Sürətlə yeniləşən, gözəlləşən Sumqayıt

“... Sumqayıtı mən bax, belə görürəm: gələcəkdə Cənubi Qafqazın ən böyük sənaye mərkəzlərindən biri, dünya miqyasında ən böyük sənaye mərkəzlərindən biri olmalıdır, eyni zamanda, ekoloji cəhətdən tam təmiz, insanlar üçün rahat, gözəl, abad bir şəhər olmalıdır. Sumqayıtın təbiətini, dənizə çıxışını nəzərə alaraq şəhər geniş miqyasda sənaye, turizm, mədəniyyət, istirahət mərkəzi olmalıdır. Bax mən Sumqayıtı belə görürəm. Bu məqsədlərə çatmaq üçün hesab edirəm ki, kifayət qədər işlər görülmüşdür və sumqayıtlılar bütün bu işlərdə fəal iştirak etmişlər”.

İlham Əliyev,

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti.

Dövlətimizin apardığı düzgün neft strategiyası ölkə iqtisadiyyatının inkişafına və bununla yanaşı, şəhər və qəsəbələrin, rayon mərkəzlərinin yenidən qurulub abadlaşmasına, müasirləşməsinə yüksək şərait yaratmışdır. Respublikamızın üçüncü şəhəri sayılan Sumqayıtda aparılan tikinti-quruculuq tədbirləri də buna bariz nümunədir.

Son illər ölkədə qəbul olunan Dövlət proqramları, imzalanan qanun və fərmanlar əsasən sosial yönümlü olmuş və onlar sadəcə kağız üzərində qalmayaraq öz əksini dəfələrlə artmış təqaüd və maaşlarda, salınan transmilli magistrallarda, yol keçidi və körpülərdə, tikilən təhsil və səhiyyə ocaqlarında, ticarət və istirahət mərkəzlərində tapmışdır. Və bu proses durmadan, daim öz axarı ilə davam etdirilir. Sevindiricidir ki, burada müasirlik prinsipləri nəzərə alındığından işlər də keyfiyyətcə daha yüksək müstəviyə adlamışdır. Bakı şəhərində inşa edilən müasir layihəli binalar, modern üslublu parklar, funksional yol qovşaqları buna bariz sübutdur.

Lakin bu cür projelərin paytaxtdan savayı ölkəmizin digər şəhər və rayon mərkəzlərində tətbiqi, indi bəlkə də ümdə şərtdir. Məhz belə anlamdan irəli gələrək dövlət başçısı İlham Əliyev respublikamızın iri şəhər və rayon mərkəzlərində daha praktik və keyfiyyətli abadlıq-quruculuq işlərinin aparılması məqsədilə bir neçə ildir ki, öz ehtiyat fondundan əlavə maliyyə vəsaiti ayrılması haqqında sərəncamlar imzalayır. Təkcə respublikamızda deyil, onun hüdudlarından çox uzaqlarda iri sənaye mərkəzi kimi tanınan Sumqayıt da dəfələrlə prezident sərəncamı ilə yenidənqurma, abadlıq və yaşıllaşdırma işlərinin davam etdirilməsi üçün əlavə vəsait alan şəhərlərdən biri olub.

“Biz Sumqayıtın inkişafına kompleks şəkildə yanaşırıq. Şəhərin inkişafı üçün master plan hazırlanır, onun ilkin əlamətləri artıq var və reallaşır. Mən yeni, müasir yanaşma ilə hesab edirəm ki, bir neçə il ərzində Sumqayıtda çox böyük quruculuq, abadlıq işləri başa çatacaq və şəhər ölkəmizin, bölgənin və bəlkə də dünyanın ən gözəl şəhərlərindən birinə çevriləcəkdir. Bu, bizim hədəfimizdir. Bəzi hallarda qarşıya qoyduğumuz hədəflər çox böyük görünür, ancaq həyat göstərir ki, biz bütün məqsədlərə çatırıq”. İlham Əliyev, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti (7 iyul 2011-ci il)

Sumqayıt postsovet dövründə salınmış və beş il əvvəl cəmi 60 yaşı tamam olmuş zəhmətkeşlər şəhəridir. Belə gənc olmasına baxmayaraq Sumqayıtın respublikamızın həyatında əlamətdar hadisələrlə dolu, iri hərflərlə yazılmış öz salnaməsi var. Sırf sənaye mərkəzi kimi layihələndirildiyindən burada olan küçə və prospektlərin genişliyi, park və xiyabanların çoxluğu şəhərin ümumi simasını formalaşdıran amillərdəndir. Şəhər salınarkən zavod və fabriklərin çoxluğunu nəzərə alan memarlar ilk növbədə yaşıllığa və yaşayış massivlərinin sənaye obyektlərindən kənarda tikilməsinə xüsusi fikir vermişlər. Məhz belə yanaşma özünəməxsus memarlığı, siması olan bir şəhərin yaranmasına imkan vermişdir.

Lakin bütün bunlar çağdaş dövrümüz üçün artıq kifayət deyil. Çünki müasirliyin öz tələbləri, öz yanaşmaları var. Onlardan ən əsası memarlıqda yeknəsəqliyə yolverilməzlikdir. Razılaşaq ki, sovetlər durumunda salınan Sumqayıtın memarlıq üslubunda bu amil çox böyük yer tuturdu. Eyni yaşayış massivləri, küçə və prospektlər, oxşar mikrorayon və binalar. Park və xiyabanlarda sadə landşaft, ucuz materiallardan düzəldilmiş fəvvarələr, köhnəlmiş işıqlanma sistemləri heç bir vəchlə müasir insanın zövqünə uyğun gəlmirdi. Bir sözlə, Sumqayıta çoxdan təzə bir nəfəs, ruh tələb olunurdu ki, belə dəyişikliklər də 2011-ci ilin əvvəlindən şəhərdə başlanılan abadlıq, yenidənqurma və yaşıllaşdırma işlərində öz əksini tapdı.

Sumqayıt Şəhər İcra Hakimiyyətinin başçısı Eldar Əzizov bu vəzifəyə təyin olunduğu ilk gündən etibarən hər gün şəhəri gəzir, mikrorayon və məhəllələrə baş çəkir, park və bağların vəziyyəti ilə tanış olur, sakinlərlə söhbətləşirdi. Bəzən bu proses o qədər uzanırdı ki, başçı gün ərzində bir dəfə də olsun öz iş otağına daxil ola bilmir, sərəncam və tapşırıqlarını elə ayaq üstəcə verirdi. Əlbəttə, Prezident İlham Əliyevin Sumqayıt ictimaiyyəti ilə görüşü zamanı dediyi “Sumqayıt paytaxt standartlarına tam şəkildə uyğunlaşdırılmalıdır” sözlərini yüksək keyfiyyətlə və sürətlə həyata keçirmək üçün rahatlıq bilmədən çalışmaq lazım idi.

Görüləcək işlər həddən artıq çox idi və elə ona görə də bu arada iyirmidən çox tanınmış memar, mühəndis, dizayner və digər şəhərsalma ilə bağlı mütəxəssis Sumqayıta dəvət olundu. Bu işçi qrup şəhərə baxış keçirəndən sonra öz məsləhət və təklifləri ilə çıxış etdi. Təkliflər kollegial şəkildə müzakirə olundu və ancaq bundan sonra qəbul edilən eskizlər layihələndirildi.

Deməliyik ki, qəbul olunan layihələr bu günün ən kreativ konsepsiyalarına söykənərək hazırlanıb. Çünki ölkə başçısının arzusu gənclər şəhəri kimi tanınan Sumqayıtı hər zaman müasir, qabaqcıl görməkdir. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin bu istək və tövsiyələrini birmənalı şəkildə qəbul edən sumqayıtlılar bu günlərdə çiyin-çiyinə verib şəhərdə abadlıq-quruculuq işlərini böyük ruh yüksəkliyi ilə həyata keçirirlər. Şəhəri gəzdikdə bunların hamısına özümüz də bir daha şahid olduq.

Sumqayıt şəhərinin baş girişi Sülh küçəsi adlanır. Bakı-Quba yolundan başlayaraq düz dəniz kənarınacan davam edən bu küçə şəhərin ən uzun küçələrindən biridir. Sumqayıtda ilk abadlıq-quruculuq və yaşıllaşdırma işlərinin də elə bu küçədən başlandığını desək, heç yanılmarıq. Əvvəlcə yolun hər iki tərəfində bitən möhtəşəm qarağac ağacları budanmış və onların ətrafında xüsusi ot örtüyü əkilərək qazon sahələri salınmışdır. Yeri gəlmişkən deyək ki, bu gün Sumqayıtın bütün park və xiyabanlarında, səki və yol kənarlarında bu cür qazonlar salınır.

Sülh küçəsinin həm yol kənarı, həm də küçənin ortası ilə keçən yaşıllıq sahəsinin ətrafındakı köhnə və yöndəmsiz bordürlar yeni və bahalı materiallardan hazırlanmış səki daşları ilə əvəz olunmuşdur. Küçənin piyada yollarına qara və ağ rəngli xüsusi möhkəm materiallardan hazırlanan, kvadrat və düzbucaq konfiqurasiyalı, kiçik ölçülü metlax örtüklər vurulmuşdur.

Sülh küçəsinin Heydər Əliyev küçəsi ilə kəsişdiyi yerdə və burada yerləşən ulu öndərimizin abidəsi ətrafındakı ərazidə ümumi şəhər estetikasına xələl gətirən zövqsüz köşk və iaşə obyektləri sökülərək yığışdırılmışdır. Burada yerləşən bütün beşmərtəbəli binaların fasadları ən müasir üslubda yenidən qurulmuşdur.

Ən irihəcmli işlər sumqayıtlıların iftixarı olan “Nəsimi” adına dənizkənarı istirahət parkında aparılır. Parkın sahəsi 80 hektara yaxın olduğundan burada işlərin mərhələ-mərhələ aparılması qərara alınıb. Ancaq bir çox işlər artıq başa çatdırılıb. Məsələn, parkın Nəsimi abidəsinin olduğu yerdə yenidənqurma işlərinin bir hissəsi yekunlaşıb. Oxuculara aydın olsun deyə burada aparılan işlərdən daha təfsilatlı danışmaq lazımdır. Belə ki, 2005-ci ildə parkda xalqımızın böyük şairi İmadəddin Nəsimiyə abidə qoyulmuşdur. Nəfis hazırlanan heykəlin postamenti balaca olduğundan burada memarlıq qaydalarına uyğun gəlməyən disproporsiya elementləri yer almış və abidə öz gözəgirimlilik, möhtəşəmlik funksiyalarını itirmişdir. Bütün bu problemləri nəzərə alıb abidənin yerinin dəyişdiriməsinə qərar verildi. Və abidə qısa zamanda köhnə yeri ilə tam üzbəüz nöqtəyə, yəni Azadlıq küçəsinin S.Vurğun küçəsi ilə birləşdiyi yerdəki dairədə quraşdırılan 3 metrlik postamentin üzərinə köçürüldü. Abidənin ətrafındakı sahəyə qranit bordürlar düzüldü və buranın landşaftı tamamilə yeniləndi. Bu gün buradan həm piyada, həm avtomobildə keçən şəhər sakinləri və qonaqlar təkrarsız söz ustadı Nəsiminin adına layiq möhtəşəm görkəmli abidəni seyr edə bilirlər.

Abidənin ətrafında yerləşən 8 binada da yenidənqurma tədbirlərinin görülməsi qərara alındı və reallaşdırıldı. 2011-ci ilin may ayından başlayaraq 2 dördmərtəbəli və 2 beşmərtəbəli binada bu işlərə start verilmişdi. İşlər binalara artırılmış eyvanların sökülməsi ilə başlandı. May ayının axırlarında binalarda təhlükəsizlik divarı quruldu. Birinci mərtəbələrin ümumi görünüşünü eyni vəziyyətə gətirmək üçün zövqsüz düzəldilmiş bütün aynabəndlər söküldü və burada yerləşən məişət obyektlərinə girişlər qoyuldu. Həmin yerdə yeni beton təməl və simmetrik hörgülər tikilməyə başlandı. Və ancaq bundan sonra binalar gözəl fasad daşları ilə üzləndi. Bütün binaların dam hissəsinə monsard əlavə olundu.

Dənizkənarı parkda da xeyli iş görülüb. Parkın giriş hissəsindən başlayaraq ta dəniz sahilinə qədər yerə vurulmuş köhnə sınıq-salxaq daş örtükləri sökülmüşdür. Yerə dəmir torlar salınmaq şərti ilə həmin sahə başdan-başa betonlaşdırılmış və ancaq bundan sonra bura mərmər və daş üzlüklər vurulmuşdur. Nəsimi parkının dənizə düşən pilləkənlərinin orta hissəsində şəlalə tipli fəvvarə inşa edilmişdir. Burada dənizə yaxın hissədə iri fəvvarənin tikintisi də artıq başa çatıb. Ətrafdakı landşaftda da böyük dəyişikliklər edilmişdir. Yeri gəlmişkən, Nəsimi parkının lap yaxınlığında yerləşən Sumqayıt Şəhər İcra Hakimiyyətinin inzibati binasında da ən müasir layihə əsasında yenidənqurma işləri artıq yekunlaşmışdır.

Sumqayıt respublikamızın üçüncü şəhəri olsa da, 2012-ci ilə qədər burada iri meydan olmamışdır. Kütləvi tədbirlər əsasən iki məkanda —”Kimyaçılar” sarayının və S.Vurğun adına Mədəniyyət evinin qarşısında keçirilərdi. Ölçü baxımından həmin ərazilər çox kiçik olduğundan burada keçirilən tədbirlər geniş vüsət ala bilmirdi. Bununla yanaşı, Sumqayıtda dövlətçilik atributlarını tərənnüm edən bir yer də yox idi. Bütün bu deyilənləri və ən əsas dövlət başçısının konkret tapşırıqlarını nəzərə alıb Sumqayıtda Bayraq Meydanının salınması qərarı verildi. Məkan seçildi, layihə hazırlandı və 2012-ci ilin əvvəlində işlərə başlanıldı. Sentyabrın 17-si isə meydanın təntənəli açılışı oldu. Orijinal memarlığı və geniş sahəsi ilə zövq oxşayan meydan şəhərin düz mərkəzində, Sumqayıt İcra Hakimiyyətinin inzibati binası ilə Hüseyn Ərəblinski adına Dövlət Musiqili Dram Teatrının arasında, 18 min kvadratmetr ərazidə yerləşir. Hündürlüyü 70 metr olan bayraq dirəyində Azərbaycanın dövlət bayrağı (uzunluğu 20 metr, eni 10 metr) əzəmətlə dalğalanır. İndi onu, demək olar ki, şəhərin hər nöqtəsindən görmək olar. Artıq bayraq meydanı sumqayıtlıların və şəhərə gəlmiş qonaqların ən sevimli gəzinti yerinə çevrilib. Burada müxtəlif səpkili, rəngarəng tədbirlər keçirilir. Sözsüz ki, 9 noyabr—Milli Bayraq günü də indi hər il bu məkanda keçiriləcək. Yeri gəlmişkən deyək ki, burada keçirilən son tədbir 31 dekabr —Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəylik Günü və Yeni il münasibətilə təşkil olunmuşdu və burada Avropanın ən böyük tortunun təmtəraqlı təqtimatı da baş tutdu. Uzunluğu 52 metr, çəkisi 12 ton olan tortun üzərində Azərbaycanın müxtəlif bölgələrinin, o cümlədən Bakı və Sumqayıtın görüntüləri əks edilmişdir. Qeyd edək ki, Sumqayıtda belə tədbirlərin keçirilməsi artıq ənənə halı alıb. Üç ildir ki, Yeni il qabağı və Novruz bayramında Sumqayıtda ən böyük tort və paxlava hazırlanaraq sakinlərə paylanılır.

Heydər Əliyev prospektində yerləşən 18 binada yenidənqurma işləri 2012-ci il iyun ayının əvvəlindən aparılır. Burada köhnə suvaq qaşınandan sonra binaların fasadlarına yeni suvaq qatı vurulmuş və onlar yağışa davamlı emulsiya ilə rənglənmişdir. Binaların aşağı hissəsi dekorativ daşlarla üzlənib, damlarına isə monsard əlavə olunub. Səkilər boyu bordürlər dəyişdirilmiş və piyada yollarına daş üzlüklər döşənmişdir.

Şəhərin qəsəbələrində, mikrorayon və məhəllələrində də yüksək səviyyəli abadlıq-quruculuq işləri aparılmışdır. 2, 9, 10, 12, 13, 17 və 18-ci mikrorayonların, H.Z.Tağıyev qəsəbəsinin və Şirvan yaşayış massivinin əraziləri abadlaşdırılaraq burada nümunəvi məhəllələr yaradılmış və əhalinin istifadəsinə verilmişdir. Nümunəvi məhəllə deyəndə kompleks şəkildə görülmüş işlər nəzərdə tutulur. Yəni həyətlərə yeni asfalt örtüyü salınır, səkilər qaldırılır, bordürlər təzələnir, ağac və kollar əkilir, yol kənarlarına qazon döşənir, binaların fasadı təmir olunaraq rənglənir və ya üzlük daşı ilə üzlənir. Bununla yanaşı, burada standarta cavab verən futbol və uşaq əyləncə meydançası tikilir, müasir işıqlandırma sistemi quraşdırılır və hər yerə rahat oturacaqlar qoyulur. Yuxarıda göstərilən ərazilərdə də məhz bu səpkidə işlər aparılmışdır.

Ölkəmizdə islam dininə böyük önəm verilir, dindarlara hörmətlə yanaşılır. Belə olduğundandır ki, bu gün respublika ərazisində iki minə yaxın məscid fəaliyyət göstərir, bu ibadətgahlar daim əsaslı və cari təmir olunur, yeniləri tikilir. Prezident İlham Əliyevin təşəbbüsü ilə təkcə son üç ildə paytaxt Bakının ən böyük ibadətgahları olan Təzəpir Məscidi, Bibiheybət Məscidi və Əjdərbəy Məscidi əsaslı təmir edilərək əhalinin istifadəsinə verilmişdir.

Uzun illər təmirsiz qalan Sumqayıtın Cümə Məscidində də yenidənqurma işləri məhz dövlət başçısının şəxsi tapşırığı əsasında həyata keçirilmişdir. Yeni layihə üzrə məscidin fasadı tam bərpa olunmuş, mehrab yenidən qurulmuş, günbəzin daxilinə Qurani-Kərimdən ayələr həkk edilmişdir. Məscidin istilik və elektrik sistemləri tamamilə yenilənmişdir. Ən əsası isə burada heç vaxt olmayan 34 metr hündürlüyündə Azan minarəsi inşa edilmişdir. Ötən ilin may ayında Sumqayıtın Cümə Məscidinin açılışında iştirak etmiş dövlət başçısı mərasimdə çıxışı zamanı İslam dininə böyük hörmət bəslədiyini bir daha nümayiş etdirərək aşağıdakıları söyləmişdi: “... Ölkəmizdə iki minə yaxın məscid vardır. Onların böyük əksəriyyəti müstəqillik dövründə tikilibdir. İndi qədim vaxtlardan bizə miras qalan məscidlərin bərpası ilə də məşğuluq. Bu bizim müqəddəs dinimizə olan münasibətimizdir... Müsəlman aləmində Azərbaycan çox böyük hörmətə malik olan bir ölkədir. Nəinki Azərbaycanda, müsəlman aləmində İslam həmrəyliyinin gücləndirilməsi üçün biz əlimizdən gələni əsirgəmirik. Belə gözəl, dini, tarixi abidələrin tikintisi, bərpası bundan sonra da davam edəcək” (Sumqayıt, 3 may 2013 cü il).

Bu arada ulu öndərimizin adını daşıyan, Sumqayıtın Heydər parkında da iri həcmli abadlıq, tikinti, yaşıllaşdırma tədbirləri həyata keçirilib. Şəhərə dəvət olunmuş işçi qrup dəfələrlə bu parkla bağlı məşvərət iclasları keçirmiş, arqument və təkliflər müzakirə edildikdən sonra burada yenidənqurma tədbirlərinin aparılması qərarı verilmişdir. Daha sonra çoxsaylı layihələr hazırlansa da, onların arasından ən qabaqcıl düşüncəli, kreativ bir proje seçilmişdir.

Parkın ərazisi 7 hektardan çox olduğu üçün işlərin həcmi də böyükdür. Bunlar nəzərə alındığından parkda abadlıq-quruculuq tədbirləri mərhələli şəkildə həyata keçirilir. Öncə parkda söküntü işləri aparılmışdır. Söküntü prosesindən sonra parkın döşəməsinə hamarlayıcı beton qatı tökülmüşdür. Bu işlər onun üstünə vurulacaq metlaxın kip oturub sınmamağından ötrü görülür. Parkın artıq böyük hissəsinə bu cür hamarlayıcı beton qatı tökülüb və bura yüksək keyfiyyətli metlax da döşənib.

Parkın görünən yerində gözəl formalı saat quraşdırılıb. Yeri gəlmişkən bu saatda üzlük kimi mərmərin xüsusi növü travertindən istifadə olunub. Parkda ən müasir oturacaqlar və işıqlanma sistemləri quraşdırılıb. Parka giriş isə reyri-adi ölçüləri və konfiqurasiyası ilə fərqlənən bir layihədir. Fantastik görünüşə malik olduğundan onu bir baxışdan əxz etmək qeyri-mümkündür. Ancaq hesab edirik ki, məhz belə orijinal, avanqard yanaşma bu parkın memarlığını təkcə ölkəmizdə deyil, dünyada məşhur edəcək.

Parkda qranit və mərmərin ən bahalı növlərindən hazırlanan, çox müasir formalı 2 fəvvarənin inşası artıq başa çatıb. Lakin daha bir fəvvarənin tikilməsi də planlaşdırılır. Parkda 3 uşaq əyləncə meydançası fəaliyyət göstərir. Bundan əlavə, burada hər biri 40 kvadratmetr olan 4 sanitar qovşağı da artıq tikilib istifadəyə verilib.

“...Sumqayıt gənc şəhərdir. O, çox şərəfli, gözəl bir tarixi yol keçibdir. İndi Sumqayıt Azərbaycanın həm gözəl, həm də böyük iqtisadi, sənaye potensialına malik bir şəhəridir, həm də gözəl insanlar şəhəridir... Bizim üçün ən əhəmiyyətlisi, əziz olanı odur ki, Sumqayıtda Azərbaycanın bütün guşələrindən, şəhərlərindən, bölgələrindən vətəndaşlarımız toplaşıblar, məskunlaşıblar, burada bir ailə —sumqayıtlılar ailəsi qurublar. Sumqayıt şəhəri bütün Azərbaycanı təmsil edir. Bu, Sumqayıtın xüsusiyyəti, əhəmiyyətidir. Ona görə də Sumqayıt Azərbaycan xalqının birlik, həmrəylik şəhəridir, ölkəmizin dayağıdır, gözəl bir guşəsidir”. Heydər Əliyev, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti (Sumqayıt, 2 iyun 1996-cı il).

Yuxarıda gedən kəlmələrdən də görünür ki, ümummilli liderimiz Heydər Əliyev zəhmətkeşlər şəhəri olan Sumqayıta hər zaman xüsusi hörmət və məhəbbətlə yanaşmışdır. Sumqayıtlılar da ulu öndərin bu münasibətini, onun qayğı və diqqətini həmişə öz üzərilərində əyani şəkildə hiss ediblər.

Sumqayıtın sosial-iqtisadi inkişafında, sənaye strukturlarının formalaşmasında, bununla yanaşı şəhərin humanitar sektorunun, elm, təhsil, səhiyyə və mədəniyyətinin tərəqqisində onun müstəsna əməyi olmuşdur. Siyasi hakimiyyəti dövründə 16 dəfə Sumqayıtda olan cənab Heydər Əliyevin hər səfəri sumqayıtlıların qəlbində unudulmaz təəssüratlar yaradaraq şəhər üçün tarixi bir hadisəyə çevrilmişdir. Ona görə də qədir bilən sumqayıtlılar ulu öndərin vəfatından sonra şəhərin görünən, mərkəzi yerində ona əzəmətli abidə ucaltdılar, ən uzun prospektə onun adını verdilər, möhtəşəm bir Heydər parkı saldılar.

Ancaq şəhərdə Heydər Əliyevin zəngin və çoxşaxəli irsini öyrənən, təbliğ edən bir yer, mərkəz yox idi. Nəhayət, sumqayıtlılar bu arzularına da 3 may 2013-cü il tarixində çatdılar. Həmin gün dövlət başçısı İlham Əliyev “Heydər” parkının düz mərkəzində tikilmiş Heydər Əliyev Mərkəzinin simvolik qırmızı lentini kəsdi və bu gözəl məkanı Sumqayıt sakinlərinə ərməğan etdi. 500 kvadratmetrlik sahəsi olan Heydər Əliyev Mərkəzi müasir layihə əsasında inşa edilib. Binanın fasadı ağ mərmər plitələrlə üzləndiyindən hər zövqü oxşayaraq çox uzaq məsafədən belə gözə çarpır. Mərkəzin interyeri də nəfis işlənmişdir. Burada konfrans zalı, rəsm və dizayn studiyası, elektron kitabxana, virtual sinif və kompyuter kursu otaqları gözəl üslubda hazırlanmış və ən müasir texnika və avadanlıqlarla təchiz olunmuşdur.

İndi isə Sumqayıtda son üç ildə abadlıq-quruculuq tədbirləri çərçivəsində aparılan bəzi işlərə rəqəmlər vasitəsilə ümumi nəzər yetirmək yerinə düşər. Belə ki, şəhərin küçələrinin və avtomobil yollarının, eləcə də məhəllə və mikrorayonların daxili yollarının 349794 kvadratmetri əsaslı təmir edilərək asfaltlanmışdır. Burada 23531 poqonmetr beton bordür təzələnmişdir. Meydança, park və xiyabanlara 141393 kvadratmetr üzlük tamet tavalar və 1379 kvadratmetr mərmər döşənmiş, 21142 poqonmetr səki bordürü qoyulmuşdur.

Yaşayış binalarında 1992 mənzilin dam örtüyü ruberoidlə, 888 mənzilin dam örtüyü isə şiferlə təmir edilmişdir. Aşağı şəbəkə üzrə içməli su və kanalizasiya xətləri 729 yaşayış binasında cari, 81-də isə əsaslı təmir edilmişdir.

Sumqayıtın küçə və prospektlərində 648 ədəd müasir tipli dekorativ elektrik-işıq dirəyi qoyulmuş, 56909 poqonmetr elektrik kabel çəkilmiş, 151 ədəd “Pelsan” tipli fənər və iki ədəd idarəetmə dolabı quraşdırılmışdır. S.Vurğun küçəsinin və Heydər Əliyev prospektinin işıqlandırma sistemi tamamilə yenidən qurulmuşdur.

Şəhərin park və bağlarına, küçə və prospektlərin yaşıllıq sahələrinə 65560 kvadratmetr qazon salınmış, 25857 ədəd dekorativ gül, 101200 ədəd mövsümi gül, 869 ədəd dekorativ kol, 134 ədəd dekorativ ağac, 24476 ədəd ağac əkilmiş, 2140 poqonmetr suvarma xətləri çəkilmişdir.

“Sumqayıt ölkəmizin sənaye mərkəzinə çevrilməlidir. Bunu etmək üçün də imkanlar vardır. Yenə də deyirəm, Sumqayıt sənaye şəhəri kimyaçılar şəhəri kimi yaradılmışdır. Ancaq indi Sumqayıt gərək müasir sənaye şəhəri kimi inkişaf etsin”.

İlham Əliyev, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti (Sumqayıt, 7 iyul 2011-ci il).

Sumqayıt hər zaman güclü sənaye potensialına malik olub. Sırf sənaye şəhəri kimi yarandığından burada nəhəng qara metallurgiya müəssisəsi, iri kimya kompleksi və digər təyinatlı çoxsaylı zavod və fabriklər fəaliyyət göstərib. Lakin hazırda bu müəssisələrin əksəriyyəti texniki və texnoloji cəhətdən zəmanəmizin tələblərindən geri qalır və o səbəbdən də qeyri-rentabellidir. Elə ona görə də bu gün Sumqayıtda çox müasir, yəni tam kompyuterləşdirilmiş, avtomatlaşdırılmış, ekoloji təmiz çalışan müəssisələr yaradılır. Ölkə Prezidenti cənab İlham Əliyevin birbaşa tapşırığı, diqqət və qayğısı sayəsində son illər ərzində Sumqayıtda müasir standartlar səviyyəsində Texnologiyalar Parkı, “Gilan Tekstil kompleksi”nin 3 fabrikinin, Azərsun Holdinqin kağız və karton emalı və yağ istehsalı fabrikləri, Alternativ və Bərpa olunan Enerji Mənbələri üzrə Dövlət Agentliyinin Azgüntex zavodunda Günəş modulları istehsal xətti, “Sağlam-Qida” Aqrar-Sənaye kompleksləri yaradılmış, “İnter Tekstile” ASC-nin iplik istehsalı fabrikinin fəaliyyəti bərpa edilmiş, Sumqayıt Kimya Sənaye Parkına daxil olan “Azərtexnolayn” MMC-nin boru istehsalı zavodu fəaliyyətə başlamışdır.

Görülən belə işlərdir ki, son üç ildə şəhərin sənaye müəssisələrində məhsul istehsalının həcmi 2,5 dəfə, əsas kapitala yönəldilmiş investisiyanın məbləği 3 dəfə artmışdır. Əhalinin həyat səviyyəsinin yaxşılaşmasını xarakterizə edən cəhətlərdən şəhər üzrə nominal aylıq əmək haqqının səviyyəsi yenə həmin müddət ərzində 2 dəfə artaraq hazırda 500 manata, ilbəil 15-25 milyon manat artmaqla pərakəndə əmtəə dövriyyəsinin həcmi 600 milyon manata çatmasını göstərmək olar. Yeni yaradılan müəssisələrin hesabına 2011-2013-cü illərdə şəhərdə hamısı daimi olmaqla 9 mindən artıq iş yeri açılmışdır.

Azərbaycan son dövrlərdə neftdən əldə etdiyi gəlirlərin qeyri-neft sektorunun inkişafına yönəldilməsi istiqamətində çox mühüm və ardıcıl layihələr həyata keçirmişdir. Azərbaycan Prezidentinin müvafiq fərmanları ilə texnoparkların yaradılması, bu texnoparklarda müasir istehsal sahələrinin istifadəyə verilməsi ölkə iqtisadiyyatının gücləndirilməsinə, rəqabətə davamlı və keyfiyyətli məhsulların istehsal edilməsinə geniş imkanlar açmışdır.

Sumqayıtda da qeyri-neft sektorunun inkişafı çərçivəsində çoxsaylı layihələr həyata keçirilir. Onlardan biri kimi Sumqayıt Kimya Sənaye Parkının yaradılmasını göstərmək olar. Hazırda respublikamızda bu layihə qeyri-neft sektoru projeləri arasında haqlı olaraq ən irilərdən sayılır. Bu haqda ölkə Prezidenti belə demişdir: “Sumqayıt bu gün müasir sənaye şəhəridir. Burada artıq onlarla yeni müasir müəssisə fəaliyyət göstərir. Kimya Sənaye Parkının yaradılması Sumqayıtın inkişafına böyük təkan verəcəkdir. Burada minlərlə, bəlkə də on minlərlə yeni iş yeri açılacaqdır, onlarla yeni müəssisə yaradılacaqdır. Müəssisələrin hamısı yüksək standartlara uyğun olacaqdır. Ən yüksək ekoloji standartlar burada tətbiq ediləcəkdir... Beləliklə, ölkəmizin qeyri-neft sektorunun inkişafı təmin ediləcəkdir”. (Sumqayıt, 3 oktyabr 2013-cü il)

168 hektar sahəsi olan Kimya Sənaye Parkının ərazisi iki yerə bölünməklə inzibati-sosial və sənaye zonalarından ibarət olacaqdır. Parkın inzibati-sosial hissəsində 16 və 20 mərtəbəli iki inzibati bina, Peşə Tədris Mərkəzi, 7 tədris emalatxanası, sərgi-konfrans, ikikorpuslu otel-yataqxana kompleksləri, laboratoriya-tədqiqat mərkəzi, açıq və qapalı idman zalları, uşaq bağçası və bir sıra digər sosial obyektlər inşa ediləcəkdir. Sənaye zonasının 43 alt sənaye ərazisində orta hesabla 35-40 müəssisənin yerləşdirilməsi nəzərdə tutulur. Sumqayıt Kimya Sənaye Parkında “bir pəncərə” sistemi tətbiq edilmişdir. Burada artıq iki rezident “SOCAR-Polimer” və “Azərtexnolayn” Məhdud Məsuliyyətli cəmiyyətlər qeydiyyata alınmışdır.

Sumqayıtda qeyri-neft sektorunun inkişafı çərçivəsində “Sağlam qida” aqrar-sənaye kompleksi adlı daha bir iri layihə reallaşdırılır. 3 oktyabr 2013-cü il tarixində istifadəyə verilmiş bu kompleksin tərkibinə çörək istehsalı zavodu, taxıl anbarı, un dəyirmanı, həmçinin qida məhsullarının saxlanılması, daşınması və satışı üzrə logistik mərkəz daxildir. Bu günə, onlardan gündəlik istehsal gücü 150 ton olan çörək zavodu artıq istifadəyə verilmişdir. Zavodda dörd çörəkbişirmə və bir müxtəlif növ un məmulatlarının istehsalı xətləri, xüsusi növ çörəklərin bişirilməsi üçün altı soba quraşdırılıb. Bu da zavodda 45 çeşiddə 12 növ çörək məhsullarının və un məmulatlarının istehsal olunmasına imkan yaradır. Yaxın zamanlarda kompleksin digər müəssisələrinin də işə düşəcəyi gözlənilir.

Hazırda Sumqayıt şəhərində sənaye sahələrinin perspektiv inkişafı ilə bağlı mühüm tədbirlər həyata keçirilir. Məsələn, tezliklə Sumqayıt Texnologiyalar Parkında Kabel qülləsinin istifadəyə verilməsi gözlənilir. Burada Kabel zavodunun ikinci mərhələsinin, Sendviç panelləri istehsalı zavodunun, Silindir istehsalı zavodunun, Vaqon istehsalı zavodunun və kanalizasiya boruları istehsalı zavodunun inşası artıq başlanılıb. Eyni zamanda, “Gilan Tekstil Kompleksi”ndə 5 təzə fabrikin, “İnter Tekstil” ASC-də yeni iplik istehsalı fabrikinin tikintisi gedir. “Alyans” MMC tərəfindən də tikiş fabrikinin inşası aparılır. Azərsun Holdinqdə digər yeni istehsal sahələri yaradılır. Azgüntex zavodunda LED lampaları istehsal xətti quraşdırılır. “BMİ” MMC tərəfindən Mis emalı zavodu tikilir.

Qeyd edək ki, bu işlər ərsəyə gələndən sonra Sumqayıtda daha 15 mindən çox yeni iş yerinin açılması gözlənilir.

“Şəhərdə bütün infrastuktur layihələri icra edilir. İndi elektrik enerjisi, qaz, su ilə təchizat böyük dərəcədə yaxşılaşdırılmışdır. Demək olar ki, bu sahədə əsas problemlər öz həllini tapmışdır”. İlham Əliyev, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti (7 iyul 2011-ci il)

Həqiqətən də, bu gün Sumqayıt şəhərində elektrik enerjisi, qaz və su təchizatı ilə bağlı problemlər köklü surətdə həll edilmişdir. Lakin dövlət başçısının dediyi bu kəlmələrdən təxminən 7-8 il əvvəl Sumqayıtda bu sahədə vəziyyət, yumşaq desək, o qədər də ürəkaçan deyildi. Xüsusilə elektrik enerjisi ilə bağlı vəziyyət daha acınacaqlı idi. Elektrik enerjisinin mənzil və fərdi evlərə verilməsində tez-tez fasilələr yaranırdı. Bir balaca soyuq və yağmurlu havalarda isə bu fasilələrin müddəti bəzən günlərlə uzanırdı. Bu halla barışmaq artıq olmazdı. Və belə də oldu. Ölkə başçısının tapşırığı ilə Sumqayıtda tez bir zamanda 525 meqavat güclü elektrik stansiyası tikildi. Müsbət nəticələr əldə etmək üçün şəhərin elektrik təsərrüfatı köklü surətdə yeniləşdirilməyə başladı. Elə təkcə son üç ildə Sumqayıt şəhərində müxtəlif gücdə olan 38 ədəd transformator və eləcə də 422 kilometr kabel və naqil dəyişdirilərək yeniləşdirilmişdir.

Sumqayıta verilən təbii qazla bağlı problemlər də tamamilə aradan qaldırılıb. Şəhərə dördüncü ana qaz xətti çəkilib. Boru təsərrüfatı 80 faiz təzələnib. Təkcə son üç ildə şəhərin məhəllə və mikrorayonlarında, qəsəbə və digər yaşayış massivlərində 300 min paqonmetrə yaxın müxtəlif ölçülü qaz xətti yenilənmişdir.

“Azərbaycanda təhsil sisteminin təkmilləşməsinə çox böyük diqqət göstərilir. Təhsil bizim gələcəyimizdir... Son illər ərzində Azərbaycanda iki mindən artıq məktəb tikilib və əsaslı təmir olunub, avadanlıqla, kompyuterlərlə təchiz edilib. Biz elə etməliyik ki, uşaqlarımız, yeniyetmələrimiz gənc yaşlarından ən mütərəqqi təcrübə ilə tanış olsunlar və ardıcıllıqla öz təhsil səviyyələrini artırsınlar. Biz çalışacağıq ki, dünyada mövcud olan ən qabaqcıl təcrübəni Azərbaycanda tətbiq edək. Elə etməliyik ki, təhsil sahəsində bütün problemlər həllini tapsın”. İlham Əliyev, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti.

Bu anlamdan irəli gəlib sumqayıtlılar təhsildəki uğurlarını ildən-ilə artırırlar. Son üç ildə şəhərin təhsil müəssisələrinin maddi-tədris bazasının möhkəmləndirilməsi istiqamətində aparılan işlər daha da intensivləşib. 40 nömrəli tam orta məktəb və 51 saylı uşaq bağçası üçün müasir üslubda yeni bina tikilmiş, istilik sistemi də daxil olmaqla tam təchiz edilərək istifadəyə verilmişdir. 3 orta məktəb, 4 uşaq bağçası və 1 məktəbdənkənar müəssisə əsaslı təmir olunmuşdur. Hazırda 6 məktəbdə və 1 uşaq bağçasında əsaslı təmir işləri aparılır.

Son üç ildə 17 fizika, kimya və biologiya laboratoriyası alınaraq məktəblərə verilmişdir.

Görülən işlərin nəticəsidir ki, son üç ildə şəhərin orta ümumtəhsil məktəblərində əlaçı şagirdlərin sayı artmış və tədrisin keyfiyyət göstəricisi xeyli yaxşılaşmışdır. Belə ki, bu göstərici 2011-ci ildə 15,2 faiz, 2012-ci ildə 15, 7 faiz təşkil etdiyi halda 2013-cü ildə 17,6 faizə çatmışdır.

Sumqayıtda şagirdlərin hərbi-vətənpərvərlik və mənəvi tərbiyəsi sahəsində də çox önəmli tədbirlər reallaşdırılır. Bunlardan ən başlıcası şəhər icra hakimiyyətinin təşəbbüsü ilə həyata keçirilən və son üç ildə artıq ənənə halını almış məktəblilərin hərbi-vətənpərvərlik paradıdır. Hər il may ayında baş tutan və ümummilli lider Heydər Əliyevin anadan olmasının ildönümünə həsr edilən bu tədbir şəhər ictimaiyyətində böyük maraq doğurmaqla yanaşı gənc nəslin tərbiyəsində də mühüm rol oynayır.

Şəhər üzrə ali məktəblərə qəbul göstəriciləri də ilbəil yaxşılaşır. Belə ki, 2013-cü ildə ali məktəblərə sənəd vermiş 2559 nəfərdən 1389 nəfəri, yəni təxminən 54,3 faizi tələbə adını qazana bilmişdir. Bununla da qəbul faizi ötən illərdəki göstərici ilə müqayisədə 3,3 faiz artmışdır. Qəbul imtahanlarında yüksək bal toplayanların sayı da artmışdır. Bu il qəbul imtahanlarında 98 nəfər 600-dən çox bal toplamışdır. Texniki Təbiət Elmləri liseyinin məzunu Qafarova Flora isə ən yüksək—700 bal toplamışdır.

Keçmiş ittifaq dövründə də bir sənaye şəhəri kimi Sumqayıtın səhiyyəsinin inkişafına çox fikir verilirdi. Şəhərdə xəstəxana və poliklinikalar tikilir, onlar da öz növbəsində, zəmanəsinin qabaqcıl tibbi avadanlıqları ilə təchiz olunurdu. Sumqayıtda hər zaman savadlı, öz sahəsinin bilicisi olan yüksək səviyyəli həkim kollektivi çalışıb. Ona görə də təkcə şəhərin sakinləri deyil, ümumiyyətlə şimal bölgələrində yaşayan insanlar da müayinə və müalicəyə Sumqayıt xəstəxanalarına gəlməyi üstün tuturdular.

Lakin sonradan uzun illər şəhərdə olan səhiyyə ocaqları əsaslı təmir olunmadığından, avadanlıqlar təzələnmədiyindən Sumqayıtda tibbi xidmətin səviyyəsi də ildən-ilə aşağı enməyə başladı. Bu vəziyyətlə barışmaq olmazdı. Sumqayıt səhiyyəsinin illərlə qazandığı imici özünə qaytarmaq üçün son dövrlər şəhərdə böyük tədbirlər həyata keçirilib. 2011-2013-cü illərdə Sumqayıt səhiyyəsinə ayrılan büdcə vəsaiti dəfələrlə artırıldı. Büdcə vəsaitlərin artırılması və investisiya fondundan ayrılan vəsait aparıcı texnologiyalarla, müasir tibbi avadanlıqlarla təchiz olunmuş yeni tibb mərkəzlərinin yaradılmasına imkan verdi. Tibb müəssisələrinin maddi-texniki bazasının yaxşılaşdırılması, struktur islahatları ilə bərabər onların ərzaq, dərman preparatları, sarğı materialları və tibb ləvazimatları ilə davamlı təchizatı istiqamətində də köklü dəyişikliklər edildi.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 19 aprel 2012-ci il tarixli sərəncamına əsasən Sumqayıt şəhərinin ən böyük tibb müəssisəsi olan 1 saylı Şəhər Xəstəxana kompleksi daxilində həm də 2 nömrəli Doğum evi və 3 nömrəli şəhər poliklinikası yenidən qurularaq bütün struktur bölmələr, həyətyanı sahələr əsaslı təmir olunaraq başa çatdırılmışdır. Bu müəssisələr müasir tibbi avadanlıqlarla ( cərrahi əməliyyat dəstləri, ultrasəs aparatı, rəqəmsal rentgen aparatı, kliniki və biokimyəvi laboratoriya cihazları) təchiz olunaraq, hazırda müasir tələblərə cavab verən səviyyədə fəaliyyət göstərir.

Təmirdən sonra xəstəxanada indiyədək şəhərdə olmayan Hemodializ şöbəsi açılmışdır. Şöbə 17 yerlikdir və bütün lazımi dərman preparatları və tibbi ləvazimatlarla təchiz olunmuşdur.

Xəstəxana ən müasir diaqnostik avadanl

ıq olan Maqnit-Rezonans tomoqrafiya, exokardioqrafiya ilə təmin olunmuşdur. Burada müasir cərrahi əməliyyat otağı, kardioloji-reanimasion palatar, histolojo-sitoloji laboratoriya xidməti də yaradılmışdır. Kompleksin ərazisində bütün stasionar tibb müəssisələrini təmin edə biləcək mərkəzləşdirilmiş mətbəx yaradılmışdır. Bundan əlavə, burada mərkəzləşdirilmiş oksigen təchizatı və ventilyasiya sistemi quraşdırılmışdır.

2 saylı Doğum evi də, 3 saylı şəhər Poliklinikası da təmirdən sonra bütün lazımi tibbi avadanlıq və ləvazimatlarla təchiz olunub. Hazırda Vərəm əleyhinə dispanserdə əsaslı təmir işləri gedir.

Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı çərçivəsində 2011-2013-cü illərdə Sumqayıtın idman ocaqlarında maddi-texniki bazanın yaxşılaşdırılması və zənginləşdirilməsi diqqət mərkəzində saxlanılmış və bu sahədə də xeyli işlər görülmüşdür.

Uzun illər baxımsız vəziyyətdə olan 1 saylı Uşaq Gənclər İdman Məktəbi əsaslı şəkildə yenidən qurulmuş, Sumqayıt Olimpiya İdman Kompleksi tikilib istifadəyə verilmişdir.

Bəli, bu gün Sumqayıtda irimiqyaslı abadlıq-quruculuq işləri gedir. Mahiyyət və kəmiyyəti o qədər böyükdür ki, bu işlərin hamısını bir məqaləyə yerləşdirmək də çox çətindir. Amma Sumqayıtı gəzdik, gördük və sevindik. Sevindik ki, bugünkü Sumqayıt bu cür sürətlə yeniləşir, müasirləşir.

Yeni həyatın mübarək, Sumqayıt!

Söhrab SƏfiyev,

Respublika.-2014.- 24 yanvar.- S.4-5.