Terrorizmlə beynəlxalq mübarizə

Müasir dövrümüzdə beynəlxalq münasibətlərin normal gedişinə təhlükə yaradan, kütləvi insan ölümlərinə səbəb olan və bütün dünyanın diqqət mərkəzində olan qorxulu problemlərdən biri də terrorizmdir. Terrorizmin tərifi əksər ədəbiyyatlarda demək olar ki, eyni cür göstərilmişdir. “Bir qurum və ya təşkilat tərəfindən öz məqsədlərinə çatmaq üçün cəmiyyətdə və yaxud digər dövlətlərdə qorxu yaradılmasına, qeyri-qanuni güc və hədənin tətbiq olunmasına terrorizm deyilir” fikri yəqin ki, hər kəsə məlumdur. Lakin terrorizm bu tərifdə göstərildiyi qədər sadə bir proses deyildir. Terrorizmin baş verməsinin müxtəlif səbəbləri olduğu kimi, onun formaları da, həyata keçirilmə üsulları da müxtəlifdir. Bu müxtəliflik, çoxşaxəlilik terrorizmə qarşı mübarizəni olduqca çətinləşdirir.

2001-ci il 11 sentyabr hadisələri terrorizmlə mübarizə sahəsində universal hüquqi və təşkilati mexanizmlərin təkmilləşdirilməsinə təkan vermişdir. BMT Təhlükəsizlik Şurası antiterrorizm üzrə əməli tədbirlərin həyata keçirilməsi ilə bağlı bir sıra qətnamələr qəbul etmiş və BMT-nin Əks-Terrorçuluq üzrə Komitəsi yaradılmışdır. Məhz bu kimi faktlara görə 11 sentyabr hadisələri terrorizmlə mübarizədə yeni eranın başlanğıcı kimi qiymətləndirilir. Lakin təəssüflə qeyd etmək lazımdır ki, qlobal səviyyədə görülmüş tədbirlərə baxmayaraq, Türkiyə, Rusiya, Böyük Britaniya, Səudiyyə Ərəbistanı və s. ölkələrdə həyata keçirilmiş terror aksiyaları antiterror fəaliyyətinin o qədər də səmərəli getmədiyini göstərir. Eyni zamanda terror aktlarının kütləvi qırğın silahları vasitəsilə törədilməsi ehtimalı bəşəriyyətin gələcəyinə qarşı yönəldilmiş təhdidlərin daha da gücləndiyini və intensivləşdiyini göstərir.

Terrorizmə qarşı mübarizənin mürəkkəb məsələ olmasının əsas səbəbi onun kökündə siyasi səbəblərlə yanaşı sosial səbəblərin də durmasıdır. Bəzi müəlliflərin fikrincə, terrorizm bəzən insanların maddi vəziyyəti, yoxsulluğu, yaşadıqları çətinliklər, məruz qaldıqları işgəncələr, qarşılaşdıqları ədalətsizliklərdən də qaynaqlanır. Burada bir məsələni də qeyd edək ki, sırf siyasi maraqları naminə terrora əl atanlar öz çirkin niyyətlərini həyata keçirmək üçün çox vaxt sosial çətinliklərdən yararlanırlar. Bu, terrorun qarşısının alınmasını çətinləşdirir. Çünki bəşər cəmiyyəti yarandıqdan bəri dünyanı ədalətsiz hesab edən və onu bərpa etmək istəyən insanlar hər zaman mövcud olmuşdur. Məhz bəzi terrorist təşkilatlarının belə insanlardan faydalanması nəticəsində terrorizm dünyada günü-gündən genişlənir.

Beləliklə, terrorizm siyasi maraqlara xidmət etsə belə, onun kökündə “sosial problemlər” durur. Lakin terrorizm problemini daha dərindən anlamaq üçün tarixə nəzər saldıqda görürük ki, terrorizm bir anlayış kimi XX əsrdə yaransa da, onun ilk formaları hələ lap qədim dövrlərdə belə mövcud olmuşdur.

Çətinliklərdən biri də terrorizmin müxtəlif formalarının olmasıdır. Bunlardan biri dövlət terrorizmidir. Bu özü də iki formada təzahür edir. Birincisi, dövlətin öz daxilində olan müxalifət qüvvələrinə, etnik azlıqlara və etirazçı təbəqələrə qarşı terror törətməsi, ikincisi isə, dövlətlərin böyük maliyyə vəsaiti ilə ekstremist qeyri-hökumət təşkilatlarını, terror qruplaşmalarını dəstəkləməsidir. Beynəlxalq aləmdə terrorla qızğın mübarizə getdiyi bir dövrdə, beynəlxalq siyasətin əsas aktorları olan dövlətlərin terror törətməsi, ya da terrora gizli şəkildə də olsa dəstək verməsi bu mübarizənin çox qarışıq şəkildə getməsini bir daha isbat edir. Terrorizmə qarşı effektiv mübarizə aparıla bilməsi üçün, ilk öncə, dövlətlərin bu kimi hallardan əl çəkməsi vacibdir.

80-ci illərdən sonra keçirilmiş konfranslarda terrorun bütün forma və təzahürləri pislənmiş, yalnız bundan sonra müəyyən irəliləyişlər əldə edilmişdir. Lakin müasir dövrün terrorla mübarizə arenasını qarışıq bir məkana çevirən digər bir amil isə millətçilik və separatçılıqdır. Hansısa bir dövlətin ərazisində yaşayan bir etnos həmin dövlətdən əldə edəcəyi ərazisi hesabına öz milli dövlətini qurmağa çalışır. Bu, əlbəttə ki, separatçı terrorizmdir.

Təəssüflər olsun ki, Azərbaycan Respublikası da erməni terroru ilə üzləşən ölkələrdəndir. Bəzi dövlətlər erməni quldurlarının törətdikləri terror aktlarına göz yumaraq Dağlıq Qarabağın işğalına guya ermənilərin öz müqəddəratını təyin etməsi kimi baxırlar. Bu isə Qarabağı Azərbaycandan qoparmağa çalışan erməni separatçılarının maraqları ilə uzlaşır. Ermənilər Dağlıq Qarabağın ətrafındakı rayonları da işğal etmişdir. Bu isə onların məqsədinin Azərbaycan torpaqlarının işğalı və azərbaycanlılara qarşı kütləvi terror həyata keçirmək olduğunu göstərir. Əgər terrorizm bu qədər ziddiyyətli bir problem olmasaydı, bəzi dövlətlər bu məsələyə də ikili standartlardan yanaşmasa idilər, ermənilər kimi bədniyyətli xalqlar ondan istifadə edə bilməzdi.

Terrorizmlə mübarizə sahəsində ən səs-küy doğuran məsələ din amilidir. Terrora səbəb olan faktorlar arasında yer alan din, insanlar üzərindəki təsirindən dolayı hər zaman bəzi qüvvələr tərəfindən istifadə edilmiş, bir çoxları terror hərəkətlərinə dini don geyindirərək bəraət qazandırmağa çalışmışdır. Eyni zamanda terror təşkilatlarının din adı altında fəaliyyət göstərməsinin bir səbəbi də odur ki, insanları din və cihad adı ilə müəyyən terror aktlarına cəlb etmək daha asandır, nəinki ideologiya, yaxud siyasət ilə. Tarixin bütün mərhələlərində müəyyən qurumlar məqsədlərinə çatmaq üçün dindən istifadə etmiş, din pərdəsi altında qırğınlar törətmişlər. “Dini” terror təşkilatlarının ən əsas özəlliyi də ondan ibarətdir ki, onların hədəf kütləsi çox genişdir. Bu təşkilatların əksəriyyətinin ideologiyasına görə onların dinini inkar edən hər kəs düşməndir və ölümə layiqdir. Günümüzdə “dini” terrora ən bariz nümunə Əl-Qaidə terror təşkilatının həyata keçirdiyi terror aktlarıdır. Lakin bütün bunlara baxmayaraq, hansısa din adının terrorla bərabər çəkilməsi yolverilməzdir. Terrorun qarşısının alınmasının əvəzinə bu dini ədavəti daha da dərinləşdirir, düşünülməsi çox çətin olan nəticələrə gətirib çıxarır. Gəlin unutmayaq ki, terrorçular öz milli, irqi, dini, siyasi, sosial vəziyyətindən asılı olmayaraq bütün insanları özlərinə nişan seçmiş fərdlərdir. Və heç bir din günahsız insanları öldürməyi məsləhət görmür.

Lakin istər “böyük Ermənistan”, istərsə də din pərdəsi altında erməni terror təşkilatlarının, xüsusən də ASALA-nın bütün bəşəriyyətə qarşı törətdikləri soyqırım və terror aktları daha dəhşətlidir. Onun qurbanları arasında Türkiyə və Azərbaycan vətəndaşları üstünlük təşkil edir. Bu terrorun daha dəhşətli forması olan soyqırımdır. Təkcə XX əsrdə ermənilər Azərbaycan xalqına qarşı iki dəhşətli soyqırım törətmişdir. 1918-ci il mart soyqırımı və 1992-ci il Xocalı soyqırımı erməni vəhşiliyinin bariz sübutudur. Bu soyqırımlar zamanı erməni terroristlərinin minlərlə günahsız uşaqları, qadınları və yaşlı insanları öldürməsi təkcə Azərbaycan xalqına deyil, bütün bəşəriyyətə qarşı dəhşətli bir cinayətdir.

İlk dəfə 1998-ci ildə ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin mart soyqırımına hüquqi qiymət verməsi ilə bu vəhşiliklər bütün dünyaya nümayiş etdirilmiş, hər kəs erməni terrorunun dəhşətli miqyasını görmüşdür. Hazırda da respublikamızın yeritdiyi uğurlu siyasət nəticəsində Xocalı soyqırımını tanıyan və erməni terrorunu pisləyən dövlətlərin sayı ildən-ilə artır. Lakin ermənilər hələ də, gizli vasitələrlə də olsa, öz terror əməllərindən əl çəkmirlər. Onlar, lazım olduqda digər millətlərə qarşı da terror aktları törətməkdən çəkinmir, öz çirkin məqsədlərinə çatmaq naminə minlərlə günahsız insanın ölümünə bais olurlar. Lakin gec, ya da tez, bütün terror əməlləri kimi, erməni terroru da öz cəzasını tapacaqdır.

Terrorizm hansı səbəblərdən və hansı qüvvələr tərəfindən həyata keçirilməsindən başqa, hansı vasitələrlə və hansı şəraitdə həyata keçirilməsinə görə də müxtəlif növlərə bölünür və bu müxtəliflik terrorizmlə mübarizəni daha da çətinləşdirən amillərdən biridir. Məsələn, istifadə olunan vasitələrin xarakterinə görə terror aktları ənənəvi və texnoloji olmaqla iki qrupa ayrılır. İnsan və maddi obyektlərə qəsd etmək üçün istifadə olunan vasitələrin siyasi məqsədlərlə tətbiqi ənənəvi terrora aiddir. Radioaktiv və yüksək təhlükəli, zəhərli maddələrdən, kimyəvi, bioloji vasitələrdən istifadəni nəzərdə tutan terror texnoloji terrora aiddir. Texnoloji terrorun fərqləndirici xüsusiyyəti onun yeni texnologiyalara əsaslanan qəsdetmə arialının daha geniş olmasıdır. Texnoloji terrorizmin ən qorxulu forması atom terrorudur ki, müasir dövrdə onun başvermə ehtimalı çox yüksək qiymətləndirilir.

Deməli, yeni texnologiyaların tətbiqi elmin inkişafına nə qədər yardım etsə də, terrorizmin də inkişafına səbəb olmuşdur. Müasir informasiya texnologiyalarının müxtəlif sahələrə tətbiqi informasiya mühitində yeni növ fəaliyyətlərin—informasiya qarşıdurması, informasiya hücumu, kibercinayətkarlıq, kiberterrorizm və buna bənzər bir sıra xoşagəlməz hadisələrin yaranmasına səbəb olmuşdur. Bu gün dünyada milli informasiya təhlükəsizliyinin təmini məsələsi çox aktualdır. Buna görə kiberterrorizm də müasir dövrdə ən geniş yayılmış terror üsullarından biri sayılır.

Göründüyü kimi, terrorizmin bu qədər çoxşaxəli və ziddiyyətli bir proses olması ona qarşı mübarizənin əsas çətinliyidir. Əgər terrorizmin bütün bu növləri tam anlamı ilə dərk edilsə, dövlətlər terror hərəkətlərinə yol verməsələr, insanlar dinə xidmət adı ilə onların beynini yuyan terrorçu qruplara aldanmasalar, informasiya vasitələri daha güclü müdafiə olunsa, separatçılığı və milli müqəddəratın təyin olunmasını bir-birindən ayıran konkret kriteriyalar qəbul edilsə, yalnız o zaman terrorizmlə beynəlxalq səviyyədə effektiv mübarizə aparmaq mümkün olar. Terrorizmlə mübarizə, ilk növbədə şüurlarda aparılmalıdır. Bütün dünya terrorizmin mənfi xüsusiyyətlərini dərk etməli və ondan üz döndərməlidir. Çünki bütün ədalətsizliklərə baxmayaraq, heç kəsə digərlərinin günahsız həyatı bahasına ədaləti bərpa etmək haqqı verilməmişdir.

Fərhad İSLAMOV,

Azərbaycan Respublikasının

Prezidenti yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyası, Beynəlxalq

münasibətlər və diplomatiya

ixtisası üzrə magistrant.

Respublika.-2014.- 18 may.- S.6.