O gecə metro insanlar üçün xilas yolu oldu...

Xalqımızın və ölkəmizin tarixində ən ağrılı, unudulması mümkünsüz faciələrdən biri olan 1990-cı ilin 20 Yanvar hadisələri keçmiş sovet imperiyasının törətdiyi vəhşi cinayət, Azərbaycanda milli azadlıq mübarizəsini boğmaq məqsədi daşıyan amansızlıq kimi daim xatırlanacaqdır. Bu hadisələrin canlı şahidləri həmin məşum gecənin təşviş və həyəcanını indi də qəlblərində və şüurlarında daşıyır, istiqlal mücahidlərimizin, öz canını milli azadlıq uğrunda fəda etmiş şəhidlərimizin xatirəsini yaşadır, onların həyatına qıyan caniləri lənətləyirlər.

O dövrdə respublikamızda ictimai-siyasi vəziyyətin hansı səbəbdən kəskinləşdiyi yaxşı məlumdur: mənfur Qorbaçovun “yenidənqurma” adı altında apardığı siyasət keçmiş ittifaq dövlətində millətlərarası münasibətlərin gərginləşməsinə, xüsusən, xəyanətkar ermənilərin Azərbaycana qarşı ərazi iddialarının yenidən baş qaldırmasına gətirib çıxardı. 1970-80-ci illərdə milli özünüdərk və oyanış prosesi yaşayan, azadlıq arzuları boy göstərən xalqımızın bu düşmənçilik iddialarına qarşı mübarizə üçün birləşməsi zərurətə çevrildi.

Biz yaxşı bilirdik ki, ermənilərin tarixi xülyalarına qol-qanad verən ən mühüm faktor Azərbaycanın dahi oğlu Heydər Əliyevə qarşı həmin dövrdə aparılan çirkin kampaniya, onun siyasi hakimiyyətdən uzaqlaşdırılması idi. Böyük türk oğlunun siyasi dühasına və yenilməz iradəsinə həsəd aparan, onun bütün ittifaq miqyasında qazandığı hörmət, etimad və nüfuzdan qorxuya düşən Mixail Qorbaçov və onun əlaltıları ulu öndərimizin nəinki siyasi karyerasına, hətta həyatına belə son qoymaq üçün ən alçaq vasitələrə əl atmağa belə hazır idilər. Heç təsadüfi deyirldi ki, 1987-ci ildə məhz Heydər Əliyevin ali dövlət hakimiyyətində fəaliyyətdən uzaqlaşdırılmasından bir gün sonra ermənilər Dağlıq Qarabağı Ermənistana birləşdirmək ideyasını açıq şəkildə bəyan etməyə, səsləndirməyə başladılar. Belə ki, M.Qorbaçovun iqtisadi məsələlər üzrə məsləhətçisi akademik Aqanbekyan Fransanın “Humanite” qəzetinə müsahibəsində Dağlıq Qarabağın iqtisadi cəhətdən Ermənistana yaxın olduğunu iddia etdi.

Bundan bir neçə ay sonra isə erməni millətçiləri Azərbaycana qarşı təxribat planlarını həyata keçirmək üçün əməli fəaliyyətə keçdilər, Xankəndidə, Göyçədə, İrəvanda biri-birinin ardmca milli zəmində münaqişə ocaqları yaratdılar, soydaşlarımızın canına, malına-mülkünə qəsdlər, onların öz tarixi ata-baba yurdlarından qovulması ardıcıl xarakter aldı. Bütün bunlar sovet imperiyası rəhbərlərinin biganəliyindən, Azərbaycana düşmən münasibətindən qaynaqlanırdı.

Ermənistanın ərazi iddiaları və erməni millətçilərin soydaşlarımıza qarşı azğın cinayətləri Azərbaycan xalqında hiddət və etiraz doğurdu. 1988-ci ilin noyabr-dekabr aylarında keçirilən ümumxalq mitinqləri, 1989-cu il dekabrın 31-də Naxçıvanda Azərbaycan-İran sərhədinin sökülməsi SSRİ rəhbərliyini qorxuya saldı. SSRİ Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsi Azərbaycanda xalq hərəkatının yatırılmasına əlverişli zəmin yaratmaq üçün Bakıda, Lənkəranda, Cəlilabadda, Neftçalada və digər bölgələrdə təxribatlar törətdi, milli zəmində iğtişaşlar təşkil etdi. 1990-cı ilin yanvar ayında Bakıya qoşun hissələrinin yeridilməsi də guya bu iğtişaşların qarşısını almaq məqsədi daşıyırdı.

Təsəvvür edin, yanvarın 18-də SSRİ və Azərbaycan rəhbərliyinin nümayəndələri, xüsusən, Y.Primakov televiziya ilə çıxış edərək, Bakıda fövqəladə vəziyyətin tətbiq olunmayacağı, hərbi qüvvələrdən istifadə edilməyəcəyi, dinc əhaliyə atəş açılmayacağı barədə vədlər verdiyi vaxtlarda hərbçilər, özü də əksəriyyəti Stavropoldan gətirilmiş, qəzəbli və azğınlaşmış erməni saqqallılarından ibarət dəstələr güclü döyüş texnikası ilə şəhəri hər tərəfdən mühasirəyə alırdılar.

Küçə və meydanlara toplaşmış yüz minlərlə vətəndaşına xəbərdarlıq etmədən sovet dövləti yanvarın 19-dan 20-nə keçən gecə onalara atəş açılması barədə əmr verdi. Zəhmli texnikanın qarşısında əliyalın dayanmış dinc əhali əsl qırğına məruz qaldı.

O gecənin vəhşətini, şahidi olduğum ürəkağrıdan faciəli Qara Yanvar hadisələrini təsvir etmək olduqca çətin və kədərlidir. O günlərin xronologiyasını, baş verənlərin mahiyyətini tam təfərrüatı ilə xatırlayıram. Millətinə qarşı törədilən qətliamı, qeyrətli, vətənpərvər soydaşlarımızın qanına qəltan edilməsini, o misilsiz vəhşiliyi unutmaq mümkündürmü?

Həmin vaxt mən distansiya rəisi kimi metronun “Elmlər Akademiyası”nda idim. Maşinistlər, növbətçilər, çilingərlər, bütün kollektiv ayıq-sayıq iş başında idi. Məzuniyyətdə olanlar, hətta xəstələnənlər də ümüxalq etirazına qoşulmuşdular. Heç kimin dəvəti olmadan onlar da öz ürəklərinin hökmü ilə vətəndaşlıq borclarını yerinə yetirmək naminə iş yerinə gəlmişdilər.

Qoşun hissələrinin metronun “20 Yanvar” stansiyası həndəvərində, Biləcəri yoxuşunda, Salyan kazarmasının qarşısında, indiki “Koroğlu” stansiyası yaxınlığında adamlara atəş açdığı barədə xəbərlər aldıq. Sovet ordusunun tankları keçmiş Tbilisi prospektindəki rəmzi barrikadaları darmadağın etmiş, ətrafda toplaşan insanlara avtomatlardan atəş açmışdı. Köməksiz və silahsız adamlar metro stansiyalarına doluşmağa başlamışdılar. Təsəvvür edirsinizmi, necə xaotik mənzərə yaranmışdı. Yaralıların, qorxuya düşmüş qadınların, qocaların və uşaqların harayından qulaq tutulurdu. Həmin dəqiqələrdə metro stansiyaları əhalinin üz tutduğu, güvəndiyi sığınacağa, hərbi terminlə desək, blindaja çevrilmişdi. Əhali metro qatarlarına, stansiya keçidlərinə, sözün əsl mənasmda, bir həyat yolu kimi baxırdı. 20 Yanvar stansiyasının Respublika xəstəxanasına tərəf çıxan keçidi, Allahdan olan kimi, yırtıcıların nəzərindən qaçmışdı. Həmin keçidlə yüzlərlə yaralını xəstəxanaya çatdırmaq mümkün oldu.

Həmin acı günlərin heç də adının tarixə düşməsini arzulamayan qəhrəmanları barədə danışmaq istərdim. “Nərimanov” deposunda çilingər işləyən İlqar Qarayev 20 Yanvar şəhidi kimi paytaxtın ən uca zirvəsində uyuyur. Yeri gəlmişkən deyim ki, metropoliten bu qəhrəman gəncin ailəsinin problemlərinin həllində bu gün də öz köməyini əsirgəmir. Üzərinə düşən işin öhdəsindən ləyaqətlə gələn həmkarlarım—Vaqif Həşimovun, Fəxrəddin İbrahimovun, İsmayıl Maxanovun, Vilayət Əsgərovun və başqalarının adlarını çəkməyi vacib sayıram. Bu adamlar dinc əhalinin öz ünvanlarına çatdırılmasında, yaralıların daşınmasında, qorxmuş, vahiməyə düşmüş əhalinin təhlükəsiz şəraitdə bir nəfəs dərməsində əllərindən gələni etmişdilər. O vaxt metropolitenin rəisi işləyən Vahid Nadirli ilə hər dəqiqə əlaqə saxlayır, operativ tədbirlər görülməsinə nail olurduq. Xoşbəxtlikdən sovet əsgərləri metronun işinə müdaxilə etməkdən çəkinmişdilər. Görünür, yer altında onları hansısa sürprizin gözlədiyini güman etmişdilər. Hər halda, çətin, qorxulu vəziyyət idi. Hər dəqiqə problemlərlə üzləşən metro əməkdaşları bütün çətinliklərə mərdliklə, fədakarlıqla sinə gərdilər, öz vətəndaşlıq borclarını ləyaqətlə yerinə yetirdilər. Bu bizim hər birimiz üçün şərəfli sınaq anı idi...

Həmin gecənin və ondan sonrakı günlərin faciəli statistikası indi hamıya məlumdur: Bakının müxtəlif rayonlarında sovet əsgərləri tərəfindən 134 insan qətlə yetirilmiş, 730-dan artıq vətəndaş yaralanmış və xəsarət almışdı. Onların arasında qadınlar və uşaqlar da vardı.

Xalqın ağır günündə ulu öndərimiz Heydər Əliyevin Moskvada öz haqq səsini ucaltması, sovet dövlətinə, onun rəhbərlərinə qətiyyət və cəsarətlə öz etirazını bildirməsi və bunun bütün dünyaya səs salması bizim hər birimiz üçün əvəzsiz təsəlli, eyni zamanda, qürurverici hadisə oldu. Yanvarın 21-də özünün və ailə üzvlərinin həyatını təhlükə altında qoyaraq Azərbaycanın Moskvadakı daimi nümayəndəliyinə gələn Heydər Əliyev xalqımıza başsağlığı verdi və mətbuat konfransı keçirib, başda Qorbaçov olmaqla Bakıdakı terror aktına rəvac verən hakimiyyət nümayəndələrini və hərbçiləri cinayətkar, onların dinc əhaliyə tutduqları divanı isə bütöv bir xalqa qarşı edilən tarixi cinayət adlandırdı və bu vəhşiliyə etiraz əlaməti olaraq Kommunist Partiyası sıralarından çıxdığını bəyan etdi.

Təəssüf ki, ö dövrdə Azərbaycanda hakimiyyətdə olanlar qorxaqlıq, səbatsızlıq göstərdilər, xalqa qarşı xəyanət yolunu tutdular. Nə bu hadisələr zamanı qaçıb aradan çıxan maymaq Vəzirovdan sonra hakiməyyətə gətirilmiş A.Mütəllibov, nə də xalq azadlıq hərəkatı dalğasında müstəqil dövlətimizin idarəçiliyini ələ almış AXC-Müsavat cütlüyü 20 Yanvar hadisələrinə hüquqi-siyasi qiymət verməyi bacarmadılar.

Yalnız 1990-cı ilin iyulunda Moskvadan vətənə qayıdan Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə həmin il noyabr ayının 21-də Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisində 20 Yanvar faciəsinə ilk dəfə siyasi-hüquqi qiymət verən sənəd qəbul edildi. Azərbaycan xalqının ümumi rəyini özündə təcəssüm etdirən bu qərar Heydər Əliyev qətiyyətinin və cəsarətinin təzahürü idi. Sənəddə respublika rəhbərliyindən tələb olunurdu ki, 20 Yanvar faciəsinə siyasi-hüquqi qiyməti verilsin. Lakin xalqın istək və arzularına xilaf çıxan, milli mənafelərə biganəlik göstərən ovaxtkı respublika rəhbərliyi bu tələbi yerinə yetirmədi.

Bu şərəfli missiya yenə ulu öndər Heydər Ənyevin üzərinə düşdü. Xalqın təkidli tələbi ilə respublika rəhbərliyinə qayıdan ümummilli liderimiz 1994-cü il yanvarın 12-də keçirdiyi müşavirədə bu barədə deyirdi: “Xalqa təcavüz olunmuş, günahkarlar isə hələ müəyyənləşdirilməmişdir. Görünür ki, ötən yaxın illərdəki Sovetlər Birliyi, respublika rəhbərliyi, məsul şəxslər öz mənafeləri naminə bu böyük faciənin əsl mahiyyətini xalqa bəyan etməmişlər”.

Ulu öndərimizin təşəbbüsü ilə hadisəyə tam siyasi-hüquqi qiymət verilməsi Milli Məclisə tövsiyə olundu və elə 1994-cü ildə parlamentimiz müvafıq qərar qəbul etdi.

Heydər Əliyev 20 Yanvar şəhidlərinin xatirəsinin əbədiləşdirilməsinə, onların ailələrinə dövlət qayğısının gücləndirilməsinə hər zaman böyük diqqət göstərir, hər il yanvarın 20-də Şəhidlər Xiyabanını ziyarət edir, şəhid ailələri ilə görüşür, onların problemləri ilə maraqlanırdı.

Ulu öndərimizin layiqli davamçısı möhtərəm Prezidentimiz cənab İlham Əliyev də bu ənənəyə sadiqdir və 20 Yanvar şəhidlərinin xatirəsinin uca tutulmasına, şəhid ailələrinin sosial məsələlərinin həllinə xüsusi diqqət göstərir. “Həmin gün respublikada haqq-ədalətin bərqərar edilməsi tələbləri ilə çıxış edən Azərbaycan xalqının inam və iradəsini qırmaq, milli mənliyini alçaltmaq məqsədilə totalitar sovet rejiminin həyata keçirdiyi terror aktı nəticəsində bəşər tarixində insanlığa qarşı törədilmiş ən ağır cinayətlərdən biri baş verdi. Yüzlərlə günahsız insan yaralandı və qətlə yetirildi. Ən ağır sınaqlara sinə gərmək əzmini bütün dünyaya nümayiş etdirən Azərbaycan övladları 1990-cı il yanvarın 20-də xalqımızın qəhrəmanlıq salnaməsinə parlaq səhifə yazdılar” —bu fikirlər möhtərəm Prezidentimizə məxsusdur, xalqımızın qəhrəmanlıq salnaməsinə onun dərin ehtiramını ifadə edir. Bu gün hər birimiz üçün müqəddəs ziyarətgaha çevrilmiş, 20 Yanvar faciəsi qurbanlarının və Ermənistanın hərbi təcavüzünə qarşı döyüşlərdə həlak olanların dəfn edildiyi Şəhidlər Xiyabanı məhz cənab İlham Əliyevin təşəbbüsü ilə tam təmir edilmiş və yenidən qurulmuşdur.

O məşum günlərin canlı şahidləri yaxşı xatırlayırlar ki, Dağüstü parkda 20 Yanvar şəhidləri üçün qəbirlər qazılarkən torpağın altından insan sümükləri çıxırdı. 1918-ci ilin martında Bakıda bolşeviklərin dəstəyi ilə erməni-daşnak dəstələri tərəfindən İsmailiyyə binasına yığılaraq yandırılan azərbaycanlıların cəsədləri məhz burada basdırılmışdı. Sovet dövləti həmin soyqırımını unutdurmaq üçün qəbirlərin üstündə gəzinti meydançası salmış, burada Kirovun heykəlini qoymuşdu. Amma tarix təkrarlanır: 1990-cı ilin yanvarında soyqırımı qurbanların ruhları azadlıq, müstəqillik uğrunda şəhid olan həmvətənlərimizin ruhları ilə birləşdi və bura xalqımızın əbədi və müqəddəs ziyarətgahına çevrildi.

Bir neçə gündən sonra 20 Yanvar faciəsinin 24-cü ildönümü tamam olur və Azərbaycan Prezidenti Administrasiyasının rəhbəri Ramiz Mehdiyevin müvafiq Sərəncamının icrası ilə əlaqədar olaraq Bakı metropolitenində də tədbirlər planı hazırlanmış və onun yerinə yetirilməsinə başlanmışdır.

Plana əsasən, 20 Yanvar hadisələrinin şahidi olmuş və əliyalın, günahsız insanlara yardım və kömək göstərilməsində, yaralıların tibb obyektlərinə çatdırılmasında xüsusi fədakarlıq göstərmiş metropolitençilərlə görüşlər keçiriləcək, onların xatirə və fikirlərinin təbliği, mətbuatda işıqlandırılması ilə bağlı lazımi addımlar atılacaq, şəhidləri anım mərasimləri təşkil olunacaq, xüsusən, 20 Yanvar gecəsinin günahsız qurbanlarından olan metropolitençi İlqar Qarayevin xatirəsi yad ediləcəkdir.

20 Yanvar günündə isə metropoliten xüsusi iş rejimində fəaliyyət göstərəcək. Bütün xidmətlər, ilk növbədə isə hərəkət, yol, elektrik deposu, tunel qurğuları, elektrik təchizatı, işarəvermə və rabitə xidmətlərinin hər biri cavabdehlik daşıdığı sahələr üzrə müvafiq hazırlıq işlərini yerinə yetirirlər.

Metronun 20 Yanvar stansiyasında tədbirlər planının icrası üzərində də ardıcıl iş aparılır. 20 Yanvar günündə, əvvəlki illərdə olduğu kimi, stansiya xüsusi bədii tərtibatda olacaq, işçilərdən fəxri qarovul dəstəsi düzüləcək. Həmçinin bütün stansiya və vaqonlarda günün ruhuna uyğun və bu ovqata köklənəcək tədbirlər də planlaşdırılıb. Musiqi parçalarının səsləndirilməsi üzərində də iş aparılır.

Azərbaycan Prezidenti Administrasiyasının rəhbərinin imzaladığı sərəncamda da bildirilir ki, yanvarın 20-də saat 12:00-da bütün ölkə ərazisində şəhidlərin xatirəsinin bir dəqiqəlik sükutla yad edilməsi, nəqliyyat vasitələrində səs siqnallarının verilməsi də nəzərdə tutulub. Həmin gün saat 12:00-da metropolitenin xətlərdəki bütün qatarları stansiyalarda olacaq və bir dəqiqə ərzində siqnal veriləcəkdir.

...Milli azadlıq hərəkatının bütün iştirakçılarının, 20 Yanvar şəhidlərinin və torpaqlarımızın bütövlüyü uğrunda canını fəda edənlərin ən ümdə arzusu Azərbaycanı müstəqil və güclü bir dövlət kimi görmək idi. Ümummilli lider Heydər Əliyevin müdrik və möhtəşəm fəaliyyəti, onun davamçısı cənab İlham Əliyevin qüdrətli və mükəmməl idarəçiliyi, siyasi uzaqgörənliyi sayəsində bu gün müstəqil Azərbaycan regionun liderinə, dünya birliyinin ən perspektivli dövlətinə çevrilmiş, xalqımız rifaha və fıravanlığa qovuşmuşdur. Dövlətimizin hərbi və iqtisadi gücü, onun rəhbərinin dürüst və məqsədyönlü siyasəti ilə doğma Qarabağımız da tezliklə işğaldan azad ediləcək, bütöv və böyük Azərbaycan tarixə öz şanlı zəfərini əbədi yazacaqdır!

Allah bütün şəhidlərimizə rəhmət eləsin!

Tağı ƏHMƏDOV,

Bakı metropoliteninin rəisi.

Respublika.-2014.- 19 yanvar.- S.13.