Neft-Kimya Prosesləri İnstitutu: tarixi və uğurları

Azərbaycan neft-kimya sənayesinin güclü elmi bazası olan AMEA-nın akademik Y.H.Məmmədəliyev adına Neft-Kimya Prosesləri İnstitutu (NKPİ) böyük və şərəfli inkişaf yolu keçmişdir. XIX əsrin ikinci yarısında Azərbaycanda neftlə zəngin yataqların kəşf edilməsi və keçən əsrin 20-ci illərində neftin sonrakı intensiv hasili və emalı neft emalında və neft kimyasında fundamental, təcrübi tədqiqatların intensivləşdirilməsi məsələsini qarşıya qoymuşdu. Bununla əlaqədar olaraq 1920-ci ildə “Azneft” birliyi nəzdində mərkəzi kimya laboratoriyası və sonra 1929-cu ildə onun bazasında Azərbaycan Neft Tədqiqat İnstitutu (AzNTİ) yaradıldı. Həmin tarix indiki NKPİ-nin yaradılma tarixi hesab olunur.

1959-cu ildə akademik Y.H.Məmmədəliyevin təşəbbüsü ilə AzNTİ, Azərbaycan Neft Emalı Elmi-Tədqiqat İnstitutu (AzNEETİ) və Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Kimya İnstitutunun bir sıra laboratoriyaları əsasında Elmlər Akademiyası sistemində Neft-kimya Prosesləri İnstitutu yaradılmışdır. Yeni yaradılmış bu institut respublikada və ölkədə ən böyük və aparıcı elmi mərkəzə çevrilmişdir və 1962-ci ildə instituta akademik Y.H.Məmmədəliyevin adı verilmişdir. 1965-1969-cu illərdə NKPİ-nin laboratoriyaları bazasında daha beş elmi-tədqiqat institutları, yəni akademik Ə.M.Quliyev adına Aşqarlar Kimyası İnstitutu; akademik M.F.Nağıyev adına Kimya Texnologiyalarının Nəzəri Problemləri, indiki Kataliz və Qeyri-üzvi Kimya İnstitutu; ÜİET Qaz Emalı İnstitutun Azərbaycan filialı; NKPİ-nin Sumqayıt filialı—indiki Polimer Materialları İnstitutu; Radiasiya Tədqiqatları Sektoru—indiki Radiasiya Problemləri İnstitutu yaradıldı. Beləliklə, NKPİ faktiki olaraq Azərbaycanda kimya elminin və sənayesinin yaranmasına və inkişafına böyük təkan vermiş oldu.

1959-1962-ci illərdə Neft-Kimya Prosesləri İnstitutunun ilk direktoru M.F.Nağıyev olmuş, sonra bu instituta 1962-1987-ci illərdə akademik V.S.Əliyev, 1987-2011-ci illərdə akademik M.İ.Rüstəmov rəhbərlik etmişdir. 2011-ci ildən instituta akademik, k.e.d, professor V.M.Abbasov rəhbərlik edir.

Öz fəaliyyəti dövründə institutun alimlərinin elmi işləri Azərbaycan neftinin tədqiqinə, yüksək keyfiyyətli yanacaq və yağların alınması məqsədi ilə onların effektiv emalının elmi əsaslarının işlənilməsinə, neft kimyası və neft emalı prosesləri üçün yeni texnologiyalar və katalizatorların yaradılmasına, kataliz, üzvi kimya, yüksəkmolekullu birləşmələr kimyası, fiziki kimya, neft-kimya sintezi sahəsində fundamental tədqiqatların aparılmasına və Azərbaycan neft kimyası və neft emalı sənayesinin kompleks inkişaf sxemlərinin işlənib hazırlanmasına həsr olunmuşdur. Neftin tədqiqi və emalı sahəsində aparılan tədqiqatların inkişafında və milli kadrların hazırlanmasında L.Q.Qurviç, N.D.Zelinski, S.S.Namyotkin kimi çox tanınmış rus alimləri öz töhfəsini vermişdir. Onların arasında eyni zamanda institutda müxtəlif illərdə məşhur Azərbaycan alimləri Y.H.Məmmədəliyev, M.F.Nağıyev, V.S.Əliyev, A.M.Quliyev, R.H.İsmayılov, S.C.Mehdiyev fəaliyyət göstərmişlər. Hazırda institutda öz elmi məktəblərini yaratmış və dünya miqyasında elmi uğurları ilə tanınan akademiklər M.İ.Rüstəmov, M.Ə.Məmmədyarov, N.M.Seyidov, AMEA-nın həqiqi üzvləri V.M.Abbasov, A.H.Əzizov, D.B.Tağıyev, müxbir üzvləri F.İ.Səmədova, N.F.Canıbəyov, H.M.Əlimərdanov, Z.H.Əsədov və onlarla elmlər doktoru fəaliyyət göstərir. Bu alimlərin fundamental tədqiqatlarına əsasən yeni elmi istiqamətlərin bünövrəsi qoyulmuş, ölkəmizə dəyərli töhfəsini vermiş neft emalı, neft kimyası sahəsində mütəxəssislər, kimyaçı-texnoloqlar məktəbi yaranmışdır.

NKPİ-nin alimlərinin apardığı tədqiqatların nəticələri və verdikləri tövsiyələr müxtəlif illərdə sənaye miqyasında nəinki Azərbaycanda, eləcə də keçmiş Sovet İttifaqının və xarici ölkələrin neft emalı və neft kimyası zavodlarında uğurla tətbiq olunmuşdur. Ölkənin kimya elminin, xüsusilə də neft kimyasının, sənaye kimyasının və üzvi sintezin inkişafında akademik Y.H.Məmmədəliyevin rolu son dərəcə mühümdür. XX əsrin 30-cu illərində onun rəhbərliyi altında təbii qaz neft-kimya sintezinə cəlb edilmiş və onun əsasında bir sıra qiymətli neft-kimya məhsullarının—karbon dörd xlorid, etil spirti, sintetik kauçuk, hidrogen və s. alınmasının sənayedə istehsalı təşkil olunmuşdur. Benzolun metilləşməsi və ksilolların dismutasiyası sahəsində apardığı işlərə görə o, SSRİ alimləri arasında “Alkilləşmənin kralı” adlandırılmışdır. Onun yaratdığı benzolun sulfat turşusu ilə alkilləşməsi yolu ilə kumolun alınması prosesi Böyük Vətən müharibəsi illərində cəbhəni yüksək oktanlı benzinlə təmin etmişdir. Bu işlərə görə 1942 və 1946-cı illərdə Y.H.Məmmədəliyev, V.S.Qutirya və başqaları SSRİ Dövlət Mükafatına layiq görülmüşlər. NKPİ-də heterogen-katalitik proseslərin yeni sistemlərinin yaradılması və elmi əsaslarının işlənib hazırlanması sahəsində elmi və praktiki tədqiqatlar inkişaf etdirilərək akademiklər V.S.Əliyev və M.İ.Rüstəmovun rəhbərliyi ilə SSRİ-də ilk dəfə olaraq, mütərəqqi texnoloji sistemlər və “lift” reaktor konstruksiyaları işlənib hazırlanmış, tətbiq üçün tövsiyə edilmişdir. Bu sistemləri tətbiq etməklə iki pilləli katalitik krekinq prosesi işlənib hazırlanmış və sənayedə tətbiq olunmuşdur. Bu iş 1982-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Dövlət Mükafatına layiq görülmüşdür. Reaktiv və dizel yanacaqlarının, az özlülüklü yağların, karbamidin izopropil spirti məhlulunda fazaların qravitasiyası ilə ayrılmasının nəzəri əsasları işlənməklə proses yaradılaraq, aşağı donma temperaturlu dizel yanacağının və transformator yağının sənayedə istehsalı təşkil olunmuş, MDB məkanındakı NEZ-də məhsuldarlığı 0,5 mln ton olan beş sənaye qurğusu inşa edilmişdir (Ufa, Novokuybışev (2 qurğu), Sızran, Volqoqrad). Bu iş 1976-ci ildə Azərbaycan SSR Dövlət Mükafatına layiq görülmüşdür.

NKPİ alimlərinin əsas işlərindən biri M.İ.Rüstəmovun neft emalı sahəsi institutları ilə (Qroznı ETİ, ÜETNEİ) əməkdaşlığı nəticəsində daha yüksək məhsuldarlıqlı, az metal tutumlu, patent qabiliyyətli Q-43-107 katalitik krekinq kompleksinin yaradılmasıdır. Bu kompleks kombinə olunmuş qurğu olub, ona vakuum qazoylunun hidrotəmizlənmə, şaquli lift reaktorda katalitik krekinq, qazfraksiyalaşdırma bölmələri daxildir. Hazırda bu tip qurğular MDB-nin bir neçə şəhərində, o cümlədən Heydər Əliyev adına Bakı Neft Emalı Zavodunda istifadə olunur. Katalitik krekinq prosesində kükürdlü və kükürdsüz xammaldan bilavasitə istifadə olunmaqla etilsiz yüksək keyfiyyətli Aİ-93 benzinin alınmasına imkan verən prosesin yeni modifikasiyası işlənib hazırlanmışdır.

1995-ci ildə institutda yaradılmış Kaspi-X inhibitorunun dünyada analoqu yoxdur və yeganə inhibitordur ki, neft emalı komplekslərində xüsusi neytrallaşdırıcı istifadəsi olmadan avadanlıqların korroziyadan müdafiəsini təmin edir. 1995-ci ildən Azərbaycanın neft emalı zavodlarında istifadə edilir. Karbohidrogenlərin (n-butan, izobutan və izopentanın dehidro genləşməsi, parafin karbohidrogenlərinin izomerləşməsi və s.) çevrilməsi üçün yeni seolit tərkibli katalizatorlar işlənib hazırlanmışdır. Bu tədqiqatların nəticələri və institutun alimlərinin təklifləri müxtəlif vaxtlarda tək Azərbaycanda yox, keçmiş SSRİ-nin və xarici ölkələrin neft-kimyası və neft emalı zavodlarında sənaye miqyasında geniş tətbiq olunmuşdur. Hazırkı dövrdə neft emalı, neft kimyası məhsullarının keyfiyyətinə, iqtisadi və ekoloji baxımdan səmərəliliyinə qoyulan tələbatlar institutun alimlərinin qarşısında yeni problemlərin həllini qoyur. Bu isə neft-kimya elminin və ölkə sənayesinin inkişafını təmin etmək məqsədilə alimlərin daha effektiv işləməsini tələb edir.

Son illərdə İnstitutun fəaliyyəti nəticəsində ənənəvi istiqamətlərdə aparılan tədqiqatlarda yeni, daha mühüm nəticələrə nail olunmuşdur. Onlardan aşağıdakıları göstərmək olar:

—neftlərdə yüksəkmolekullu heteroatomlu və asfalt-qatran birləşmələri, onların mikroelement tərkibi və həmçinin oksigen, azot tərkibli birləşmələri öyrənilmiş, Azərbaycan neftlərinin keyfiyyətinə dair məlumat bankı yaradılmışdır;

—riforming benzininin benzol fraksiyasının hidrogenləşməsi, alkilləşməsi və katalitik krekinqin yüngül benzin fraksiyasının hidrotəmizlənmə proseslərindən, oktan ədədini qaldıran oksigenləşdirilmiş əlavələrdən istifadə etməklə tərkibində aromatik karbohidrogenlərin, benzolun və kükürdün miqdarına görə Avro-4 və Avro-5-in müasir tələblərinə cavab verən yüksək keyfiyyətli avtomobil benzinləri alınmış, aşağı keyfiyyətli kokslaşma benzinlərini prosesə cəlb etməklə yüksək oktanlı benzinlərin resursları genişləndirilmişdir;

—neftin çıxarılmasında və emalında istifadə olunan yeni effektiv kimyəvi maddələr yaradılmışdır (korroziyaya və duzçökməyə qarşı polifunksional inhibitorlar, ərpin qarşısını almaq üçün maddələr, deemulqatorlar və s.);

—yeni monomerlər-akril turşularının bi- və tritsiklik efirləri, həmçinin yüksək istismar xassələrinə malik lak-boya kompozisiyaları və yapışqan materialların alınmasında tətbiq tapmış fenolun calaq olunmuş oliqomerlərinin yeni alınma üsulları işlənib hazırlanmışdır;

—dərman preparatlarının istehsalı sahəsində istifadə olunan məhsullar almaq üçün stirol və onun törəmələrinin selektiv hidrovinilləşmə prosesləri üçün yüksək effektli katalizatorlar işlənib hazırlanmışdır;

—bioloji-aktiv ağ naftalan yağının alınma texnologiyası işlənmiş və tətbiq olunmuşdur. Ağ naftalan yağının müxtəlif fraksiyalarının funqisid xassələri, onların respublikamızda, əsasən, Naxçıvanda bitən dodaqçiçəkli fəsiləsinin efir yağları ilə kompozisiyaları tədqiq olunmuşdur;

—struktur quruluşu tənzimlənmiş polimer və sopolimerlərin sintezi üzrə aparılan məqsədyönlü tədqiqatlar nəticəsində stirolun və digər monomerlərin radikal polimerləşməsində effektli tənzimləyici kimi yeni sərbəst stabil radikal (4-karbok-siamid—2,2,5,5-tetrametilpirrolin-1-oksil) aşkar olunmuşdur;

—keçid metallarla modifikasiya olunmuş seolit katalizatorları üzərində alkil-tsiklo-heksanların metanol və paraizomerin üstünlük təşkil etdiyi ksilolun izomerlərinə dehidroalkilləşmə və dehidrodisproporsionlaşma, həmçinin, yüksək disperslənmiş nanokompozit və homogen katalizatorların iştirakı ilə alkenilaromatik, doymamış körpüvarı karbohidrogenlərin və tsikloolefinlərin maye fazada induksiyalaşdırılmış oksidləşməsi ilə ketonlara, diollara, laktonlara, asetallara, ikiəsaslı turşulara cevrilmə reaksiyaları kimi yeni istiqamətlər inkişaf etdirilmişdir.

İnstitutda müasir və perspektiv texnikanın tələblərinə cavab verən, yüksək keyfiyyətli, mürəkkəb efir tipli yeni sürtkü yağları yaradılmışdır. Sintez olunan yeni efirlərdə “quruluş-xassə” asılılığı sistematik tədqiq olunmuş və bu sinif maddələrin elmi əsasları işlənib hazırlanmışdır. Bu yağlar müvafiq sınaqlardan müvəffəqiyyətlə keçmiş, aviasiya yağlarının əsası kimi, xüsusi şəraitdə işləyən kompressor yağları kimi, hərbi texnikada istifadə edilən xüsusi təyinatlı yağlar və s. tövsiyə olunmuşdur. İnstitutda aparılan ənənəvi tədqiqat işləri ilə yanaşı, neft-kimya və neft emalı prosesləri üçün ekoloji cəhətdən zərərsiz ion-maye texnologiyalarının yaradılması, neft və ağır neft qalıqlarının asfalt-qatran birləşmələrdən və metallardan ifratkritik ekstraksiya üsulunun tətbiqi ilə təmizlənməsi, neft xammalı əsasında bioyanacaq və yanacaq komponentlərinin, neftçıxarma, neft emalı sənayesi və su hövzələrinin təmizlənməsi üçün müxtəlif reagentlərin nanokarbonlu materialların alınmasının yeni texnologiyalarının işlənilməsi, karbohidrogenlərin oksidləşməsi proseslərində füllerenlərin tətbiqi və s. kimi elmi istiqamətlərdə də tədqiqatlar aparılır:

—nanodispersləşdirilmiş Ni, Mo saxlayan katalizatorların tətbiqi ilə polimer tullantıları (polietilen, polietilentereftalat) və mazut qarışığı əsasında açıq neft məhsulunun çıxımının 60%-dən 90%-ə qədər yüksəldilməsinə imkan verən hidrokrekinq prosesi işlənilmişdir;

—CO2-nin unikal xassələrindən istifadə edərək, institutda neftdə asfaltenlərin və ağır neft qalıqlarının ayrılması üsulu yaradılmış və patentləşdirilmişdir;

—alternativ qeyri-neft xammalı (metanol, CH4, sintez-qaz və s.) əsasında yanacağın alınması istiqamətində geniş tədqiqatlar aparılır;

—bərpa olunan xammal-Azərbaycan bitkiləri xammalı (pambıq, qarğıdalı, soya, günəbaxan yağları) əsasında biodizel yanacaqlarının alınmasının yeni üsulları tədqiq olunur. Transeterifikasiya və eterifikasiya üsulları ilə bitki yağlarının triqliseridlərindən monoalkil efirlərinin alınması üsulları işlənib hazırlanmışdır;

—dünyada ilk dəfə neft fraksiyalarının sintetik karbon turşularına oksidləşməsi prosesində C60-C70 füllerenlərin katalitik xüsusiyyəti aşkar edilmişdir. Füllerendən Mn naftenatın promotoru kimi istifadə edildikdə, sinergetik effekt aşkarlanmış, nəticədə katalizatorun sərfi 30 dəfəyə qədər azaldılmışdır;

—ilk dəfə olaraq molekulunda 5 kobalt və ya nikel atomu saxlayan azotlu komplekslər və onların Co-, Ni- və Cr- naftenatlarla kompozisiyalarının sintetik naften turşuları alınması prosesində katalitik aktivliyi yoxlanılmış və maye fazada naften konsentratının oksidləşməsi ilə 33% çıxımla sintetik neft turşularının alınması imkanı aşkar olunmuşdur.

İon-maye texnologiyalarının işlənməsi sahəsində tədqiqatlar hazırda aşağıdakı istiqamətlərdə aparılır:

—neft-kimya proseslərində həlledici və ya katalizator kimi istifadəyə yararlı yeni ion-mayelərinin sintezi;

—oliqomerləşmə və polimerləşmə proseslərinin ion-maye katalizi;

—neft fraksiyalarının ion-maye tərkiblərlə selektiv təmizlənməsi;

—neftyığma və neftdispersləşdirici qabiliyyətli ion maye və calaq ion-maye tipli səthi aktiv maddələrin alınması.

Nanotexnologiyaların yaradılması sahəsində institutda aparılan işlər aşağıdakı istiqamətlərdə həyata keçirilir:

—nanokataliz (nanodispers oksidlərin alınması və s.);

—nanokatalizatorlardan istifadə etməklə, karbohidrogenlərin və onların fraksiyalarının çevrilməsi;

—nanopolimerlərin və nanopolimer kompozit materialların alınması və tədqiqi;

—ağır neft qalıqları, polimer tullantıları, təbii qaz və s. əsasında nanokarbon borularının və koksun alınma üsullarının işlənməsi;

—müxtəlif təyinatlı nanokarbon-mineral adsorbentlərin alınma üsullarının işlənməsi;

—nanokatalizatorların və nanokarbon materiallarının yeni rasional alınma üsullarının işlənməsi.

Göstərilən istiqamətlər üzrə əldə olunan nəticələr əsasında sənayedə tətbiq olunan və tətbiqə hazır işlərin sayı 30-dur.

İnstitutun inkişafı və yüksəlişi onun elmi potensialı ilə müəyyən olunur. Hazırda institutda 560 əməkdaş məhsuldar çalışır, onlardan 227-si elmi işçidir, o cümlədən 4-ü akademik, 4-ü AMEA-nın müxbir üzvü, 44-ü elmlər doktoru və 90-nı kimya üzrə fəlsəfə doktorudur. İnstitut əməkdaşları tərəfindən 1990-2013-cü illərdə 100-dən çox kitab və monoqrafiyalar, 20 biblioqrafiya, 17 preprint, 25 tematik icmal, toplu və kataloqlar, 14 konfrans materialları, 14 standart, 120 normativ texniki sənəd tərtib edilib buraxılmışdır. Bundan əlavə, 4500 məqalə və məruzələrin tezisləri respublika və xarici mətbuatda çap olunmuşdur (1990-2013). Bunlardan təqribən 2000-i xarici mətbuatda dərc olunub. Patent lisenziya tədqiqatları üzrə 7 toplu buraxılmışdır. Patent və lisenziyaların sayı-137 (Az), 33 (Ru), 1 beynəlxalq və 1 Avraziya, 2 ədəd ixtiraya iddia sənədinə mahiyyətcə ekspertizanın müsbət “Qərarı” alınmışdır (1995-2014-cü il may); 2012-ci ildə alınan EA017313 nömrəli Avraziya patenti ixtiraçılıq sahəsində Birinci Respublika müsabiqəsinin qalibi olmuş və Azərbaycan Respublikasının Standartlaşdırma, Metrologiya və Patent üzrə Dövlət Komitəsinin Birinci dərəcəli Diplomu ilə təltif olunmuşdur.

2000-ci ildən başlayaraq NKPİ-də rus və ingilis dillərində “Neft kimyası və neft emalı prosesləri” jurnalı buraxılır. 2003-cü ildən ümumtəhsil məktəblərində istifadə edilən dərsliklərin (8-11-ci siniflər üçün) həmmüəllifləri V.M.Abbasov və M.M.Abbasov institutun əməkdaşlarıdır. 2006-cı ildə həmmüəllif institutun aparıcı elmi işçisi, pedaqogika elmləri doktoru M.M.Abbasov tərəfindən “Məktəblinin təbiət elmləri lüğəti” hazırlanıb və nəşr edilib. “Kimya məktəbdə” jurnalının təsisçilərindən biri, həm də baş redaktoru V.M.Abbasovdur. NKPİ-nin alimləri tərəfindən ümumtəhsil məktəbləri üçün 6 dərslik və 18 dərs vəsaiti, ali məktəb tələbələri üçün 9 dərslik hazırlanmışdır və hazırda tələbələr tərəfindən geniş istifadə olunur. 2012-ci ildə institutun aparıcı elmi işçisi, pedaqogika elmləri doktoru M.M.Abbasov tərəfindən kimya üzrə “Qəbul imtahanlarına hazırlaşanlar, yuxarı sinif şagirdləri və müəllimlər üçün vəsait” (I, II hissə) hazırlanıb və hazırda geniş istifadə olunur. 2013-cü ildən AMEA Rəyasət Heyətinin elmi-kütləvi jurnalı olan “Elm dünyası” jurnalı buraxılır. Bu jurnalın redaksiyası NKPİ-də yerləşir və institutun 12 əməkdaşı jurnalın redaksiya heyətinin üzvüdür. Jurnal NKPİ-də nəşrə hazırlanır.

İnstitut əməkdaşları tərəfindən 22 qrant alınmışdır. Bunlardan 5-i xarici qrant, 7-si Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Elmin İnkişafı Fondunun qrantı, 10-nu Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin Elm Fondunun qrantıdır.

İnstitutun işləri və əməkdaşlarının elmi fəaliyyəti dövlətimiz tərəfindən həmişə yüksək qiymətləndirilmiş və son 20 ildə 60-dan çox orden, medal, diplom və s. ilə təltif olunmuşlar. Bunlardan 2002-ci ildə akademik M.İ.Rüstəmov, 2006-cı ildə akademik M.Ə.Məmmədyarov və 2009-cu ildə akademik, k.e.d., professor V.M.Abbasov İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı tərəfindən elm və texnologiya sahəsində apardıqları işlərə görə medal və diplom ilə təltif olunmuşlar. İslam İnkişaf Bankının mükafatı ilə (2005), 2009-cu ildə elm və təhsil sahəsində nailiyyətlərə görə Avropa Biznes Assambleyası (Oksford, İngiltərə) tərəfindən “Avropa keyfiyyəti” mükafatına layiq görülmüş, institutun 15 əməkdaşı”Azərbaycanın Əməkdar Elm xadimi” və “Əməkdar elm və texnika xadimi” fəxri adına, 9 nəfər akad. Y.H.Məmmədəliyev adına medalla, 5 nəfər “Şöhrət” ordeni ilə (2002-2005) və 10 nəfər “Tərəqqi” medalı ilə (2005-2010) təltif olunmuş, 3 alimə fərdi prezident təqaüdü (2004, 2005, 2012) verilmiş, 4 nəfər “Əməkdar müəllim” (2000, 2005, 2007, 2009) adına, 3 nəfər “Əməkdar mühəndis” (2005, 2009) adına layiq görülmüşdür. Akademik, k.e.d., professor V.M.Abbasov “The Name in Science” (“Elmdə Ad”) fəxri adına layiq görülmüş, 2013-cü ildə isə Dünya elminə verdiyi töhfələrə görə Beynəlxalq Sokrat Komitəsinin Şöhrət medalı ilə təltif edilmişdir(İngiltərə); Rusiya Təbiət Elmləri Akademiyasının həqiqi üzvü, Türk Dünyası Araşdırmaları Uluslararası İlimlər Akademiyasının akademiki seçilmiş və Uluslararası Altın Yıldız Madalyasına layiq görülmüşdür (Türkiyə, Ankara); bundan başqa o, təbiətşünaslıq elmləri üzrə Avropa Akademiyasının həqiqi üzvü seçilmiş və Kuratorluq və Elmi Şuranın qərarı ilə elmi tədqiqatlarda xüsusi xidmətlərinə görə “Əsas qızıl Cəngavər ulduzu” ilə təltif olunmuşdur. AMEA-nın müxbir üzvü, t.e.d., prof., Əməkdar Elm xadimi F.İ.Səmədova 2009-cu ildə Emmanuel Nobelin 130 illiyinə həsr olunmuş xatirə medalı ilə mükafatlandırılmış, 2012-ci ildə isə Beynəlxalq Biznes Klubunun Ekspert Şurasının üzvü, Avropa təbiətşünaslıq Akademiyasının Elmi Şurasının qərarı ilə təbiətşünaslıq elminə verdiyi töhfələrə görə A.Humbolt adına medalla təltif olunmuş və “Avropanın Fəxri alimi” adına layiq görülmüşdür. Akademik A.H.Əzizov Azərbaycan Əməkdar Elm Xadimi adına layiq görülmüş (2009) və AMEA-nın Fəxri Fərmanı ilə təltif olunmuşdur (2013-cü il). 2013-cü ildə A.H.Əzizov, N.F.Canıbəyov, F.İ.Səmədova Azərbaycan Respublikası “Avropa Nəşr Mətbu evi” tərəfindən “Ən yaxşı vətənpərvər tədqiqatçı-alim Qızıl Medalı” ilə təltif olunmuşlar.

İnstitutun alimləri uzun illər ərzində keçmiş SSRİ-nin, Bolqarıstanın, Çexoslovakiyanın, ABŞ-ın, İranın, Tailandın və digər ölkələrin akademik və elmi tədqiqat institutları ilə sıx elmi əlaqələr saxlayıblar. Hazırda institutun 6 gənc əməkdaşı 1 il müddətinə Almaniyanın Berlin, Rostok və Münhen şəhərlərinə iş təcrübəsi toplamağa göndəriliblər. Başqa ölkələrlə də institutun əlaqələri davam edir: ABŞ (Emory Universiteti, “Fenomeneks” şirkəti); Rusiya (REA-nın kimya profilli institutları); Türkiyə (“TÜBİTAK” şirkəti, Egey Universiteti, Firma “İşıqsan-kimya”); Səudiyyə Ərəbistanı (“SABİC” şirkəti və s.

İnstitut bir sıra beynəlxalq forumların təşkilatçısı olub və hazırda da təşkilatçısıdır, o cümlədən: Metalkompleks katalizi üzrə respublika konfransı (1990); Katalitik krekinq üzrə I və II elmi-texniki müşavirə (1991-1992); Neft-kimyası üzrə I-VIII Bakı Beynəlxalq Məmmədəliyev konfransları (1994, 1996, 1998, 2000, 2002, 2005, 2009, 2012); “Neft kimyası və neft emalı problemlərinin həllində kataliz” mövzusunda Azərbaycan-Rusiya Beynəlxalq Simpoziumu (2010, 2013).

Hazırda institut kifayət qədər ixtisaslaşdırılmış elmi potensiala malikdir, tədqiqatları yüksək səviyyədə aparmağa imkan verən müasir cihaz və avadanlıqlarla təchiz olunmuşdur.

Vaqif ABBASOV,

AMEA-nın Neft-Kimya Prosesləri İnstitutunun direktoru,

AMEA-nın həqiqi üzvü, k.e.d., professor.

Respublika.-2014.- 11 iyul.- S.8.