Azərbaycanın qüdrətli ölkəyə çevrilməsi elmin inkişafına böyük zəmin yaradır

Ölkəmizdə son illərdə görülən işlər, baş verən inkişaf prosesləri bütün dünyada heyrətlə qarşılanır. Qısa müddət ərzində Azərbaycan iqtisadi cəhətdən sürətlə inkişaf edib. Artıq iqtisadi inkişafın Azərbaycan modeli özünü dünyada təsdiq etməkdədir. Ümumilikdə ötən son illəri ölkənin inkişafının keyfiyyətcə yeni mərhələsi kimi qiymətləndirmək olar. Bu dövrdə dövlətimiz özünü təsdiq etməklə beynəlxalq aləmdə də mövqelərini gücləndirib. Azərbaycan beynəlxalq iqtisadi münasibətlər sistemində də əhəmiyyətli rol oynayır. Azərbaycan bu gün bütün dünyada neft və qaz ölkəsi kimi tanınır. Ölkə rəhbərinin həyata geçirdiyi proqramlar isə ölkəmizdə mövcud imkanlardan istifadə etməklə qeyri neft sektorunun inkişafına nail olmaqdan ibarətdir. Yəni Azərbaycanın neftdən əldə olunan gəlirləri onun bütün sahələrinin inkişafına yönəldilir. Nəticədə ölkənin imkanlarından daha səmərəli istifadə edilir, respublikanın bütün ərazisində inkişafa nail olunur.

2013-cü il də ölkəmiz üçün çox uğurlu olmuşdur. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin sədrliyi ilə Nazirlər Kabinetinin 2013-cü ilin sosial-iqtisadi inkişafının yekunlarına və 2014-cü ildə qarşıda duran vəzifələrə həsr olunmuş iclasında ölkə rəhbəri qeyd etmişdir ki, 2013-cü ildə ölkəmizin dinamik inkişafi təmin edilmişdir. Azərbaycanda böyük layihələr icra edilmişdir, ölkəmizin beynəlxalq nüfuzu artmışdır. Ölkədə apanlan islahatlar daha da dərinləşmişdir.

İl ərzində ölkə iqtisadiyyatına 28 milyard dollar investisiya qoyulmuşdur. Onun 17,5 milyard dolları daxili sərmayədir. Daxili sərmayə xarici sərmayəni üstələyir.

Ümumi daxili məhsul təxminən 6 faiz artmışdır. Qeyri-neft sektorumuz 9,8 faiz artmışdır. Qeyri-neft sektorunun gələcək illərdə də inkişafını təmin etmək üçün indi ciddi proqramlar icra edilir.

Əhalinin pul gəlirləri 8 faiz artmışdır. İnflyasiya isə cəmi 2,4 faiz olmuşdur.

Hazırda Azərbaycanın valyuta ehtiyatları 50 milyard dollara çatmışdır. Bu da ümumi daxili məhsulun 70 faizini təşkil edir. Dünya miqyasmda bu göstəriciyə görə Azərbaycan ən qabaqcıl yerlərdədir.

Azərbaycanın döyüş qabiliyyəti də artır. Ölkə rəhbəri Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə toxunarkən demişdir: “Bizim hərbi potensialımız, orduda aparılan islahatlar, yeni prinsiplər, döyüş taktikası ilə bağlı yeni yanaşmalar tamamilə yeni bir situasiyanın yaranmasına gətirib çıxarır. Nəzərə alsaq ki, son illərdə Azərbaycan böyük həcmdə silah-sursat, texnika almışdır, - ən müasir texnikadır, - bizim döyüş qabiliyyətimiz böyük dərəcədə artacaq, artır və bu, danışıqlar prosesinə ancaq müsbət təsir göstərəcəkdir. Bizim təbii hüququmuzdur, biz öz hərbi potensialımızı artırırıq, artıracağıq. Dağlıq Qarabağ məsələsinin ədalətli, beynəlxalq normalara uyğun şəkildə həll edilməsi üçün bizim hərbi gücümüz həlledici rol oynayacaqdır. Biz bu gün güclü ordu yaradırıq. Bizim ordumuz dünyanın ən güclü orduları sırasındadır”.

Ötən il dövlət büdcəsi xərclərinin 32,6 faizi və ya 6 milyard 239 milyon manatı sosial təyinatlı xərclərin (elm, təhsil, səhiyyə, mədəniyyət, idman xərcləri) maliyyələşdirilməsinə yönəldilmişdir.

Respublikamızda elmin inkişafına xüsusi fikir verilir. Elm, mədəniyyət və incəsənətin respublikanın inkişafında rolu ulu öndərimiz Heydər Əliyev tərəfindən yüksək qiymətləndirilib və son illərdə bu siyasəti yeni səviyyədə uğurla həyata keçirən cənab İlham Əliyev tərəfindən neft kapitalının intellektual, mənəvi kapitala çevrilməsi istiqamətində xüsusi siyasət həyata keçirilir.

Heydər Əliyev tərəfindən Azərbaycanın milli sərvəti kimi qiymətləndirilən Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası son illərdə özünün yeni inkişaf mərhələsini yaşayır. Belə ki, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının elmin idarəetmə sistemi, struktur dəyişiklikləri, institututların elmi istiqamətləri və maddi-texniki durumlarının yeniləşməsi istiqamətli işlər həyata keçirilir. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası infrastrukturlarının laboratoriya və ofis binaları təmir olunur, yeni müasir elmi qurumlar təşkil edilir. AMEA-nın kadr potensialının yeniləşməsi və onların elmi səviyyələrinin yüksəldilməsi sahəsində də böyük miqyaslı işlər aparılır. Akademiyanın Universitetlərlə əlaqəsi daha da inkişaf etdirilir, akademiya institutlarında müxtəlif elmi istiqamətlərdə baza kafedraları açılmış və onların əsasında birgə kadr hazırlığı həyata keçirilir. Aparılmış elmi-tədqiqat işlərinin nəticələrinin düzgün qiymətləndirilməsi sistemi də yenidən qurulub və bu məqsədli meyarlar müəyyənləşdirilib, onların əsasında ilkin qiymətləndirilmə aparılıb.

Respublikada və AMEA-da aparılan yeniləşmə və inkişaf xətti Radiasiya Problemləri İnstitutundan da yan keçməyib. Belə ki, Radiasiya Problemləri İnstitutunun elmi istiqaməti və mövzuları beynəlxalq və respublika daxili aktual fundamental elmi-texniki problemlərlə uzlaşdırılıb, bütün mövzular üzrə innovasiya proqramları hazırlanıb.

AMEA-nın Radiasiya Problemləri İnstitutunda Elmin İnkişafı üzrə Milli Strategiyaya müvafiq olaraq nüvə fızika və kimyası, radiasiya materialşünaslığı, radiasion texnologiyalar, nüvə və radiasiya təhlükəsizliyinin elmi əsasları üzrə elmi-tədqiqat işlərini beynəlxalq miqyasda prioritet istiqamətlərə uyğun olan, ölkəmizin mövcud və perspektiv tələbatları baxımından əhəmiyyətli fundamental və təcrübi-praktiki elmi istiqamətlərə uyğun inkişaf etdirilir.

Müasir dövrdə elm və texnikanın inkişafı yeni və yüksək keyfiyyətli material və maddələrin tətbiqi ilə bağlıdır. Belə ki, son illərdə nanomateriallar, onların əsasında nano-texnologiyalar, yüksək texniki və davamlılıq göstəricilərinə malik yeni material və maddələrin alınmasına yönəlmiş elmi-texniki proqramlar böyük əhəmiyyət kəsb edir. Odur ki, Radiasiya Problemləri İnstitutunun elmi istiqamətlərindən biri də nanomaterialların radiasion alınması, radiasion proseslərin nanomaterialların iştirakı ilə aparılması və son nəticədə isə nano-radiasion texnologiyaların yaradılmasıdır.

Elm və texnikanın mövcud və perspektiv tələbatlarına uyğun olan materiallar real istismar şəraitlərində radiasiya daxil olmaqla aqressiv faktorların təsirinə məruz qalır. Odur ki, yuxarıda göstərilən istiqamətlər üçün əhəmiyyətli maddə və materiallarda ionlaşdırıcı şüaların təsiri altında gedən proseslərin qanunauyğunluqlarının, onların davamlılıqlarının artırılması yolları və tərkibini dəyişmədən xassələrinin yaxşılaşdırılması aktual elmi və elmi-texniki problemdir.

Radiasiya Problemləri İnstitutunda əsas elmi istiqamətlərdən biri də elektronikada, texnoloji proseslərdə, neft-qaz istehsalı sahələrində geniş istifadə olunan maddə və materiallara ionlaşdırıcı şüaların təsirinin tədqiqi, aqressiv mühitə davamlı halların alınması və keyfiyyətlərinin köklü şəkildə dəyişilməsi imkanlarını aşkar etmək məqsədli elmi-tədqiqat işləridir.

Yüksək enerjitutumlu kimyəvi, neft-kimyəvi proseslərin radioizotopların parçalanması və müxtəlif hissəciklərin enerjisi əsasında aşağı temperaturlarda, yüksək selektivliklə həyata keçirilməsi, xüsusən də, respublikamızın iqtisadiyyatında aparıcı rol oynayan neft kimyası, neft-qaz emalı, metallurgiya və bu istiqamətlərlə əlaqəli ekoloji problemlərin həlli məqsədli proseslərin enerji təminatının həyata keçirilməsi müasir dövrün mühüm aktual problemlərindən biridir. Məhz odur ki, Radiasiya Problemləri İnstitutunda neftin, onun tərkib fraksiyalarının radiasion-kimyəvi çevrilmələri, onların nəticəsində neftin tərkibinin dəyişməsi və məqsədəuyğun məhsulların aşağı enerji sərfı ilə alınmasının həyata keçirilməsi məqsədli elmi-tədqiqat işləri gücləndirilir. Bundan başqa, neft-qaz istehsalı və neft-kimya prosesləri nəticəsində ətraf mühitə atılan zərərli bərk, maye və qaz halında tullantıların radiasion texnoloji üsullarla emalı və son nəticədə utilizasiyalarına imkan verən proseslərin elmi əsaslarının işlənməsi üzrə də elmi işlər həyata keçirilir.

Nüvə energetikası və texnologiyalarının inkişafı və onlarda baş verən qəzalar, sənaye və digər istehsalat proseslərini əhatə edən texnogen fəaliyyətlər nəticəsində yaranan nüvə və radiasiya təhlükəsizliyi müasir dövrün vacib elmi-texniki problemlərindəndir. Nüvə və radiasiya təhlükəsizliyi istiqamətində tədqiqat metodlarının həssaslığı artdıqca, bu istiqamətdə mövcud standart və normalar da dəyişilir, radioizotop, nüvə materialları, tullantıları və ayrılan radiasiyanın hər bir ölkədə durumunun və ətraf mühitə təsirinin qiymətləndirilməsi, onların təsirindən qorunma və təsirlərin aradan qaldırılması istiqamətli elmi-tədqiqat işləri həmişə aktualdır. Son dörd ildə dünya ölkə başçılarının iştirakı ilə keçirilən Vaşinqton və Seul sammitləri və onların qərarları bu problemin bu gün də bəşəri aktual olmasının təzahürüdür.

Azərbaycanda coğrafı mövqeyinə görə nüvə energetik və nüvə texnologiyalarına malik ölkələrlə qonşu, qərb-şərq nəqliyyat qapısı olaraq xarici Respublikaların sürətli inkişaf xəttinə malik sənaye, neft-qaz, dağ-mədən istehsalı, dəyişən iqlim və təbii proseslər nəticəsində daxili nüvə və radiasiya təhlükəsi faktorlarının təsirinə məruz qalmaq ehtimalı vardır. Odur ki, Radiasiya Problemləri İnstitutunda Respublikamızın ərazisinin, istehsal sahələrinin, su ehtiyatlarının, atmosferin radioekoloji durumunun tədqiqi, model sistemlər üzrə ətraf mühitə təsirinin qiymətləndirilməsi, bu təsir faktorlarının aradan qaldırılması istiqamətli elmi-tədqiqat işlərinə də xüsusi yer verilir. Burada həmçinin aşkar olunmuş radioaktiv mənbələrin təmizlənməsi, yararlı izotopların ayrılıb izolə edilməsi istiqamətli elmi-tədqiqat işləri də aparılır.

Müasir dövrün aktual və strateji əhəmiyyətli elmi istiqamətlərindən biri də nüvə, xüsusən də praktiki nüvə elmləridir. Radiasiya Problemləri İnstitutu nüvə elmləri üzrə təcrübi bazalara malik dövlətlərin müvafiq qurumları ilə iki tərəfli kontraktlar və Atom enerjisi üzrə Beynəlxalq Agentliyin (AEBA) layihə və proqramları əsasında müxtəlif ölkələrin nüvə mərkəzlərində nüvə reaktor fizikası, nüvə materialları, nüvə və yüksək enerjili hissəciklər fizikası istiqamətində elmi işlər həyata keçirir. Bu əlaqələr həmçinin gənc mütəxəssis bazasının yaradılmasına və onun əsasında gələcəkdə Respublikamızda nüvə və yüksək enerjilər fizikasının təcrübi bazasının yaradılmasına və praktiki nüvə elmləri istiqamətinin inkişaf etdirilməsinə imkan yaradacaqdır.

AMEA-nın Radiasiya Problemləri İnstitutu Respublikamızın aparıcı təhsil qurumları ilə birgə elmi və kadr hazırhğı üzrə işlər aparır. Radiasiya Problemləri İnstitutunun Bakı Dövlət Universiteti, Texniki Universitet və Pedaqoji Universitet ilə birgə elmi-tədqiqat və kadr hazırlığına dair işlərin icrası üzrə memorandum, niyyət protokolları bağlanılıb. Hər üç qurumun tələbələri Radiasiya Problemləri İnstitutunda hər il uzunmüddətli təcrübi tədris kursları keçir (təqribən 100-150 tələbə), müəllimlər üçün isə əlavə təcrübə kursları təşkil olunur.

Bakı Dövlət Universitetinin fizika, kimya və biologiya fakültələri ilə birgə nanomaddə və materialların fizikası və kimyası, radiasiya materialşünaslığı və radiobiologiya üzrə birgə elmi işlər aparılır. Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Elmin İnkişafı Fondunun kimya fakültəsi ilə birgə layihəsi icra olunur.

Respublikanm ekoloji durumunun sağlamlaşdırılması və dayanıqlı inkişafı üzrə dövlətimizin proqram və strateji xəttinə müvafiq olaraq Bakı Dövlət Universitetinin kimya fakultəsi ilə Lay sularından radium izotoplarının ayrılması üçün yeni effektiv sorbentlər və pilot qurğu hazırlanıb.

Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin qurumları ilə radioekoloji vəziyyətin monitorinqi və bu sahədəki durumu əks etdirən təkliflər işlənilib.

Respublikamızın radioekoloji durumu, nüvə və radiasiya təhlükəsizliyinin, radiasiyalı texnologiyaların yaradılması üzrə milli və beynəlxalq proqramlarda iştirak edilir. Belə ki, nüvə və radiasiya təhlükəsizliyi üzrə sərhəd keçid məntəqələrindəki monitorinq avadanlıqlarının istismarı və nəzarəti üzrə uzunmüddətli proqram icra olunur.

Radioaktiv çirklənmələrin aradan qaldırılması üzrə AR FHN-nin apardığı layihələrdə elmi tutumlu işlər icra olunur. Respublikanın bütün icraedici və digər xarakterli qurumlarının radioaktiv, kimyəvi və nüvə materialları ilə bağlı layihə və proqramlarda analiz və nəticələrin şərhi üzrə işlər icra olunur.

Azərbaycanın regionlarının su və torpaq örtüyündə təbii radioaktiv elementlərin paylanmasının tədqiqi üzrə hər il çöl ekspedisiyaları aparılır. Lakin ekspedisiyaların lazımi səviyyədə aparılması üçün nəqliyyat vasitələrinin olmaması və maliyyə problemlərinin varlığı böyük maneçilik göstərir.

Radiasiya Problemləri İnstitutu Azərbaycanda radiasiyalı texnologiyaların imkanlarının genişləndirilməsi üzrə beynəlxalq layihə icra edir. Yaradılacaq güclü qamma şüalanma mərkəzinin qurğularında xüsusi məqsədli radiasion proseslərin, tibbi material, qida maddələrin radiasion sterilizasiya proseslərinin həyata keçirilməsinə imkan olacaqdır.

Nüfuzlu jurnallarda çap olunan elmi əsərlərin sayını və keyfiyyətini artırmaq məqsədi ilə elmi işçi və qurumların illik fəaliyyətinin, qiymətləndirilməsində bu məsələ əsas meyarlardan biri kimi nəzərə alınır. Ötən il RPİ-nin alimləri tərəfindən çap olunmuş 106 elmi məqalənin 60-ı yüksək indeksli xarici jurnallarda çap olunub, 10 patent alınıb, müxtəlif konfrans və seminarlarda 100-dən çox elmi məruzələr edilib.

2013-cü ilin yekunları və ondan əvvəlki illərdə görülən işlər onu göstərir ki, Azərbaycan yaxın zamanda çox qüdrətli bir ölkəyə çevriləcək, vətəndaşlarımız güclü, azad, sivil, gözəl və müasir ölkədə yaşayacaqlar.

Adil QƏRİBOV,

AMEA-nın müxbir üzvü, AMEA Radiasiya Problemləri İnstitutunun direktoru.

Respublika.-2014.- 3 aprel.- S.9.