Zamanı yaşadan şair

Fikrət Qoca kimi zəngin yaradıcılığa malik şair haqqında söz demək çox çətindir. Azərbaycan dövləti, görkəmli sənət adamları, tədqiqatçı alimlər, Fikrət müəllimin dostları onun yaradıcılığını və hər şeydən əvvəl, bir insan kimi şəxsi keyfiyyətlərini həmişə yüksək qiymətləndiriblər. Onun zaman–zaman çözələnən yaradıcılığına verilən dəyərdən sonra söz söyləməyin çətinliyinin səbəblərindən biri də elə budur. Digər səbəb, zənnimcə, Fikrət Qoca poeziyasının məna çalarlarının zənginliyi ilə bağlıdır. Bu isə qiymətləndirmədə ehtiyatlı yanaşma tələb edir. Amma Fikrət müəllim və onun poeziyası haqda fikir söyləmək həm də asandır. Ona görə ki, hər şey göz önündədir.

Fikrət Qoca (Qocayev Fikrət Göyüş oğlu) 1935–ci il avqustun 25–də Ağdaş rayonunun Kotanarx kəndində anadan olub. 1964–cü ildə Moskvada Maksim Qorki adına Ədəbiyyat İnstitutunu bitirib. Əsərləri 1956–cı ildən mətbuatda çap edilir. Azərbaycan Radio və Televiziya Verilişləri Komitəsində, “Azərbaycan gəncləri” qəzetində, “Azərbaycan” jurnalında fəaliyyət göstərib. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin (keçmiş Yazıçılar İttifaqının) beynəlxalq əlaqələr üzrə məsul katibi olub. 1987–ci ildən “Qobustan” incəsənət toplusunun baş redaktoru, 1998–ci ildən AYB–nin katibidir.

Fikrət Qoca dünyanın bir çox ölkələrində yaradıcılıq səfərlərində olmuş, həmin ölkələrdə gedən milli–azadlıq hərəkatına şeirlər həsr etmişdir. Əsərləri bir sıra xarici dillərə tərcümə olunmuşdur. Şeirlərinə musiqi bəstələnmişdir. Gənclərin qəhrəmanlıq və fədakarlığından bəhs edən “Təkərlər geri fırlanır”, “Yaralı çiçəklər” və “Rəssam düşünür” poemalarına görə 1968–ci ildə “Azərbaycan komsomolu” mükafatına, 90–cı illər yaradıcılığına görə “Humay” mükafatına (1998) layiq görülüb. Azərbaycan Respublikasının “Şöhrət” ordeni və Prezident İlham Əliyevin sərəncamına əsasən Azərbaycan ədəbiyyatının inkişafındakı xidmətlərinə görə “Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fəxri diplomu” ilə təltif olunub.

Fikrət Qoca “Qağayı”, “Hamıya borcluyam”, “Stixi” (Moskva), “Dənizdə Ay çiməndə”, “Od gəlini”, “Tsvetı zimoy” (Moskva), “Yatmadığım gecələrdə”, “Günlərin bir günü”, “Gül ömrü”, “İnsan xasiyyəti”, “Noçnaya vaxta” (Moskva), “Nebo smotrit v more” (Moskva), “Ömürdən səhifələr”, “Mavi dünyanın adamları”, “Taleyin ağır taleyi”, “Seçilmiş əsərləri”, “Eldən–elə, dildən–dilə” (mahnı bəstələnən şeirləri), “Sükutun səsi” (Tehran) kitablarının və “Uşaqlığın son gecəsi” filmoqrafiyasının müəllifidir.

Şairin 1990–cı illərdə qələmə aldığı “Oddan keçənlər”, “İnsan səviyyəsi”, “Adi həqiqətlər” və digər poemaları Azərbaycanda gedən azadlıq mübarizəsinə həsr olunub. Şeirlə yanaşı, həm də gözəl nəsr əsərlərinin müəllifi olan Fikrət Qocanın “Ölüm ayrılıq deyil” və “Hələlik, — qiyamətədək” povestlərində 1990–cı ilin 20 yanvar hadisələrindən bəhs edilir.

Mütəfəkkirlərdən biri deyib ki, yazıçının yaradıcılığı atışmanı xatırladır, güllə birbaşa oxucunun beyninə də keçə bilər, yandan da ötə bilər. Heç fərqi yoxdur, həmin fikirlər eyni ilə şairlərin yaradıcılığına da aiddir. Hərçənd Fikrət Qocanın yaxşı nasir olduğu da hər kəsə məlumdur. Bu mənada Fikrət müəllimin istər poeziyası, istərsə də nəsr əsərlərinin hədəfi birbaşa oxucunun beynidir. Məlum olduğu kimi, insanı, onun xarakterinin yaranması və inkişafını təyin edən bütöv həyat prosesində göstərə bilməsi bədii ədəbiyyatın ən mühüm üstünlüklərindən biridir. Fikrət Qocanın şəxsiyyətinə, bir insan kimi keyfiyyətlərinə bələd olmaq üçün onunla şəxsi tanışlığa ehtiyac da yoxdur. Onun özü, xarakteri, şəxsi keyfiyyətləri sözündən, yaradıcılığından boylanır. Başqa sözlə, Fikrət Qocanın yaradıcılığı onun pasportudur, mənəvi kimliyinin göstəricisidir.

Şairin yaradıcılığının bədiilik dərəcəsi, bədii xüsusiyyətləri isə onun şeirlərinin, poemalarının məzmun və formasından da aydın görünür. Fikrət müəllimin yaradıcılığında bədiilik təkcə məzmun və formanın vəhdətində deyil, eyni zamanda bədii təsvir vasitələrinin uyğunluğundadır. Bu isə şübhəsiz ki, şairin istedadının, yaradıcılıq təcrübəsinin dərəcəsindən, sənətkarlığından, ən başlıcası isə məzmundakı ideya gerçəkliyinin əhəmiyyətindən asılıdır. Fikrət Qoca poeziyasında lirika, etika, estetika, insan ruhu, vətənpərvərlik, azərbaycançılıq, beynəlmiləlçiliklə yanaşı, yaşadığı mühitdə həzm edə bilmədiyi qüsurlara, cəmiyyətin eybəcərliklərinə, milli–mənəvi, əxlaqi dəyərlərimizin aşınmasına, milli kimliyimizdən, soykökümüzdən uzaqlaşmağa qarşı kəskin etiraz da əksini tapıb. Fikrət Qoca öz qələmini, necə deyərlər, arxası da, önü də kəsən sovet qılıncının qarşısına çıxararaq dövrün eybəcərliklərini, neqativ halları sərt tənqid edib. Onun “Rüşvətxorlar” şeirində deyilir:

Rüşvət –xəyanətin ocağıdır,

Rüşvət–kürəyimizə sancılan xain

bıçağıdır…

Şairin, oxucunun mənəvi tələbatını ödəyən şeirlərində səmimiyyət, mənəviyyat, məhəbbət, bütövlükdə bəşəri dəyərlər sistemi özünü qabarıq şəkildə göstərir. Oxucuya əsas lazım olan oxuduğu şeirlərin ruhunda şairin mənəvi dünyasını duya, görə bilməsidir ki, bunun da Fikrət Qoca poeziyasına birbaşa dəxli var…

Şairin özü ilə sözü genetik qohumdur. Onun poeziyasının “damarlarında” “ruhunun geni” dolaşır. Oxşarlığın səbəbinin mahiyyətində də məhz elə bu dayanır. Fikrət Qocanın sözü özündən, özü də sözündən boylanır.

Bu gün yaşı 77 olsa da, ruhən çox cavan və sağlamdır. Hətta mərhum şairimiz Osman Sarıvəllinin təbirincə desək (“Hər kim yüz il yaşamasa, günah onun özündədir”), “günah”dan qaçıb bu yaşın zirvəsinə çatmasını arzulayırıq. Fəqət bioloji sonu olsa da, belə sənətkarlar üçün yaş əslində sərhəd tanımır. Nahaq yerə deməyiblər ki, şairin yaşı onun şeirlərinin yaşı qədərdir. Bu mənada Fikrət Qocanın özü sözünə, sözü də özünə əbədiyaşarlıq qazandırıb.

Fikrət Qoca bir çox şeirlərində vətəndaş mövqeyinin olmadığı cəmiyyətin məhvə məhkumluğundan narahatlıq keçirir. Və fərd kimi doğulan hər kəsi şəxsiyyətə çevrilməyə, mövqesizlikdən çəkinməyə, ətrafda baş verənlərə mövqe bildirməyə, xalqın problemlərinə, vətənin taleyinə biganə qalmamağa, insanlaşmağa, İNSAN olmağa səsləyir.

Xəncər kəsmir qınını

Kəsərdi,

Onu qoymur

Mərdliyin sərt qanunu.

Cəmi dörd misradan ibarət olan bu şeirin təsir dairəsi genişdir. Burada vətənpərvərlik, millətsevərlik, mərdlik, mübarizlik, dəyanət, ləyaqət, cəsarət və s. kimi insani keyfiyyətlərin ön plana çıxmalı olduğu qabarıq şəkildə verilir. Kəsib–doğramaq üçün yaradılan xəncər əslində öz təyinatı üzrə işlənməli, həmin missiyanı yerinə yetirməlidir. Amma nə qədər qəddar, zalım, baş kəsən, qan tökən olsa da, ona “sığınacaq verən” qını kəsmək, xəyanət etmək istəmir. Şair insanları da həyatın yazılmamış mərdlik qanunlarına əməl etməyə çağırır.

Mərd əli vurmaq üçün deyil…

Mərd əli əl tutar.

Yıxılanın əlindən tutar,

Tutar vuranın əlini.

Ovcunda tutub aləmə göstərməz

yaxşı əməlini…

misraları bir növ “Əl tutmaq Əlidən qalıb”, “Sağ əlin verdiyini sol əl bilməməlidir” kimi zərbi–məsəllərin poetik ifadəsidir. Və razılaşmaq lazımdır ki, bu və ya digər məsəllərin, atalar sözlərinin bədii ifadəsi onun təsir gücünü birə–beş artırır. Fikrət müəllimin poeziyası belə ifadələrlə zəngindir.

Şair müsahibələrinin birində vurğulayır: “Əgər insanlar bir–birinə kömək eləsələr, kömək əllərindən gəlmirsə, bir–birinə yaşamağa mane olmasalar, o zaman yer üzü cənnət olar. İnanın ki, burdan gözəl cənnət yoxdur. Bu işıqlı dünyada Allah bizə cənnət bəxş edib, biz onu cəhənnəmə çeviririk. Bir təbəssüm, bir xoş söz nədir ki, onu qonşuna, dostuna, əzizinə, heç tanımadığın bir adama qıymırsan. Xoş söz deyəndə insanın özü də gözəl olur”. Bu baxımdan şairin “Asan deyil” şeiri ən gözəl örnəkdir.

Şair həmişə axtarışdadır. Ömrünün bu müdrik çağlarında gənclik eşqi ilə yazıb–yaradan Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi, xalq şairimiz Fikrət Qocaya yeni–yeni yaradıcılıq uğurları arzulayırıq.

Nəriman MAHMUD,

yazıçı–publisist.

Respublika.- 2013.- 15 yanvar.- S. 6.