Avropa Şurasının Ədalət Mühakiməsinin Səmərəliliyi üzrə Avropa Komissiyası (CEPEJ) və Azərbaycanda aparılan mütərəqqi məhkəmə-hüquq islahatları

Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra cəmiyyətimizin bütün sahələrində olduğu kimi, məhkəmə-hüquq istiqamətində də islahatların aparılmasına başlanılmışdır. Həmin islahatların əsası ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən qoyulmuş və hazırda ölkə başçısı bu işləri əzmlə və uğurla davam etdirməkdədir.

Ölkə Prezidenti cənab İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə aparılan hərtərəfli mütərəqqi islahatlar dövlətimizin beynəlxalq aləmə hüquqi inteqrasiya prosesini sürətləndirir. Bu genişmiqyaslı islahatların qısa zaman kəsiyində aparılması nəticəsində əldə edilən müsbət nəticələr nüfuzlu beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən yüksək qiymətləndirilir və digər dövlətlərin bu sahələrə diqqətini cəlb edir.

Hazırda dünyada məhkəmə sisteminin daha da təkmilləşdirilməsi, məhkəmə hakimiyyətinin müstəqilliyinin artırılması və özünüidarə funksiyalarının genişləndirilməsi, məhkəmə fəaliyyətinin keyfiyyətinin yüksəldilməsi, infrastrukturun müasirləşdirilməsi üçün dövlətlər geniş təhlillər aparır, müvafiq layihələr həyata keçirirlər.

Dünyada gedən qloballaşma şəraitində məhkəmə-hüquq islahatlarının aparılmasında müxtəlif tarixlərdə yaradılmış beynəlxalq təşkilatların və onların komissiyalarının rolu xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Avropa Şurasının üzv dövlətləri öz məhkəmə və hüquq sistemlərini Avropa standartlarına uyğunlaşdırmaq məqsədilə müxtəlif sahələrdə islahatlar aparır. Bu proseslər həm inkişaf mərhələsində olan, həm də inkişaf etmiş ölkələrdə müşahidə olunur.

Avropa məkanında aparılan məhkəmə-hüquq islahatlarını düzgün istiqamətləndirmək və əlaqələndirmək, ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsi sahəsində Avropa Şurasının müəyyən etdiyi standartlara üzv dövlətlər tərəfindən əməl edilməsi prosesinə səmərəli nəzarət etmək məqsədi ilə daim fəaliyyət göstərən və bütün üzv dövlətlərin ekspertlərindən ibarət olan komissiyanın təşkil olunması zərurəti yaranmışdı.

Bununla əlaqədar Avropa Ədliyyə Nazirlərinin 2000-ci ildə Londonda keçirilən toplantısında irəli sürdükləri təşəbbüs əsasında Avropa Şurası Nazirlər Komitəsinin 808-ci plenar iclasının 18 sentyabr 2002-ci il tarixli qərarı ilə (Res(2012)12) Ədalət Mühakiməsinin Səmərəliliyi üzrə Avropa Komissiyası (CEPEJ) yaradılmışdır. Nazirlər Komitəsinin məqsədi Avropa məkanında milli məhkəmə sistemlərinin təkmilləşdirilməsi, səmərəliliyinin artırılması və bununla Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin iş yükünün azaldılması, habelə insan hüquqlarının daha etibarlı müdafiəsinin təmin edilməsi və məhkəmə istifadəçilərinin inamının möhkəmləndirilməsi üçün işlək qurumun yaradılması olmuşdur.

Avropa Şurası CEPEJ-in yaradılması ilə Avropa məkanında qanunun aliliyinin və fundamental insan hüquqlarının “İnsan hüquqlarının və əsas azadlıqların müdafiəsi haqqında” Avropa Konvensiyası, xüsusilə 5-ci (azadlıq və toxunulmazlıq hüququ), 6-cı (ədalətli məhkəmə araşdırılması hüququ), 13-cü (səmərəli hüquqi müdafiə vasitələri hüququ) və 14-cü (ayrı-seçkiliyin qadağan olunması) maddələri əsasında təmin etmək siyasətini bir daha təsdiq etmişdir.

CEPEJ-in fəaliyyətinin əsas istiqamətləri:

l Avropa Şurasının üzv dövlətlərində məhkəmə və ədliyyə sistemlərinin səmərəliliyinin artırılması;

l ədalət mühakiməsi sahəsində Avropa standartlarının yaradılması və onların tətbiqinin təmin edilməsi;

l üzv dövlətlərin məhkəmə sistemlərində əldə olunmuş nailiyyətlərin öyrənilməsi və yayılması, habelə mövcud olan çatışmazlıqların müəyyən edilməsi və təkmilləşdirilməsi yollarının araşdırılması.

Qeyd olunan məqsədlərə nail olmaq üçün Avropa Şurasının üzv dövlətləri başçılarının 2005-ci ildə Varşavada keçirilən 3-cü Sammitində qəbul etdikləri qərarına əsasən milli məhkəmə sistemlərində ədalət mühakiməsini daha səmərəli həyata keçirmək məqsədi ilə CEPEJ-ə Avropa məhkəmə sistemlərini qiymətləndirmək və əməli köməklik göstərmək səlahiyyəti verilmişdir. Bununla yanaşı, CEPEJ vasitəsi ilə Avropa İttifaqı ilə hüquqi sahədə əməkdaşlığın gücləndirilməsi zəruri bilinmişdir.

Ədalət Mühakiməsinin Səmərəliliyi üzrə Avropa Komissiyasının (CEPEJ) əsas funksiyaları aşağıdakılardır:

l üzv dövlətlərdə məhkəmə və ədliyyə sistemlərinin təkmilləşdirilməsi üzrə islahatlara dəstək vermək, onların aparılmasında əməli köməklik göstərmək;

l üzv dövlətlərin ehtiyaclarını nəzərə alaraq onların məhkəmə sistemlərinin fəaliyyətini qiymətləndirmək və təkmilləşdirilməsi üçün yolları araşdırmaq;

l üzv dövlətlərin məhkəmə sistemlərində mövcud olan çatışmazlıqları və təkmilləşdirilməli sahələri müəyyən etmək və bu sistemlərin funksionallığı ilə bağlı fikir və təcrübə mübadiləsi aparmaq;

l Avropa məkanında mövcud olan müxtəlif məhkəmə sistemlərində əldə olunmuş nailiyyətləri öyrənmək, qiymətləndirmək və müsbət təcrübələri digər üzv dövlətlərə tətbiq olunması üçün tövsiyə etmək;

l Avropa məhkəmə sistemlərinin səmərəli təşkil olunması, ədliyyə sahəsində Avropa standartlarına uyğunlaşdırılması və həmin standartların düzgün tətbiqini təmin etmək məqsədi ilə üzv dövlətlərə köməklik göstərmək;

l Avropa Şurasının müvafiq komitələrinin ədliyyə və məhkəmə sahələri ilə bağlı tövsiyələrinin hazırlanması və mövcud olan sənədlərə dəyişikliklərin edilməsi ilə bağlı təkliflər vermək;

l “İnsan hüquqlarının və əsas azadlıqların müdafiəsi haqqında” Avropa Konvensiyasının 6-cı maddəsinin pozulmasının qarşısının alınması üçün təkliflərin hazırlanması ilə Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin iş yükünün azaldılması istiqamətində işlər görmək.

Ədalət Mühakiməsinin Səmərəliliyi üzrə Avropa Komissiyasının (CEPEJ) tərkibi Avropa Şurasının 47 üzv dövlətinin məhkəmə və ədliyyə orqanlarında çalışan 80-90 ekspertindən ibarətdir. Komissiyanın tərkibi formalaşdıqdan sonra CEPEJ-in üzvləri gizli səsvermə yolu ilə aralarından Komissiyanın ali idarəetmə orqanlarının üzvlərini—prezidenti, vitse-prezidenti və Büronun iki üzvünü 2 il müddətinə seçirlər. Həmin şəxslər bu vəzifələrə yalnız iki dəfə seçilmək hüququna malikdirlər. Sonradan onlar CEPEJ-in sıravi üzvləri kimi fəaliyyət göstərə bilərlər. Hazıradək CEPEJ-ə üç prezident—Eberhard Herş (Almaniya), Fausto de Santis (İtaliya) və Con Steysi (İngiltərə) rəhbərlik etmişdir. 2014-cü ilin dekabr ayında CEPEJ-in Bürosuna yeni üzvlərin, habelə prezidentin və vitse-prezidentin seçkiləri keçiriləcəkdir.

Komissiya öz işini ildə iki dəfə plenar iclasların keçirilməsi ilə təşkil edir. Plenar iclaslar qapalı keçirilir. İclaslarda yalnız üzv dövlətlərin rəsmi ayırdığı ekspertlər iştirak edə bilərlər, digər şəxslərə yalnız Büronun razılığı ilə icazə verilir. Bugünə kimi CEPEJ-in 22 plenar iclası olmuşdur. Plenar iclaslarda ekspert üzvləri ilə yanaşı, Avropa İttifaqı, Avropa Hakimlərinin Məşvərətçi Şurası (CCJE), Avropa Prokurorlarının Məşvərətçi Şurası (CCPE), Avropa Hakimlərinin Assosiasiyası, Məhkəmə İşçilərinin Beynəlxalq Birliyi, Vəkillər Kollegiyası və Hüquq Cəmiyyətlərinin Avropa Birliyi, Məhkəmə İcraçılarının Avropa Birliyi, Məhkəmə Şuralarının Avropa Birliyi, Dünya Bankı və digər aidiyyəti mötəbər qurumların nümayəndələri də iştirak edir.

Maraqlı haldır ki, CEPEJ-in plenar iclaslarında müşahidəçi qismində Avropa Şurasının üzvü olmayan dövlətlər də (İsrail, Kanada, Meksika, Yaponiya, ABŞ, Mərakeş, Vatikan) təmsil olunur.

CEPEJ-in prezidenti, vitse-prezidenti və Büronun üzvləri daxili iclaslarında komissiyanın cari işini təşkil etmək və əsas funksiyalarının icrasını təmin etmək məqsədi ilə komissiyanın üzvlərindən ibarət beş komitə formalaşdırırlar. Beləliklə, CEPEJ öz fəaliyyətini beş komitə vasitəsi ilə qurur, həmin komitələrin hazırladığı sənədlər plenar iclasların müzakirəsinə çıxarılır, CEPEJ-in üzvü olan ekspertlərin təklifləri nəzərə alınmaqla təsdiq edilir və sonradan tətbiq olunması üçün üzv dövlətlərə göndərilir.

Məhkəmə Müddətləri ilə bağlı İşçi Komitənin (CEPEJ SATURN) əsas fəaliyyət istiqaməti üzv dövlətlərin məhkəmə sistemlərində mövcud olan məhkəmə proseslərinin müddətlərinin öyrənilməsi, bu müddətlərin səmərəliliyi baxımından təhlil olunması və onların tətbiqi zamanı İnsan Hüquqlarına dair Avropa Konvensiyasının 6-cı maddəsində nəzərdə tutulan ağlabatan müddətdə ədalətli məhkəmə baxışı hüququnun pozulması hallarının aradan qaldırılması, bu sahədə işin təkmilləşdirilməsi və vahid təcrübənin yaradılmasıdır. Bu məqsədlərə nail olmaq üçün Komitə qeyd olunan məsələlərə dair müxtəlif metodoloji tövsiyələr, vəsaitlər, qaydalar, sorğular hazırlayır və CEPEJ-in plenar iclaslarının müzakirəsinə çıxarır.

Komitənin işi CEPEJ çərçivəsində yaradılmış və üzv dövlətlərin məhkəmələrindən ibarət olan Pilot Məhkəmələr Şəbəkəsi vasitəsi ilə aparılır. Hər üzv dövlətin seçdiyi iki məhkəmə bu şəbəkənin işində iştirak edir və Komitənin hazırladığı sənədlər həmin pilot məhkəmələrdə tətbiq edilir. Azərbaycanı həmin şəbəkədə Bakı Şəhəri Yasamal və Nərimanov rayon və 1 saylı Bakı İnzibati-İqtisadi məhkəmələrinin sədrləri təmsil edirlər. Komitənin hazırladığı suallar toplusu və digər sənədlər həmin məhkəmələrdə tətbiq olunur, hakimlər tərəfindən cavablandırılır və müxtəlif məsələlər üzrə tövsiyələr verilir.

Komitənin tərkibi 6 ekspertdən ibarətdir, onlar bir il müddətinə seçilir və təkrar seçilmələrinə müddət məhdudiyyəti qoyulmur. Komitənin hazırdakı tərkibi İsveçrə, Norvec, İtaliya, Gürcüstan, Malta və Çexiya nümayəndələrindən ibarətdir. Sədrlik edən ölkə İsveçrədir.

Ədalət Mühakiməsinin Keyfiyyətinə dair İşçi Komitənin (CEPEJ-GT-QUAL) əsas fəaliyyət istiqaməti üzv dövlətlərin məhkəmə sistemlərində göstərilən xidmətlərin keyfiyyətinin artırılması, məhkəmələr daxilində görülən işlərin təhlil olunması və qiymətləndirmə vasitələrinin yaradılmasıdır.

Buna nail olmaq üçün Komitə hakimlərin müstəqillik prinsipini rəhbər tutaraq məhkəmələrin, hakimlərin fəaliyyətinin keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi üçün meyarları hazırlayır, məhkəmə sisteminin səmərəli təşkil olunması (məhkəmə xəritəsi) üzrə həlli yollarını müəyyənləşdirir, məhkəmə sistemində olan çatışmazlıqları aradan qaldırmaq, hakimlərin iş yükünün düzgün paylanması və göstərdikləri xidmətlərin keyfiyyətinin artırılması və s. məsələlər üzrə tövsiyələr hazırlayır.

Hazırkı komitənin tərkibi 7 ekspertdən ibarətdir, onlar bir il müddətinə seçilir və təkrar seçilmələrinə müddət məhdudiyyəti qoyulmur. Hazırda İsveçrə, Portuqaliya, Almaniya, Fransa, Hollandiya, İtaliya və Xorvatiyanın nümayəndələri Komitənin tərkibini təşkil edir. Sədrlik edən ölkə İsveçrədir. Komitə işini Avropa Məhkəmə Sistemlərinin Qiymətləndirilməsinə dair İşçi Komitə (CEPEJ-GT-EVAL) və Məhkəmə Müddətləri ilə bağlı İşçi Komitə (SATURN Mərkəzi) ilə sıx əlaqəli qurur.

Məhkəmə Qərarlarının İcrasına dair İşçi Komitənin (CEPEJ-GT-EXE) əsas məqsədi üzv dövlətlərdə mülki, iqtisadi və inzibati işlər üzrə məhkəmə aktlarının icrasına dair Avropa standartlarının daha səmərəli tətbiqinin təmin olunmasından ibarətdir. Bununla əlaqədar Komitə Avropa Şurasının məhkəmə qərarlarının icrasına dair tövsiyələrinin tətbiqi vəziyyətini öyrənir, onların səmərəli icrası üçün təlimat layihələrini hazırlayır və bu sahədə işin səmərəliliyinin artırılması üçün keyfiyyət standartlarını müəyyən edir.

Komitənin tərkibi 6 ekspertdən ibarətdir

, onlar bir il müddətinə seçilir və təkrar seçilmələrinə müddət məhdudiyyəti qoyulmur. Komitənin hazırdakı tərkibi Xorvatiya, Yunanıstan, Almaniya, Monako, Rusiya və İngiltərə ekspertlərindən formalaşdırılmışdır. Sədrlik edən ölkə Almaniyadır. Komitənin iclaslarında, eyni zamanda Hüquqi Əməkdaşlıq üzrə Avropa Komitəsi və Avropa İttifaqının nümayəndələri iştirak edirlər.

Mediasiyaya dair İşçi Komitənin (CEPEJ-GT-MED) əsas fəaliyyəti Avropa Şurası Nazirlər Komitəsinin mülki, ailə, əmək və s. sahələr üzrə mübahisələrin alternativ həlli metodlarından olan mediasiyanın tətbiqi sahəsində qəbul etdiyi tövsiyələrinin üzv dövlətlərdə tətbiqinin təmin olunmasıdır.

Bununla əlaqədar Komitə Avropa Şurasının mediasiya ilə bağlı müvafiq tövsiyələrinin tətbiqi vəziyyətinin öyrənilməsi və daha səmərəli icrası üçün suallar toplusu, qaydalar, metodiki göstərişlər hazırlamışdır (məsələn, üzv dövlətlərdə ailə və mülki mübahisələrin həlli zamanı mediasiyaya dair tövsiyələrin daha səmərəli tətbiqi üzrə Qaydalar və s.).

Komitənin tərkibi 6 ekspertdən ibarətdir, onlar bir il müddətinə seçilir və təkrar seçilmələrinə müddət məhdudiyyəti qoyulmur. Komitənin tərkibi Portuqaliya, Almaniya, Litva, Çexiya, İngiltərə və Sloveniya ekspertlərindən formalaşdırılmışdır. Sədrlik edən ölkə Litvadır.

Avropa Məhkəmə Sistemlərinin Qiymətləndirilməsinə dair İşçi Komitənin (CEPEJ-GT-EVAL) əsas funksiyası Avropa Şurası üzv dövlətlərinin məhkəmə sistemlərinin fəaliyyətinin qiymətləndirilməsindən və ədliyyə sahəsində müvafiq standartların (tövsiyələrin) hazırlanmasından ibarətdir. Bu məqsədə nail olmaq üçün Komitə 2004-cü ildən başlayaraq Avropa məkanında unikal qiymətləndirmə vasitəsinin tətbiqinə başlamış və bununla bütün Avropa məkanında məhkəmə sistemlərinin müqayisəli mənzərəsini əks etdirən irihəcmli hesabatın—“Avropa məhkəmə sistemləri” adlı Hesabatın müntəzəm olaraq hazırlanmasına nail olmuşdur.

Belə ki, Komissiya qeyd olunan hesabatın hazırlanması üçün ədliyyə, məhkəmə, prokurorluq və vəkillik sahələrinə dair 200-dən çox sualı əhatə edən toplunu və onun cavablandırılmasına dair izahı hazırlamışdır. Həmin suallar toplusuna dair üzv dövlətlərin hər iki ildən bir təqdim etdikləri cavablar əsasında qiymətləndirmə aparılır, hazırlanmış hesabat layihəsi CEPEJ-in və Avropa Şurası Nazirlər Komitəsinin müzakirəsinə və təsdiqinə verilir, sonradan həmin hesabatın üzv dövlətlərdə tətbiqi vəziyyəti yoxlanılır və müvafiq tövsiyələr hazırlanır.

Həmin qiymətləndirmə nəticəsində Komitə üzv dövlətlərə onların məhkəmə sistemlərinin təkmilləşdirilməsi, o cümlədən məhkəmə statistikası sisteminin keyfiyyətinin artırılması, bu sahədə şəffaflığın təmin olunması, milli məhkəmə sistemləri arasında təcrübə mübadiləsinin

aparılmasının təşkil edilməsi, müsbət təcrübələrin müəyyənləşdirilərək yayılması və s. istiqamətlərdə dəstək göstərir.

Bununla yanaşı, Komitə əsas funksiyasını həyata keçirmək məqsədi ilə üzv dövlətlərin məhkəmə sistemlərində çatışmazlıqları, müsbət təcrübələri, verilən məlumatların mötəbərliyini müəyyənləşdirmək üçün ildə beş dəfədən çox olmamaqla istənilən Avropa dövlətinə qiymətləndirmə səfərləri təşkil edir və Komitənin üzvləri yerində məhkəmə sisteminin müxtəlif sahələri üzrə qiymətləndirmə aparırlar. Məsələn, cari ildə İsveçrə, Estoniya, Litva və Ukraynanın məhkəmə sistemlərinin qiymətləndirilməsi barədə qərar qəbul edilmişdir.

Komitənin tərkibi 6 ekspertdən ibarətdir. Ekspertlər bir il müddətinə seçilir və onların təkrar seçilməsinə müddət məhdudiyyəti qoyulmur. Hazırda Fransa, Avstriya, Azərbaycan, Hollandiya, Monako və Bosniyanın ekspertləri Komitənin tərkibini təşkil edir. Sədrlik edən ölkə Fransadır.

Komitələrin iclasları ildə ən azı iki dəfə keçirilir. Büro, zəruri bilindiyi halda, Avropa Şurası və Avropa İttifaqının CEPEJ-də təmsil olunan təşkilatlarının nümayəndələrinin Komitənin işində müşahidəçi qismində iştirakına icazə verir.

CEPEJ-in səmərəli fəaliyyəti Avropa ölkələri ilə yanaşı, Avropa məkanından kənarda olan ölkələrin də diqqətini cəlb etmişdir. Belə ki, 2012-ci ildən “Cənubi Qonşuluq ölkələrində (Mərakeş, Tunis, İordaniya) Demokratik İslahatların Gücləndirilməsi” adlı 3 illik birgə layihənin icrasına başlanılmışdır. Layihə çərçivəsində CEPEJ-ə Mərakeş və Tunisin məhkəmə sistemlərinin qiymətləndirilməsi, məhkəmələrdə islahatların aparılması üçün tədbirlər planının hazırlanması, Ədliyyə Akademiyasının tədris proqramlarının nəzərdən keçirilməsi və s. məsələlər üzrə tədbirlərin görülməsi səlahiyyəti verilmişdir.

Bununla yanaşı, 2013-cü ildən “İordaniya ədliyyə sisteminin keyfiyyətinin və səmərəsinin artırılması üçün həmin ölkənin səlahiyyətli qurumlarına dəstəyin verilməsi” Birgə Proqramın keçirilməsinə başlanılmışdır.

CEPEJ-in Avropa İttifaqının maliyyələşdirdiyi və Avropa Şurasının həyata keçirdiyi “Şərq əməkdaşlığı ölkələrində həyata keçirilən məhkəmə-hüquq islahatlarının gücləndirilməsi” layihəsinin aparılmasında da xüsusi rolu olmuşdur. Həmin layihə çərçivəsində Avropanın 5 dövlətində—Azərbaycan, Ermənistan, Gürcüstan, Ukrayna və Moldovada məhkəmə sistemlərində islahatların aparılmasına dəstəyin verilməsi ilə bağlıdır. Həmin layihənin məqsədi qeyd olunan ölkələrdə ədliyyə sahəsində Avropa standartlarının tətbiqinin vəziyyəti, onun hüquqi və təcrübi problemlərinin müəyyənləşdirilməsi, bu problemlərin aradan qaldırılması üçün tövsiyələrin hazırlanmasından ibarətdir. Layihə çərçivəsində səmərəli məhkəmə sistemləri, o cümlədən məhkəmə və hakimlərin müstəqilliyi, vəkillərin, hakimlərin statusu, deontologiyası, tədrisi, fəaliyyətlərinin qiymətləndirilməsinə dair hesabatlar və tövsiyələr hazırlanmışdır.

Eyni zamanda bildirilməlidir ki, istifadəçiləri ədliyyə sisteminə daha da yaxınlaşdırmaq məqsədi ilə CEPEJ Avropa İttifaqı ilə birlikdə hər il oktyabr ayının 25-də üzv dövlətlərdə Ədliyyənin Avropa Gününün qeyd olunmasını təmin edir. Bu zaman məhkəmələrdə “açıq qapı” günü elan olunur, əhaliyə məhkəmə sisteminin fəaliyyəti ilə bağlı məlumatlar verilir. Ədliyyənin Avropa Gününün qeyd olunması zamanı, eyni zamanda, Avropa məkanında ədliyyə sahəsində yaradılmış ən mütərəqqi təcrübələr üzrə müsabiqə keçirilir və “Büllur Ədliyyə Tərəzisi” adlı mükafat verilir. Bununla Avropa ölkələrində həmin il məhkəmə sistemlərinin təkmilləşdirilməsinə yönələn ən səmərəli təcrübə qeyd edilir, digər üç təcrübə isə diqqətəlayiq hesab olunur. Qeyd olunan müsabiqə nəticəsində Avropa Şurasının üzv dövlətləri üçün təcrübə mübadiləsinin aparılması, yaradılmış yeniliklərin öyrənilməsi və gələcəkdə tətbiqi imkanı yaranır. Məlumat üçün bildirək ki, Azərbaycan da bu il iki layihə ilə həmin müsabiqədə iştirak edir.

CEPEJ müşahidəçi statusu verilmiş ixtisaslaşmış təşkilatlarla əməkdaşlıq etməklə və yaratdığı Pilot Məhkəmələr Şəbəkəsi və təlim müəssisələri —Lisbon Şəbəkəsi vasitəsi ilə beynəlxalq və Avropa hüquq cəmiyyətinin fəal iştirakçısına çevrilmişdir. Komissiya qarşısında duran vəzifələri yerinə yetirmək məqsədi ilə qeyri-hökumət təşkilatları, elmi-tədqiqat institutları, ekspertlərlə yaxından əməkdaşlıq edir və üzv dövlətlərdə siyasətçilərə və məhkəmə sistemində çalışan hər bir kəsə ünvanlanan hesabatlar, təlimatlar, təkliflər, tövsiyələr, qaydalar, suallar toplusu, tədbirlər planı və digər materiallar hazırlayır.

Azərbaycanın 2004-cü ildən CEPEJ-də iştirakı nəticəsində aşağıdakı nailiyyətlər əldə olunmuşdur:

Avropa məhkəmə sistemlərinin fəaliyyətinə dair təhlilləri özündə əks etdirən CEPEJ-in 2010 və 2012-ci il tarixli əhatəli hesabatlarında Azərbaycanda məhkəmə fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsi üzrə həyata keçirilən tədbirlər, ölkəmizdə məhkəmə sisteminin inkişafı, müasirləşdirilməsi və yeni infrastrukturunun yaradılması ilə bağlı görülən genişmiqyaslı işlər yüksək dəyərləndirilmiş, bu sahədə qoyulan sərmayələrə və qabaqcıl təcrübələrin tətbiqinə görə Azərbaycan öncül dövlət kimi vurğulanmış və aparılan islahatlar bir çox Avropa ölkələri üçün nümunə kimi göstərilmişdir.

2012-ci il sentyabr ayının 19-21-də Vyanada Avropa Ədliyyə nazirlərinin 31-ci konfransı zamanı Avropa dövlətlərinin məhkəmə sistemlərinin təhlili üzrə hazırlanmış hesabatın qüvvəyə minməsinin rəsmi açıqlanması məqsədi ilə təqdimatı keçirilmişdir. Həmin təqdimat mərasiminə Avropa məkanından cəmi üç dövlətin—konfransa ev sahibliyi edən Avstriyanın, Avropada siyasi qərarverici dövlət sayılan Fransanın ədliyyə nazirləri, həmçinin digər 45 dövlət adından çıxış edən və Avropada fəal islahatçı kimi tanınan və qəbul olunan Azərbaycanın ədliyyə naziri Fikrət Məmmədov başçılıq etmişlər. Bu, dövlət başçısının ədliyyə sahəsində islahatlarına, habelə Azərbaycanın ədliyyə nazirinin fəaliyyətinə verilən yüksək qiymət kimi dəyərləndirilə bilər.

Avropa Şurasının üzv dövlətlərinin nümayəndələrinin iştirakı ilə 2011-ci ildə CEPEJ-in plenar iclasında Azərbaycanın hakimliyə namizədlərin seçimi proseduru müsbət təcrübə kimi qiymətləndirilmiş və digər Avropa ölkələrinə tövsiyə olunmuşdur.

Azərbaycan CEPEJ-də nümayəndəsinin plenar iclaslarında keçirdiyi geniş təqdimatdan sonra Avropa Şurası Ədalət Mühakiməsinin Səmərəliliyi üzrə Avropa Komissiyası (CEPEJ) ölkəmizdə hakimliyə namizədlərin seçilməsinə maraq göstərərək nüfuzlu ekspert qrupu yaratmış və qrup üzvləri Azərbaycana səfər etməklə hakimliyə namizədlərin seçimini bilavasitə izləmişlər.

Çoxmərhələli seçim prosesini, o cümlədən bütün namizədlərin vahid auditoriyada, yerli və beynəlxalq müşahidəçilərin iştirakı ilə imtahanlar vermələrini, sualların və imtahanların nəticələrinin həmin auditoriyada aşkarlanmasını, imtahan prosesinin bütün mərhələlərinin internet vasitəsilə canlı yayımlanmasını yüksək dəyərləndirən avropalı ekspertlər, seçim prosedurları ilə bağlı yerli və beynəlxalq təşkilatların nümayəndələri ilə də çoxsaylı görüşlər keçirərək müzakirələr aparmış, milli qanunvericiliyimizi təhlil etmişlər.

Məsələ ilə bağlı CEPEJ ekspertləri tərəfindən hazırlanmış əhatəli hesabatda bu sahədə Azərbaycanda formalaşmış institusional qurumların fəaliyyətinin və hakimlərin seçiminin mütərəqqi Avropa standartlarına cavab verdiyi vurğulanmış, müsbət təcrübə kimi və proses xüsusi şəffaflığı, obyektivliyi, saflığı ilə fərqləndirilmişdir.

Avropa Şurasının bütün üzv dövlətlərindən olan nümayəndələrin iştirakı ilə Komissiyanın bu ayın 7-8-də keçirilmiş iclasında Azərbaycanla bağlı hazırlanmış hesabat geniş müzakirə olunmuşdur. Gərgin müzakirələrin nəticəsi ilə bağlı məsələ üzrə müvafiq qərar qəbul olunaraq Azərbaycanın hakimlərin seçimi ilə bağlı prosedurlar müsbət təcrübə kimi qiymətləndirilmişdir.

Avropa İttifaqı və Avropa Şurası tərəfindən həyata keçirilən Şərq tərəfdaşlığı ölkələrində məhkəmə islahatlarının gücləndirilməsi layihəsi üzrə hesabatda da ölkəmizdə hakimliyə namizədlərin seçimi proseduru üzrə fəaliyyət metodu müsbət nümunə kimi qiymətləndirilmiş və digər üzv dövlətlərə bu təcrübəyə əsaslanmaq tövsiyə edilmişdir.

Azərbaycan Avropa məhkəmə sistemlərinin qiymətləndirilməsi üzrə İşçi Komitəsində ilk dəfə 2011-ci ildən təmsil olunmasına nail olunmuş və bununla ölkəmiz həm məhkəmə və ədliyyə sahəsində Avropa standartlarının müəyyənləşdirilməsində və tövsiyələrin hazırlanmasında, həm də digər Avropa ölkələrinin məhkəmə sistemlərinin qiymətləndirilməsində, müsbət və mənfi təcrübələrin müəyyənləşdirilməsində iştirak etməyə başlamışdır. Məsələn, 2014-cü ilin may ayında Estoniyanın məhkəmə sisteminin qiymətləndirilməsi səfərində 3 nəfər—Hollandiya, Monako və Azərbaycanın hakimləri iştirak etmişlər. Növbəti qiymətləndirmə səfəri İsveçrənin məhkəmə sisteminin yoxlanması ilə bağlı sentyabr ayında planlaşdırılmışdır.

Azərbaycanda məhkəmə və hüquq sisteminin müasirləşdirilməsi istiqamətində aparılan genişmiqyaslı islahatlar və ölkəmizin CEPEJ-də səmərəli üzvlüyü zamanı görülmüş işlər nəticəsində komissiyanın 5-6 dekabr 2013-cü il tarixli plenar iclasında qərara alınmışdır ki, növbəti 23-cü plenar iclası 2014-cü il iyul ayının 3-4-də Bakıda keçirilsin. Bu, Azərbaycan üçün çox əlamətdar hadisə olaraq ölkəmizin ədliyyə sahəsində siyasətinin növbəti böyük qələbəsi kimi qiymətləndirilir. Həmin tədbir CEPEJ-in 12 illik fəaliyyəti ərzində Strasburqdan kənarda keçirdiyi birinci plenar iclasıdır və Azərbaycanın Avropa Şurası Nazirlər Komitəsinə sədrlik etdiyi dövrə təsadüf edir.

Avropa məkanında məhkəmə-hüquq islahatlarının aparılmasında, meyarların müəyyənləşdirilməsində və qiymətləndirilməsində CEPEJ-in rolu danılmazdır. Həmin komissiyanın 12 illik fəaliyyəti nəticəsində 47 üzv dövlətin məhkəmə sisteminin müqayisəli mənzərəsini əks etdirən unikal vasitə, ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsi sahəsində Avropa standartlarının tətbiqinin təmin olunması mexanizmi və təcrübə mübadiləsinin aparılmasının möhkəm zəmini yaradılmışdır.

Azərbaycanda aparılan məhkəmə-hüquq islahatları və onların mütərəqqi nəticələrinin beynəlxalq aləmdə etirafı və nümunə göstərilməsi təqdirəlayiqdir. İnsan hüquqlarının etibarlı müdafiəsinə və təminatına yönəlmiş bu islahatlara beynəlxalq səviyyədə verilən yüksək qiymət hər birimizdə fəxr hissi doğurur və bu islahatların davam etdirilməsində daha əzmlə iştirak etməliyik.

Ramin Qurbanov,

hüquq elmləri namizədi,

CEPEJ-də Azərbaycanın nümayəndəsi,

Bakı Şəhəri Yasamal Rayon

Məhkəməsinin hakimi.

Respublika.-2014.- 2 iyul.- S.7.