Azərbaycan metallurgiyası və “Baku Steel Company”

Ölkə Prezidenti cənab İlham Əliyevin apardığı uğurlu iqtisadi siyasətin əsas xəttini qeyri-neft sektorunun inkişaf etdirilməsi təşkil edir. Neftdən gələn gəlirlərin əsas hissəsinin məhz bu sahəyə yönəldilməsi də bunu bir daha təsdiq edir. Son zamanlar dünyada gedən proseslər, neftin qiymətinin aşağı düşməsi bu mövzunu daha da aktuallaşdırır. Bu baxımdan sənayenin bazası hesab edilən və əsas dayağı olan metallurgiyanın inkişaf etdirilməsi çox vacib bir faktor kimi özünü təsdiq edir. Metallurgiya bizim həyatımızın bütün sahələrini əhatə edir və Azərbaycanın metallurgiyasının da ənənəvi və böyük tarixi vardır.

Azərbaycanlı mühəndis-metallurqlar və alimlər Sovet İttifaqı dövründə ölkənin iqtisadiyyatına və metallurqiyanın inkişafina öz əvəzsiz töhfələrini vermişlər. Lakin Sovet İttifaqının süquta uğramasından sonra sənayenin digər sahələri kimi, metallurgiyamız da acınacaqlı duruma düşdü.

Yalnız ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin hakimiyyətə qayıdışından sonra bu sahədə də canlanma başlandı. Məhz ulu öndərin özəl sektor olaraq təməlini qoyduğu və 2001-ci ildə açılışını etdiyi “Baku Steel Company” ilə Azərbaycan metallurgiyasına yeni nəfəs gəldi. Son illər şirkətimizin rəhbərliyi tərəfindən aparılan yenidənqurma işləri və qoyulan böyük investisiyalar “Baku Steel Company” MMC-ni Qafqazın ən böyük metallurgiya müəssisəsinə çevirməklə yanaşı Avropanın ən öndə gedən zavodları ilə müqayisə olunacaq səviyyəyə çatdırmışdır. Şirkətdə aparılmış abadlıq və yenidənqurma işləri ilə yanaşı, məhsulun maya dəyərinin aşağı salınması məqsədi ilə dünyanın ən son texnologiyaları tətbiq olunmaqdadır.

Belə ki, Almaniyanın “Siemens VAİ” şirkətinin istehsalı olan müasir, tam avtomatlaşdırılmış, kombinə edilmiş qaz-oksigen odluqları və karbon injektorları ilə təchiz edilmiş (bu da öz növbəsinidə elektrik enerjisinin məsrəfini azaltmış), EBT tökmə sisteminə malik elektrik qövs sobası quraşdırılmışdır. Ardıcıl olaraq poladın sobadan kənar, inert qaz mühitində emalı üçün daha müasir soba-çalov avadanlığı və ən son texnoloji standartlara cavab verən, yüksək tökmə sürətinə malik (v=5m/dəq), həmçinin maye metalın tökülmə zamanı kristallaşdırıcı gilizlərdə elektromaqnit qarışdırma sistemi ilə təchiz edilmiş, ən müasir (Power-Mold, Fastcastcube-FCC) kombinə edilmiş tökmə maşınının quraşdırılması prosesi gedir. İstehsalat prosesi zamanı əmələ gələn toz-qaz qarışıqlarını tutan toztutucu qurğu yenilənərək gücü iki dəfə artırılmışdır. Bu da bütün ekoloji standartlara cavab verməklə ətraf mühitin çirklənməsinin qarşısını tamamilə alır.

Şirkət illik istehsal gücünü 1 milyon tona çatdırmaqla yanaşı, istehsal etdiyi məhsulun çeşidini də artırmışdır. Belə ki, inşaat armaturları ilə yanaşı, müxtəlif ölçüdə künclük, şveller, ikitavr və katanka istehsalına da başlanılmışdır. Beləliklə də “Baku Steel Company” MMC ölkənin bu növ metal məhsullarına olan tələbatını artıqlaması ilə ödəmək gücündədir və istehsal etdiyi bütün məhsulların keyfiyyəti İSO 9001-2008 idarəetmə sisteminin tələbləri əsasında yerinə yetirilir.

Son zamanlar ölkədə təkrar qara metalın (metallomun) azalması şirkət rəhbərliyini alternativ xammaldan istifadə etmək üzərində ciddi addımlar atmağa vadar etmişdir və bu yaxınlarda İtaliyanın “Danieli” şirkəti ilə ferroərintilərin, DRİ/HBİ (dəmirin filizdən birbaşa bərpası məhsulları) materiallarının sobaya fasiləsiz verilməsi qurğusunun alınmasına dair müqavilə imzalanmışdır. Bu qurğunun quraşdırılması İran və Rusiyadan ixrac edilən DRİ/HBİ-ın əritmə prosesində 80 faizə qədər artırılmasına imkan verməklə yanaşı metallom qıtlığının aradan qaldırılmasına imkan verəcəkdir.

Təəssüf ki, son zamanlar ictimaiyyətdə belə bir fikir formalaşdırılıb ki, guya Azərbaycanda metallurgiya sənayesi ibtidai formadadır və bunun indi-indi qurulması planlaşdırılır. Həmçinin “Baku Steel Company” MMC-nin istehsal etdiyi armaturlar təkrar qara metal qırıntısındandır, yəni bu armaturlar dəmirin filizdən reduksiya olunmuş (ingiliscə DRİ - Direct Reduced İron) məhsulundan istehsal olunmadığına görə keyfiyyəti aşağıdır. Bu düzgün olmayan fikirlərin birincisinə cavab olaraq yuxarıda qeyd olunanlara diqqətlə nəzər yetirmək kifayətdir. İkinci məsələni isə aşağıdakı şəkildə izah etməyə çalışacağam. Amma bundan öncə qeyd etmək istəyirəm ki, bu ikinci fikri səsləndirənlər sözsüz ki, bu sahədən məlumatı az olan adamlardır. Çünki metallurqlar və metallurgiyanın içində olan insanlar heç vaxt belə bir fikir səsləndirməzlər ki, yüksək mərtəbəli binaların tikintisində istifadə olunan armaturlar ancaq DRİ-dan istehsal olunmalıdır. Bu baxımdan armatur poladlarına qoyulan tələblərə nəzər yetirək:

1) Armatur digər inşaat materialları kimi adi keyfiyyətli poladlar qrupuna aiddir.

2) Bu materialların keyfiyyətinə qoyulan tələblər digər məhsullar kimi müvafiq standartlarla tənzimlənir və bu standartların heç birində armaturun istehsalında hansı xammaldan, yəni DRİ/HBİ və ya təkrar qarametaldan istifadə olunması haqqında tələb yoxdur

3) Armaturun müvafiq standartlara görə keyfiyyətinə qoyulmuş tələblər əsasən aşağıdakı xassələrin ödənilməsini ciddi tələb edir:

-Axma həddi, Rt, Nmm2

-Möhkəmlik həddi, Rm, Nmm2

-Nisbi uzanma, b%

-Əyilmə sınağı

-Dartılma zamanı dağılmaya qarşı müvəqqəti müqavimət

-Müvafiq həndəsi parametrlər.

QOST 10884-94, QOST 52544-2006 (bunlar Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi tərəfindən ratifikasiya edilmişdir və inşaat armaturlarının keyfiyyətinə qoyulan tələblər həm ölkəmizdə, həm də MDB məkanında bu standartlar ilə tənzimlənir) və bu standartların analoqları olan DİN 488 (Almaniya), BS 4449-97 (Böyük Britaniya), ASTM A615 (ABŞ) və s. heç birində inşaat armaturların istehsalında DRİ-dan və ya təkrar qarametaldan istifadə olunmasının vacibliyi haqqında heç bir məlumat qeyd olunmayıb. İnşaat armaturlarının və eyni zamanda bütün poladların keyfiyyətinə qoyulan tələblərdən biri də onların tərkibindəki qeyri-metallik birləşmələrin müvafiq normativ tələblərlə tənzimlənməsidir.

Bunlar poladın tərkibində ayrı bir faza olaraq, onun həmcinsliyini pozur və mexaniki xassələrinə mənfi təsir edir. Beləliklə də qeyri-metallik birləşmələrin poladın tərkibindən təmizlənərək azaldılması, strukturda onların ölçülərinin kiçik olması, həmin fazaların itibucaqlı olmaması və deformasiya zamanı səthlərə düşməməsi vacibdir. Əks halda strukturda kristal dənələrin sərhədlərində yığılaraq gərginliyin artmasına və kristal qəfəsin deformasiyasına gətirib çıxarır. Bu səbədən də qeyri-metallik birləşmələrin poladın mexaniki xassəsinə təsirinin azaldılması baxımında onların öyrənilməsi bu sahənin alimləri üçün aktual mövzu olaraq qalır. Bu qeyri-həmcins fazaların ölçüləri, forması, kimyəvi və fiziki xassələri, kimyəvi tərkibləri və həmçinin onların tökülmüş metalın tərkibində yerləşmələrini, yəni kristallik dənələrin sərhədlərinə əsasən müəyyən edilməsi vacibdir ki, bununla da daim laboratoriyalarda araşdırmalar aparırıq. Bunların öyrənilməsi və elmi tədqiqi məqsədilə polad nümunələrin makro və mikro şlifləri şüa mikroskopunda mütəmadi olaraq təhlil olunur.

Metallurgiyanın son nəaliyyətlərindən olan, poladın sobadan kənar maye fazada, inert qaz (Ar) mühitində emalı, bu növ birləşmələrdən poladın tərkibinin təmizlənməsi daha da böyük effekt vermişdir. Baxmayaraq ki, armatur poladları adi keyfiyyətli poladlar qrupuna aiddir və qeyri-metallik birləşmələrə görə bunlara qoyulan tələblər digər keyfiyyətli və yüksək keyfiyyətli (yüksək legirli) poladlara nisbətən yüngüldür, “Baku Steel Company” MMC bu cür tam müasir qurğuya malikdir. Belə ki, istehsal prosesində desulfurasiya, defosforasiya, oksigensizləşdirmə və legirləmə bu qurğuda aparılır. Yuxarıda qeyd olunanları bildirməkdə məqsədim odur ki, bu qeyri-metallik birləşmələr təkrar emal üçün sobaya verilən metallomda (hansı ki, bir dəfə bu qeyri-metallik birləşmədən təmizləmə etapını keçmişdir) DRİ-ya nisbətən daha çox təmizdir. DRİ-ın tərkibi isə qeyri-metallik birləşmələrlə zəngindir. Bir çoxları elə bilir ki, DRİ dedikdə bu, 100 faiz təmiz dəmirdir. Lakin bu, tam yanlış bir fikirdir və DRİ-ın tərkibi bütün dünyaya məlumdur.

Bütün bu deyilənlərə əlavə olaraq onu qeyd etmək istəyirəm ki, armaturun keyfiyyəti DRİ-dan istifadə etdikdə “yaxşı”, təkrar qara metaldan istifadə etdikdə isə “pis” kimi qeyd olunan qeyri-düzgün mülahizənin heç bir elmi əsası yoxdur. Əksinə, təkrar qara metaldan istifadə etdikdə qarşıya qoyulmuş keyfiyyət göstəricilərini daha asan almaq mümkündür.

Ümumilikdə ötən il dünya üzrə 600 milyon tondan çox polad məmulatlarının istehsalında xam material kimi təkrar qara metaldan istifadə edilmişdir.

Mən çalışdım ki, bu çox geniş bir mövzunu maksimum qısaltmaqla və başa düşülən sadələşdirilmiş formada izah edim ki, anlaşılan olsun. Həmçinin metallurgiyanın asan bir peşə və sadə sahə olduğunu düşünənlər və bu sahə ilə bağlı qeyri-peşəkar fikirlər söyləyənlər nə qədər yanlış olduqlarını dərindən başa düşsünlər.

Geosiyasi məkanda bizə qonşu olan ölkələrdən əsasən Rusiya, Türkiyə və İran böyük metallurgiya ölkələridir. Bu baxımdan biz yeni metallurgiya zavodları qurmamışdan öncə yerli bazarı təhlil etməklə yanaşı regionda da hansı metallurgiya nəhəngləri ilə rəqabət aparacağımızı və eyni zamanda hansı növ polad məmulatlarını istehsal edəcəyimizi çox ciddi təhlil etməliyik.

Azərbaycanda metallurgiya böyük tarixə malik olub, bu gün də “Baku Steel Company” MMC-nin timsalında müasir texnologiyaların tətbiqi ilə mövcudluğunu daha da təkmilləşdirməkdədir. Bu sahədə çalışan bir mütəxəssis kimi dərindən əminəm və çox ümidliyəm ki, möhtərəm Prezidentimiz İlham Əliyevin və dövlətimizin apardığı uğurlu iqtisadi siyasətə uyğun olaraq Azərbaycanın metallurgiya sənayesi daha da inkişaf edəcək, daha böyük uğurlara imza atacaqdır.

Ramin Kərimov,

“Baku Steel Company” MMC baş direktorunun istehsalat üzrə müavini, kimya üzrə fəlsəfə doktoru

Respublika. - 2015.- 9 yanvar.- S.5.