AZƏRBAYCANIN UĞURLU SOSİAL-İQTİSADİ İNKİŞAF STRATEGİYASI

Regionların inkişafı bu strategiyanın əsas tərkib hissəsidir

Bu gün Azərbaycan sürətli və hərtərəfli inkişaf edən, dünya miqyasında müstəqil siyasət yürüdən, öz sözünü deyən güclü dövlətdir. Cənubi Qafqazın lideri statusunu daşıyan, dünyanın qlobal enerji təhlükəsizliyinin təminatında vacib rol oynayan ölkəmiz artıq regionda hadisələrin inkişaf istiqamətini müəyyən edən aparıcı rola malikdir və təsadüfi deyil ki, bölgəyə iqtisadi, siyasi maraq göstərən dünya dövlətləri, beynəlxalq təşkilatlar, ilk növbədə, Azərbaycanın mövqeyini nəzərə alır, onunla hesablaşırlar. Prezident İlham Əliyevin qeyd etdiyi kimi, bizim iqtisadi gücümüz, iqtisadi müstəqilliyimiz siyasi müstəqilliyimizi böyük dərəcədə gücləndirib. Bunun sayəsində ölkəmiz son illər çox böyük uğurlara imza atıb. Düşünülmüş, güclü sosial-iqtisadi siyasət, demokratiyanın və vətəndaş cəmiyyətinin möhkəmləndirilməsi Azərbaycanı davamlı inkişaf etdirmək yolunda vacib amillər kimi önə çəkilib. Bütün bunlar bir daha ölkədə həyata keçirilən daxili və xarici siyasətin uğurlu olduğunu, onun praqmatizm üzərində qurulduğunu, milli maraqların müdafiəsinə yönəldiyini əyani surətdə təsdiqləyir.

Konseptual əsasları Heydər Əliyev tərəfindən hazırlanmış və hazırda onun ən layiqli siyasi varisi, əsrimizin yeni parlaq lideri, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin müasir şəraitə uyğun olaraq yeni keyfiyyətdə uğurla davam və inkişaf etdirdiyi müstəqil Azərbaycanın sosial-iqtisadi inkişaf modeli çox qısa müddətdə ölkəmizin inanılmaz dərəcədə müasirləşməsinə, iqtisadi cəhətdən qüdrətli dövlətə çevrilməsinə imkan verib. Bu uzaqgörən qlobal siyasi kursun təməl daşı ulu öndərimizin milli neft strategiyasının hazırlanması və mərhələ-mərhələ uğurla həyata keçirilməsi ilə qoyulub. Heydər Əliyev hələ o vaxt bilirdi ki, ölkəmizin təbii sərvətlərindən, xüsusən də, neft-qaz ehtiyatlarından düzgün istifadə etməklə Azərbaycan iqtisadiyyatını sürətlə inkişaf etdirmək və xalqın maddi rifah halını yaxşılaşdırmaq mümkün olacaqdır. “Əsrin müqaviləsi”nin icrasına başlanılması xarici investisiyaların ölkəyə cəlb olunmasına güclü təkan verdi və ilbəil artan neft və qaz gəlirlərini qeyri-neft sektoruna yönəltməklə iqtisadiyyatın tarazlı inkişafına nail olmaq Azərbaycan dövlətinin qarşısında duran ən mühüm vəzifələrdən birinə çevrildi. Cənab İlham Əliyev 2003-cü ildə xalqın dəstəyi ilə Prezident seçildikdən sonra çox qısa müddətdə Azərbaycanın hərtərəfli inkişafına nail olmağı, bunun üçün isə neftdən gələn gəlirləri qeyri-neft sektoruna yönəltməklə regionların inkişafının sürətləndirilməsini dövlətin iqtisadi siyasətinin başlıca hədəflərindən biri kimi müəyyənləşdirdi.

İstənilən ölkənin milli iqtisadiyyatının normal inkişafı onun dövlət tərəfindən nizamlı şəkildə tənzimlənməsindən çox asılıdır. İqtisadiyyatın maksimum dərəcədə liberallaşdırılması belə dövlətin iqtisadi proseslərin idarə edilməsində iştirakını inkar etmir. Azərbaycanda iqtisadiyyatın dövlət tərəfindən tənzimlənməsi siyasəti dövlətin iqtisadi həyata təsir dərəcəsini müəyyən edir. Dərin elmi əsaslara söykənən və dünyada baş verən siyasi-iqtisadi prosesləri incəliklərə qədər nəzərə alan belə bir tənzimləmə siyasəti düzgün şəkildə həyata keçirilməsəydi, sözsüz ki, ölkəmizdə bazar münasibətlərinin formalaşmasına yönəlmiş fəaliyyət istiqamətlərini səmərəli şəkildə əlaqələndirmək mümkün olmazdı, nəticədə isə Azərbaycanda hazırda müşahidə etdiyimiz sürətli və dayanıqlı, habelə genişmiqyaslı və şaxələndirilmiş iqtisadi inkişafa nail olunmazdı. Bunu Azərbaycanın son 10 ildə əldə etdiyi inanılmaz uğurları və mövcud iqtisadi tərəqqisi də bir daha sübut edir. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev nailiyyətlərimizin əsasında dayanan vacib amilləri önə çəkərək deyib: “Düşünülmüş siyasət, siyasi və iqtisadi islahatlar, xalqla iqtidar arasında olan birlik, vəhdət, xalq tərəfindən ölkədə aparılan iqtisadi islahatlara dəstəyin verilməsi, liberal iqtisadiyyat, eyni zamanda, güclü hakimiyyət, sabitlik—budur, bizim uğurlarımızı şərtləndirən əsas amillər.

Təbii ki, Azərbaycanın hərtərəfli və dinamik inkişafı ilk növbədə, məhz regionların tərəqqisi, bütün şəhər və rayonlarımızda müasir infrastrukturun yaradılmasını zəruri edirdi və bu istiqamətdə üç regional Dövlət Proqramının təsdiq olunması, onlardan ikisinin uğurla başa çatması, bu ildən isə üçüncü Proqramın icrasına başlanılması bölgələrimizdə mövcud olan əmək ehtiyatlarından, təbii və iqtisadi potensialdan səmərəli istifadə etmək, iqtisadiyyatın qeyri-neft sektorunun inkişafını sürətləndirmək və aqrar sektorda islahatları dərinləşdirmək, sahibkarlığı inkişaf etdirmək, əhalinin məşğulluğunu artırmaq, yoxsulluğun səviyyəsini azaltmaq, infrastrukturu yeniləşdirmək, əlverişli investisiya şəraiti, müasir tipli müəssisələr, yeni iş yerləri yaratmaq, turizm kimi çox əlverişli sahəni inkişaf etdirmək istiqamətində sistemli tədbirlərin həyata keçirilməsini təmin etdi. Son on ildə Azərbaycanda sosial-iqtisadi sahədə həyata keçirilən islahatların miqyası, həqiqətən də, nəhəngdir və dünyanın ən mötəbər beynəlxalq qurumları tərəfindən də heyranlıqla qarşılanır.

İqtisadi inkişafda investisiya faktoru kifayət qədər mühüm əhəmiyyətə malikdir. Bu sahədə də Azərbaycan böyük uğurların müəllifi kimi çıxış edir. İqtisadiyyatın bütün sahələrində proporsional inkişaf ciddi investisiya tələb edən məsələ olduğundan Azərbaycan dövlətinin son illərdə daim yüksələn maliyyə imkanları bu sahədə qlobal layihələrə başlamaq, problemlərin həllinə kompleks yanaşmaq imkanı vermişdir. Neft strategiyasının konkret nəticələrə yol açması iqtisadi inkişaf sahəsində maliyyə çatışmazlığı səbəbindən uzun illərdən bəri yığılıb qalmış bir çox problemlərin məhz hazırkı mərhələdə həlli məsələsini aktuallaşdırmış, dövlət investisiyalarının həcmcə artımını təmin etmiş, regionların tarazlı və davamlı inkişaf tədbirlərinin reallaşdırılmasına yaxşı imkanlar açmışdır. Təsadüfi deyil ki, 2004-2008-ci illər regionların sosial-iqtisadi inkişafında əsaslı dönüş mərhələsi kimi qiymətləndirilir.

Dövlət başçısı İlham Əliyevin 2004-cü il fevralın 11-də imzaladığı “Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişafına dair (2004-2008-ci illər) Dövlət Proqramı” aktuallığına, əhəmiyyətinə və miqyasına görə mühüm əhəmiyyət kəsb etmiş və bu mükəmməl konsepsiyanın icra vəziyyəti ilə bağlı hər il hökumətin xüsusi müşavirələri keçirilmişdir. Dövlət proqramı regionların tarazlı inkişafına yönəlməklə yanaşı, həm də yerlərdə enerji infrastrukturunun, nəqliyyat-kommunikasiya sisteminin bərpası, habelə elmi-texniki tərəqqi, mədəni yüksəliş, müasir informasiya texnologiyalarının tətbiqi məsələlərinin həllini özündə ehtiva etmişdir.

Bu müddətdə regionların da inkişafında mühüm rolu olan Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft və Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz kəmərlərinin inşası, Şimal-Cənub və Şərq-Qərb nəqliyyat dəhlizlərinin yaradılması kimi mühüm layihələr başa çatdırılmış, Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolunun inşasına başlanmış, Azərbaycan regionun mühüm iqtisadi güc mərkəzinə çevrilmişdir. Dövlət İnvestisiya Şirkətinin, “Aqrolizinq” Açıq Səhmdar Cəmiyyətinin yaradılması, Sahibkarlığa Kömək Milli Fondunun fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsi də özəl sektorun, qeyri-neft sektorunun inkişafında keyfiyyətcə yeni mərhələ açmışdır. Nəticədə özəl sektorun ümumi daxili məhsul istehsalındakı xüsusi çəkisi 2003-cü ildəki 73 faizdən 83 faizə yüksəlmişdir. Regionların inkişafı məqsədilə həyata keçirilən hər üç dövlət Proqramında investisiya amili xüsusi diqqət mərkəzində yer alır. Müxtəlif rayonlar və burada hansı sahələrə investisiya yatırılacağı da sözügedən proqramlarda aydın şəkildə vurğulanır. Ölkədə “bir pəncərə” prinsipi üzrə vahid dövlət qeydiyyatının yaradılması regionlarda sahibkarlığın tərəqqisi ilə yanaşı, burada onlar tərəfindən geniş həcmli sərmayə qoyuluşuna şərait yaradan əsas amillər sırasında yer alır.

Prezident İlham Əliyevin regional inkişaf Dövlət proqramlarının icrasına şəxsən nəzarət etməsi inkişafın dinamikasını şərtləndirən mühüm amillərdir. İdarəetmə sisteminə dinamizm və müasirlik çalarları gətirən dövlətimizin başçısı hökumətin həyata keçirməli olduğu tədbirlərin icra prosesini daim şəxsi nəzarətdə saxlayır, habelə ölkənin strateji resurslarını milli inkişafa təkan verən qlobal layihələrin reallaşdırılması yönündə səfərbər edir. Bu baxımdan regional inkişaf və qeyri-neft sektorunun tərəqqisi istiqamətində reallaşdırılmış tədbirlər xüsusi vurğulanmalıdır. Dövlətimizin başçısının 10 il ərzində bölgələrə səfərləri çərçivəsində 1300-dək müxtəlif təyinatlı infrastruktur obyektlərinin və yeni müəssisələrin açılış və təməlqoyma mərasimlərində şəxsən iştirakı, müəssisələrin fəaliyyəti ilə yaxından tanış olmağı, eləcə də ictimaiyyətlə keçirilən görüşlərdə qaldırılmış məsələlərin həlli məqsədilə əlavə olaraq 737,4 milyon manat vəsaitin ayrılması barədə imzaladığı 240 sərəncam regionların inkişafına göstərilən diqqətin bariz nümunəsidir.

Azərbaycanın bütün rayonlarına səfərlər edən, eləcə də Bakıətrafı kənd və qəsəbələrdə olan cənab İlham Əliyev insan amilinə necə yüksək dəyər verdiyini, bütün fəaliyyətində vətəndaşların maraq və mənafeyini, firavanlığını uca tutduğunu əməli olaraq təsdiqləmişdir. Dövlət başçısı bəyan etmişdir ki, Azərbaycanda iqtisadi və sosial məsələlərin bir paketdə həll olunması bizi fərqləndirən cəhətdir. Siyasətimizin mərkəzində Azərbaycan vətəndaşı dayanır. Azərbaycan vətəndaşının rifah halını yaxşılaşdırmaq üçün güclü iqtisadi əsaslar olmalıdır və bu əsasları yaradırıq. Ölkə iqtisadiyyatını inkişaf etdiririk. Bütün təşəbbüslər —investisiyalarla bağlı olan təşəbbüslər, yeni sənaye komplekslərinin yaradılması ilə əlaqədar proqramlar bir məqsədi güdür ki, Azərbaycan vətəndaşı daha da yaxşı yaşasın.

Bunun nəticəsidir ki, Dövlət proqramlarının icra olunduğu 10 il ərzində ümumi daxili məhsul 3,2 dəfə, o cümlədən qeyri-neft sektoru 2,6 dəfə, sənaye 2,7 dəfə, kənd təsərrüfatı 1,5 dəfə, investisiyalar 6,5 dəfə, əhalinin gəlirləri 6,5 dəfə, orta aylıq əməkhaqqı 5,5 dəfə artıb. Bu müddətdə həyata keçirilmiş məqsədyönlü tədbirlər nəticəsində ölkədə 900 mini daimi olmaqla 1,2 milyondan çox yeni iş yeri, 55,6 min müəssisə yaradılmış, işsizlik 5 faizə, yoxsulluq səviyyəsi isə 5,3 faizə enib. Dövlət proqramları çərçivəsində görülmüş genişmiqyaslı işlər bölgələrimizin qarşıdakı illərdə də inkişafı üçün möhkəm zəmin yaradıb.

Ümumilikdə I və II regional dövlət proqramlarının icrasına bütün mənbələr hesabına 50,7 milyard, o cümlədən regionların sosial-iqtisadi inkişafına dair 2004-2008-ci illəri əhatə edən birinci dövlət proqramın icrasına 16 milyard, 2009-2013-cü illəri əhatə edən ikinci dövlət proqramının icrasına isə 34,7 milyard manat vəsait yönəldilmişdir.

Hazırda ölkəmizdə qeyri-neft sektorunun tərəqqisi, sənaye potensialının gücləndirilməsi, hərbi sənaye kompleksinin inkişafının daha da sürətləndirilməsi istiqamətində böyük layihələr həyata keçirilir. Dövlət İnvestisiya Proqramı da uğurla icra olunur və bu, Azərbaycanda nəhəng investisiya layihələrinin reallaşmasına həm maliyyə, həm də güclü texniki dəstək verir. Xüsusən də iqtisadiyyatımızın şaxələndirilməsi prosesi uğurla icra olunur. Məhz bunun sayəsində Azərbaycan rəqabət qabiliyyətliliyinə görə MDB məkanında birinci yerə yüksəlib və mötəbər beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən ən islahatçı ölkə elan edilib. Azərbaycan dünyada və regionda etibarlı tərəfdaş statusu qazanıb.

Dövlətimizin başçısının liderlik keyfiyyətləri sırasında yer alan vacib məqamlardan biri də qarşıya konkret hədəflər qoyması və xalqı bu hədəflərə çatdırmaq bacarığıdır. Bu mənada cənab İlham Əliyevin siyasi idarəçiliyi həm də uzaq hədəflərə hesablanmış proqram xarakteri daşıyır. Bu baxımdan Prezident İlham Əliyevin imzaladığı “Azərbaycan 2020: gələcəyə baxış İnkişaf Konsepsiyasının hazırlanması barədə” Sərəncamı fövqəl əhəmiyyət daşıyır və bu sənəd ölkəmizin yeni, daha yüksək inkişaf mərhələsinə qədəm qoymasını bir daha təsdiqləyir. Yeni inkişaf mərhələsinin əsas xüsusiyyəti qarşımızda duran məqsədlərin daha yüksək səviyyəli, çoxşaxəli olması və zamanın çağırışlarının nəzərə alınması ilə bağlıdır. Bu məqsədlərə nail olmaq üçün ciddi elmi əsaslara söykənən ən müasir idarəetmə üsullarının tətbiqi tələb edilir, strateji yanaşmaların daha uzunmüddətli dövrü əhatə etməsi zərurəti yaranır.

Bölgələrin hərtərəfli inkişafı sahəsində 2004-cü ildən başlanılmış məqsədyönlü siyasətin davamı olaraq Prezident İlham Əliyev bu il fevralın 27-də Azərbaycan Respublikası regionlarının 2014-2018-ci illərdə sosial-iqtisadi inkişafına dair III Dövlət Proqramının təsdiq edilməsi haqqında fərman imzalayıb. Nazirlər Kabinetinin 2014-cü ilin birinci rübünün sosial-iqtisadi inkişafının yekunlarına və qarşıda duran vəzifələrə həsr olunmuş iclasında dövlətimizin başçısı bununla bağlı bildirib: “İlin birinci rübündə regionların sosial-iqtisadi inkişafına dair üçüncü Dövlət Proqramı qəbul edildi. Biz ikinci Proqramın yekunlarını fevral ayında müzakirə etmişik. Üçüncü Proqramın qəbul edilməsi əminəm ki, qalan sosial və iqtisadi məsələlərin növbəti beş il ərzində həlli üçün bizə böyük dəstək olacaq. Bu da əvvəlki proqramlar kimi çox müfəssəl bir sənəddir. Proqramda bütün məsələlər öz əksini tapıbdır. Hər bir rayon üzrə konkret vəzifələr, tapşırıqlar var. Təbii ki, icra mexanizmləri, maliyyə resursları da bu proqramı dəstəkləyir. Əminəm ki, 2018-ci ilə qədər bu proqramın icrası nəticəsində bölgələrdə əsas sosial infrastruktur, iqtisadi məsələlər öz həllini tapacaq. Eyni zamanda Bakı və onun qəsəbələrinin sosial-iqtisadi inkişafı Proqramı qəbul edilib. Bu Proqram 2016-cı ildə başa çatacaqdır. O vaxta qədər Bakının qəsəbələrində bütün infrastruktur layihələri icra ediləcəkdir”.

Yeni Proqramın əsas hədəfi regionlardakı iqtisadi gücü tam səfərbər etməklə istifadə olunmamış iqtisadi resursları, xammal ehtiyatlarını istehsal prosesinə cəlb etməkdən ibarətdir. Bölgələrdəki istifadə olunmamış iqtisadi təbii ehtiyatların hərəkətə gətirilməsi üçün kənd təsərrüfatının, aqrar-sənaye, emal komlekslərinin müasir istehsal prosesinin tələblərinə uyğun yenidən qurulması işləri həyata keçiriləcək. Dövlət Proqramında kənd təsərrüfatının inkişafında yeni texnologiyaların tətbiqi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Qarşıdakı illərdə bank sistemində daha sağlam rəqabət mühiti formalaşdırılacaq, regionlar keyfiyyətli və geniş çeşidli bank xidmətləri ilə tam təmin ediləcək. Qeyri-neft sektorunun inkişafı istiqamətində regionlarda 2014-2018-ci illərdə informasiya və kommunikasiya texnologiyaları (İKT) infrastrukturu inkişaf etdiriləcək, regionlarda əhaliyə müasir elektron xidmətlərin göstərilməsi daha da genişləndiriləcək. Eyni zamanda, “Azərbaycan 2020: gələcəyə baxış” İnkişaf Konsepsiyasına müvafiq olaraq ixracyönümlü və rəqabətədavamlı məhsul istehsalı istiqamətində sahibkarlığın inkişafının sürətləndirilməsi, əhalinin, xüsusilə kənd əhalisinin məşğulluq səviyyəsinin artırılması, yoxsulluğun səviyyəsinin azaldılması kimi mühüm vəzifələr nəzərdə tutulmuşdur.

Azərbaycan Prezidenti cənab İlham Əliyev müşavirədə görülən işlərə yekun vuraraq deyib: “Bu illər ərzində Azərbaycan böyük uğurlara imza atmışdır. Şəhərlərimiz abadlaşdı. Hər bir şəhərdə, hər bir rayonda abadlıq işləri görülür, ictimai yerlər salınır, parklar, xiyabanlar, mədəniyyət ocaqları, küçələr, binalar abadlaşır. Əlbəttə ki, Bakı hər bir şəhər üçün nümunədir. Bakı bu gün artıq dünya miqyasında ən gözəl şəhərlərdən biridir, dünyanın ən gözəl şəhərlərindən biridir. Əlbəttə, təbiidir ki, digər şəhərlər də Bakıya oxşamaq istəyir. Ancaq hər bir şəhərin öz xüsusiyyəti, tarixi, özəlliyi vardır. Əsas odur ki, insanlar üçün hər bir yerdə, hər bir şəhərdə, hər bir kənddə yaşamaq, işləmək, istirahət etmək üçün normal, yaxşı şərait yaradılsın”.

Xatirə HÜSEYNOVA,

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında

Dövlət İdarəçilik Akademiyasının kafedra müdiri,

iqtisad elmləri doktoru, professor.

Respublika.-2014.-8 may.-S.13.