu Yeni il bayramını özlərinə “tabe etməyə”, ona yeni don— din və istibdad donu geyindirməyə çalışmışlar. Xalq isə bayramın mahiyyətinə uyğun gələn xüsusiyyətləri qoruyub saxlamış, bütün yabançı cəhətləri rədd etmişdir. Xalq kütlələrinin əziz tutduqları Bahar bayramı… öz ruhuna, mahiyyətinə tamamilə uyğun olan yeni demokratik xüsusiyyətlər və keyfiyyətlərlə zənginləşə bilər və şübhəsiz, zənginləşəcəkdir. Buna görə də Bahar bayramının yaxşı düşünülmüş şəkildə keçirilməsi, ona gözəl bədii tərtibat verilməsi bu bayramı daha da rövnəqləndirər, onun xəlqilik mahiyyətini daha da artırar”.

Dünyaşöhrətli şərqşünas alimin rəyi həyəcanlı günlərdə böyük mənəvi dayaq idi.

Çünki evlərdə gizli keçirilən Novruz Bayramı sovet hakimiyyəti dövründə ilk dəfə, necə deyərlər, ictimai arenaya çıxırdı.

Vəli Məmmədovun ömür–gün yoldaşı Xalidə Əlizadə “Xalqın Vəlisi, millətin səsi” (2007) kitabında Novruz Bayramı —ümumxalq şənliyinin keçirilməsi ssenarisinin əlyazmasının tam mətnini dərc etmişdir.

Vəli Məmmədovun əlyazmasından göründüyü kimi, Novruz Bayramının geniş miqyasda keçirilməsi nəzərdə tutulmuş, ona ictimai məzmun verilmişdir. 1967–ci il martın 8–də el adət–ənənəsinə uyğun bayram şənliyinə iki–üç həftə qalmış hazırlıq tədbirlərinə başlanması, görüləcək işlərin məzmunu və şərtləri əlyazmasında şərh olunmuşdur.

Vəli Məmmədov “Bahar bayramı (Novruz)” adlandırdığı ssenarisində 1967–ci il martın 21–də Bakıda keçirilən əzəmətli el şənliyinin dəqiq iş planını təsvir etmişdir.

Səhər saat 11:30–da Qız qalasında başlayan kütləvi bayram şənliyi Dənizkənarında, şəhərin park və meydanlarında, binaların həyətlərində gecə yarısınadək gur tonqallar və fişənglər ətrafında keçirildi.

Ertəsi gün, martın 22–si saat 6:45–də Dənizkənarı parkda böyük izdiham —məktəbli və tələbə gənclər ilk bahar şəfəqini qarşılamaq üçün toplanmışdılar. Günəşin şəfəqləri saat 7:04 dəqiqədə dənizdən boylanar–boylanmaz gənclərin sədaları altında raket və termatik atəşfəşanlığın “təbrik salamları” ərşə qalxdı. Sonra musiqi və mahnı melodiyası altında rəqslər və idman yarışları başlandı. Mən bütün bu hadisələrin şahidi olmuşam. Məni heyrətləndirən təkcə ailələrdə, ev şəraitində keçirilən, kütləvi məclislərinə qadağa qoyulmuş Novruz Bayramının “əsarət və sıxıntılı” şəraitdən çıxıb misli görünməmiş geniş ümumxalq bayramı kimi keçirilməsi deyildi, kiçikdən–böyüyə qədər bütün əhalinin misli görünməmiş birliyinin, həmrəyliyinin nümayişi, milli oyanışı idi. Burada xalqın gücü, qüdrəti nümayiş olunurdu.

Mən deyərdim ki, Novruz Bayramını təşkil edənlərin özləri də belə böyük izdiham gözləmirdi. Həyəcanlı anlar yaşanırdı. Bu vəziyyət sovet hakim dairələrini, manqurt xislətli yerli məmurları bərk narahat etmişdi.

Novruz Bayramının xalq gəzintisi adı altında kütləvi keçirilməsi böyük hünər, cəsarət idi. Onun ideya rəhbəri Şıxəli Qurbanov və təşkil edib həyata keçirən Vəli Məmmədov sovet hakimiyyəti dövründə ilk dəfə Novruz Bayramının kütləvi el şənliyi kimi keçirilməsinə görə şovinist hakim dairələrin qəzəbinə gələcəklərindən ehtiyat edib vəziyyətdən çıxmaq üçün tədbirlər də görmüşdülər.

Bu da 20 mart 1967–ci ildə ilk yubiley qabağı iməciliyin təşkili idi. Bakılıların ümumşəhər iməciliyi geniş miqyasda keçirilirdi —həyət, küçə, magistral yollar təmizlənir, bağlarda çiçək kolları və tinglər salınır, şəhər ətrafında yaşıl zolaq yaradılır, ağac əkənlərin, sahələrdə işləyənlərin siyahısı şüşə qablarda sahələrdə basdırılırdı.

Radio və televiziyada, “Bakı” və “Baku” axşam qəzetlərində bütün küçə boyu bayraqlar, plakatlar və ting yüklənmiş maşınlarla orkestr sədaları altında iməciliyə gedənlər, onların gördükləri işlər işıqlandırılırdı.

Vəli Məmmədov Novruz Bayramı keçirildiyi günlərdə çox narahat idi. Bütün günü aram tapmırdı, gecə saat 4–dək işləyirdi. O deyirdi: “Təşkilati işə bacarıqlı adamlar cəlb etmişik, hamı can–dildən işləyir. Gərək bayramı elə keçirək ki, xalqın ürəyincə olsun”.

Şıxəli Qurbanov yarızarafat, yarıciddi: “Vəli, səs–küy düşsə, ciddi töhmət versəm, narahat olma” —deyə xəbərdarlıq edəndə Vəli Məmmədov gülümsəyib ona cavabında demişdi: “Bayramı təmtəraqlı, mütəşəkkil keçirək, işdən çıxsam da, dərdim olmaz”.

Bayram tədbirləri uğurla başa çatdı. Moskvada mərkəzi jurnalların birində Vəli Məmmədovun Novruz Bayramı haqqında məqaləsi də çıxmışdı. Kütləvi el şənliyi “vətəndaşlıq vəsiqəsi” almışdı. Şıxəli Qurbanov və Vəli Məmmədov şərəfli iş gördüklərini dərk edirdilər. Onlar Azərbaycanın comərd, qeyrətli və təəssübkeş övladları idilər. Ümumxalq məhəbbəti onların ən böyük mükafatları idi. Məkrli, qara qüvvələrin sui–qəsd cəhdləri onları qorxutmurdu (nə vaxtsa şəhid olacaqlarını bilirdilər).

1967–ci il martın 21–də Novruz Bayramının misli görünməmiş mütəşəkkilliklə kütləvi keçirilməsi vətənpərvər insanların qəlbini riqqətə gətirmişdi, onların beynində elə bil ki, milli müstəqilliyə inam oyatmışdı. Mahiyyətcə bu bayram Azərbaycan xalqının əsarətə, haqsızlığa, zülmə qarşı etirazını, azadlıq və müstəqillik uğrunda mübarizə əzmini nümayiş etdirirdi.

XX yüzilliyin 60 – 80–ci illərində Azərbaycan ədəbi–ictimai fikrində özünüdərk, milli oyanış motivlərinin güclənməsi də təsadüfi deyildi. Mənəvi buxovlar parçalanır, millət oyanırdı.

XX yüzilliyin sonunda əcdadlarımızın həsrətini çəkdiyi istiqlaliyyəti xalq öz qeyrəti, əzmi və şəhidlərin qanı bahasına əldə etdi. Bahar bayramı —Novruz öz əzəli həyat tərzinə, azadlığına əbədi qovuşdu.

Teymur Əkbəroğlu.

Əbülfəs Qarayev,

Azərbaycan Respublikasının mədəniyyət və turizm naziri.

“İnsanları baharın gəlməsi, təbiətin oyanması, həyatın canlanması ilə müjdələyən Novruz Bayramı ən qədim dövrlərdən bəri xalqımızın sevinc, şadlıq bayramı olmuş, tariximizin müxtəlif dövrlərində bəzi təzyiqlərə, maneələrə məruz qalmasına baxmayaraq bu günə qədər gəlib çatmışdır.

Bu milli bayramın indi dövlət səviyyəsində qeyd oluması Azərbaycanın müstəqilliyinin bəhrələrindəndir”.

Ümummilli lider, Azərbaycan xalqının mədəni–mənəvi təkamülündə misilsiz xidmətlər göstərən qüdrətli rəhbər Heydər Əliyevin Novruz Bayramı haqqında söylədiyi bu dəyərli fikirdə qədim ümumxalq təntənəsinin, adət, ənənə və mərasimlər sisteminin mahiyyəti, tarixi inkişafı və çağdaş təsir gücü dəqiq və dolğun ifadə olunmuşdur.

Novruz yalnız Azərbaycan xalqının deyil, türk dillərində danışan yüz milyonlarla insanın, Orta Şərq ölkələri əhalisinin ən möhtəşəm bayramıdır. Bu təntənəli el şənliklərinin keçirildiyi ölkələrdə hər kəsin yaddaşı və həyatı Novruzla bağlıdır.

Novruz Bayramının yaşını dünyanın, insanlığın yaşı ilə bərabər tutanlar səhv etmirlər. Çünki məhz bu bayramda ən qədim zamanlara məxsus adət, ənənə və mərasimlərin, inancların, bir sözlə, fundamental dünyagörüşünün izlərini müşahidə etmək mümkündür.

Novruz Bayramının qeyd edilməsi yalnız folklor ənənələrinin, məişət rituallarının yaşadılması ilə bağlamaq olmaz, eyni zamanda onun elmi əsaslarının mövcudluğunu diqqət mərkəzinə çəkmək lazım gəlir. Novruz gecə ilə gündüzün bərabərləşdiyi, şaxtalı qarlı qışın öz yerini yeni ilin məhsulunun əsasını qoyan yaz fəslinə verdiyi bir vaxtın başlanğıcıdır. Novruz insan ümidlərinin bayramıdır. Novruz xeyirxahlıq, dostluq, birlik rəmzidir. Novruz həm də böyük mədəniyyət bayramıdır. Müasir Azərbaycan mədəniyyəti, incəsənət və ədəbiyyatının elə bir istiqaməti yoxdur ki, hansı bir şəkildəsə özünü Novruz Bayramının ənənələr zəncirində az və ya çox dərəcədə göstərməsin. Təsadüfi deyil ki, xalqımızın bir çox nəğmələri, nağılları, milli oyun və meydan tamaşaları, saysız–hesabsız ağız ədəbiyyatı nümunələri, şeirlər, nəsr əsərləri, aşıq və muğam musiqisi örnəkləri, hətta rəssamlıq, kino əsərləri Novruz mövzusunu tərənnüm etmək məqsədi ilə yaradılmışdır. Novruz Bayramı Azərbaycan mədəniyyətinin tam, dolğun mənzərəsini canlandırır. Milli geyimdə olan oğlanlar, qızlar xalq rəqslərini ifa edirlər, saz dinir, şair qələmə, rəssam fırçaya əl atır, milli kulinariyanın min bir neməti ən gözəl şəkildə süfrələri bəzəyir, əllərdə Novruz xonçası gəzir…

Ulu öndərimizin söylədiyi kimi, Novruz Bayramı müəyyən tarixi dövrlərdə təzyiqlərə məruz qalsa da, xalq tərəfindən unudulmamış, inkişaf etdirilmişdir.

Azərbaycanın müstəqillik illərində mədəniyyətin hər bir sahəsi, çoxşaxəli yaradıcılıq prosesləri ilə bir sırada Novruz Bayramı da dövlət qayğısı ilə əhatə olunmuşdur. Hər il böyük təntənə ilə keçirilən Novruz Bayramı münasibəti ilə rəsmi dövlət tədbirində Azərbaycan Respublikasının Prezidenti şəxsən iştirak edir, xalqa müraciət ünvanlayaraq hər bir vətəndaşa xoşbəxtlik, səadət, sağlamlıq və bol ruzi arzulayır.

Belə bir xoş məqamı da qeyd etmək yerinə düşər ki, Azərbaycanda hər kəs tərəfindən ehtiramla yanaşılan, adı dünyada tanınan Heydər Əliyev Fondu milli mədəniyyətimizin inkişafı və tanıdılması istiqamətində neçə–neçə dəyərli layihələri həyata keçirmişdir. Saz sənətinin, muğamın, xalçaçılığın Azərbaycanın mədəni sərvəti olaraq UNESKO–nun bəşəriyyətin qeyri–maddi mədəni irsi siyahısına daxil edilməsi, habelə Novruz Bayramının eyni statusa sahib olması Heydər Əliyev Fondunun Prezidenti, UNESKO və İSESKO–nun xoşməramlı səfiri Mehriban xanım Əliyevanın təşəbbüsü, təşkilatçılığı və gərgin zəhməti sayəsində mümkün olmuşdur.

Bütün bunlara görə Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi Novruz Bayramı haqqında bələdçi kitabın yaradılması və onun Azərbaycan dili ilə yanaşı xarici dillərə tərcümə edilərək çap edilməsinə qərar vermişdir.

İnanıram ki, Novruz adət, ənənə və mərasimləri ilə əlaqədar olan mövcud ədəbiyyatlar və örnəklər əsasında hazırlanmış kitab Azərbaycan oxucularına və ölkəmizin həyatına maraq göstərən hər bir kəsə Novruz Bayramının humanist bəşəri fəlsəfəsini çatdıra biləcəkdir.

Dərələrə duman, çən

Yetir, özün bilərsən

Kimə nə istəyirsən

gətir, özün bilərsən!

Dünyanın başına tök

ətir, özün bilərsən,

Keçəlin başına tük

bitir, özün bilərsən—

Amma ki, gəl, ulu yaz,

Gəl ki, gecikmək olmaz

Buludu yelpikləyib

Şum üst

ünə cuna çək,

Xalça, palaz, ipliyi,

yorğanı eyvana çək,

Qayadakı kəkliyin

ayağına xına çək,

Evini yıx təkliyin,

könülləri günə çək,

Amma ki, gəl, ulu yaz,

Gəl ki, gəlməsən olmaz!

Yalın ağacdan çıxır

payızın buynuzları,

Sarılıb duman öpür

öpülməmiş qızları.

Əvvəl xəzəli süpür,

sonra sındır buzları,

Yetimə yemlik gətir,

xəcil et qansızları—

Amma ki, gəl, ulu yaz,

Gəl ki, gəlməsən olmaz.

Gəzirəm qapı–qapı

Sahibsiz pişik kimi,

Hanı anam–baharım—

Ev kimin, eşik kimin?!

Ələnir yağışların

Gözümün yaşı kimi.

Anam yatan torpağı

yırğala beşik kimi—

Tez elə gəl, ulu yaz,

Gəl ki, gəlməsən olmaz!!!

Hər bir xalq öz mədəniyyəti, mənəviyyatı, dünənilə böyükdür. Xalqımızın minilliklərə söykənən genetik yaddaşı, milli–mənəvi dəyərləri bu gün də yaşayır, ona baş ucalığı gətirir.

Hər bir evə, hər bir ocağa təzəlik, təmizlik, sevgi, ruzi–bərəkət, alqış gətirən ayağı sayalı Novruz məhz belə bayramlarımızdan, mənəvi dəyərlərimizdən biridir.

Təbiətin oyanışı, suların çağlayışı, yerin–yurdun yaşıllığa qərq olması, insanların yaşamaq, yaratmaq arzularının aşıb–daşması dünyanın təzələnməsidi.

Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin layihəsi ilə işıq üzü görən “Azərbaycan xalq bayramı Novruz” kitabı əslində hər bir oxucu üçün bəzəkli bayram xoncasıdı.

Uzun axtarışların, gərgin zəhmətin bəhrəsi olan bu unikal nəşr hər bir kəsi bayram atəşfəşanlığına və bir az da dönüb çiyni üstündən dünəninə boylanmağa kökləyir.

Hər ağızda, hər nəfəsdə bir dua, bir alqış var. “Novruz” elə ilk səhifəsindən alqışla, xeyir–duayla, uğurlama ilə oxucuya üz tutur:

“Novruz sayalı bir alqışdır. Novruzda istənilən diləklər yerinə yetir. Novruz axşamı görülən yuxu çin olur. Siz də bu kitabı novruz alqışlarıyla açın!

Bayramlar bayramı ulu Novruz, qədəmlərin mübarək! Göy üzündə işıq saçan günəşinə salam olsun, ulu Novruz!

Yellər əsən uca göyün aydın olsun, ulu Novruz! duz–çörəkli, mərd ürəkli oğulların min yaşasın, ulu Novruz!

Ocaqların gur qalansın, ulu Novruz”.

Sanki başı buludlara dəyən uca dağ başında dayanmış Dədə Qorqudun səsi, alqışı, avazıdır bu. Odu–alovu göylərə bülənd olan bu tonqallar hər bir vətən övladının yanar ürəyidir. Azərbaycan yaşıllıq içindədir, yaxşılıq, xeyirxahlıq, aydınlıq içindədir.

Hamı bir–birinə qucaq açır, məhəbbətini, sevgisini, hörmət və ehtiramını, böyüklüyünü göstərir. Yetimlər, kimsəsizlər, unudulmuşlar yada düşür, gözü yolda qalanlar sevinir. Təki həmişə xalqımız, millətimiz belə mehriban, gülərüz, birlik, bərabərlik içində olsun!

Novruz hamını birləşdirir. Hamı əl–ələ, könül–könülə, çiyin–çiyinə bir–birinə söykək durur. Söykək durun, arxa olun bir–birinizə! Tanrı uca xalqımızı, millətimizi qorusun! Bu kitabı araya–ərsəyə gətirənlərə–layihənin rəhbəri və ön sözün müəllifi Azərbaycan Respublikası mədəniyyət və turizm naziri Əbülfəs Qarayevə, mətnlərin müəllifləri Ədalət Vəliyevə və Vaqif Bəhmənliyə, kitabın naşiri Bəhruz Axundova çəkdikləri əziyyətə, zəhmətə görə böyük Novruz alqışı düşür.

Ulu öndərimiz Heydər Əliyev ulu bayramımız haqqında nə gözəl demişdir: “Böyük mənəvi gücə malik olan Novruz Bayramı ulu əcdadlarımızın bizə verdiyi ən gözəl yadigar olub, Azərbaycan xalqının milli ruhunu və yaddaşını, onun daxili aləmini bütün zənginliyi ilə yaşadır”.

Gəlin biz də uca Novruzumuzu uca tutaq, göz dolusu yaşayaq, yaşadaq.

Bayramınız mübarək!

Zülfüqar Qubadoğlu,

Respublika.- 2013.- 20 mart.- S. 5-7.