İnkişafın
böyük üfüqləri qarşısında
Noyabrın 6-da Bakı metrosunun istifadəyə
verilməsindən ötən illərin sayı 51-ə
çatdı. 51 il bundan əvvəl Bakı metrosunun
inşaatçıları yeraltı yolların
açarını istismarçılara verdilər. Azərbaycan paytaxtı həm də müsəlman
Şərqində yeraltı nəqliyyatı olan ilk şəhər
kimi tanındı. Həmin illər əhalisinin sayına
görə SSRİ-nin dördüncü şəhəri olsa
da, o vaxtlar artıq meqapolislərə çevrilmiş Qahirədən,
İstanbuldan, Tehrandan fərqli olaraq, Bakıda metro var idi.
Metro Sovet dövründən Bakıya qalan ən qiymətli
miras oldu. Bu barədə ümummilli lider Heydər Əliyev
daha kəsərli və obrazlı şəkildə belə
deyib: “Vətəndaşlarımız, ümumiyyətlə,
xalqımız bilməlidir ki, bizim millətimizin əlində
nə kimi böyük və nadir bir sərvət var. Bu sərvət
müstəqil Azərbaycan dövlətinə yaxın
keçmişdən miras qalıbdır. Ancaq eyni zamanda, bu sərvət
Azərbaycan xalqının zəhmətkeş
insanlarının böyük əməyi, əzmi nəticəsində
yaranıbdır və belə bir möcüzəli şəkil
alıbdır. Ona görə də Bakı Metropoliteni Azərbaycan
xalqının milli sərvətidir. Deyə bilərəm ki, ən
dəyərli sərvətidir”.Bakı
Metropoliteninin tikintisində böyük canlanma və
inkişaf ümummilli liderimiz Heydər Əliyev respublika rəhbərliyinə
gəldikdən sonra başlandı. 1970-ci ildə “Ulduz”,
1972-ci ildə “Məşədi Əzizbəyov”, “Qara Qarayev” və
“Neftçilər” stansiyaları istismara verildi. 1976-cı ildə
“Nizami”, 1979-cu ildə “Bakmil” stansiyaları ilk sərnişinlərini
qəbul etdi. 1985-ci ildə “Elmlər
Akademiyası”, “İnşaatçılar”, “20 Yanvar”, “Memar
Əcəmi” stansiyaları qapılarını ilk sərnişinlərinin
üzünə açdı. 1983-1987-ci illərdə
ümummilli liderimiz Heydər Əliyev SSRİ Nazirlər Soveti
sədrinin birinci müavini işləyərkən Bakı
metrosunun inkişafına xeyli vəsait ayrılmasına etdiyi
kömək nəticəsində 1989-cu ildə “Xalqlar
dostluğu” və “Əhmədli” stansiyaları təhvil verildi.
Onun 2002-ci il Bakı Metropoliteninin 35 illiyi
münasibətilə Respublika sarayında keçirilən təntənəli
yığıncaqdakı tarixi çıxışı
metropolitenin gələcəyi barədə, sözün həqiqi
mənasında, bir proqram sənədi idi: “Biz metro
inşaatını davam etdirməliyik... Məndə hələ
o illərdən metronun tikintisinin birinci, ikinci,
üçüncü növbələrinin cədvəli var.
Onu o vaxtdan saxlamışam. İndi onları təzələyəcəyik.
İnşallah, qarşıdan gələn 3-4 ildə Azərbaycanın
gəlirləri xeyli artacaqdır. Mən sizə bildirmək
istəyirəm ki, bu gəlirlərdən Bakı metrosunun
inşasının davam etdirilməsi üçün mütləq
istifadə etmək lazımdır. Mən bunu edəcəyəm
və güman edirəm ki, məndən sonra gələn
insanlar da bunu mütləq etməlidirlər”.
Həmin vaxtdan keçən 16 ildə Azərbaycan
Prezidenti İlham Əliyev böyük sələfinin ona bəslədiyi
ümidləri doğrultdu. Azərbaycanda bütün sahələrdə
olduğu kimi, metronun da inkişafında ulu öndərin
arzuları həyata keçməyə başladı.
2006-cı ildə dövlət
başçısının Şimal sahəsində
yarımçıq qalmış inşaat işlərinin
davam etdirilməsi üçün ümumilikdə
ayırdığı 16.6 milyon manat vəsait hesabına
2008-ci ilin oktyabrında “Nəsimi”, ondan bir il sonra 2009-cu ilin
dekabrında “Azadlıq prospekti” və 2011-ci ilin iyun ayında
“Dərnəgül” stansiyalarının tikintisini
başa çatdırmaq mümkün oldu. Dövlət
başçısının metronun istismarı sahəsində
çalışan insanların əməyinə verdiyi qiymət
onun Bakı Metropoliteni işçilərinin sosial müdafiəsinin
gücləndirilməsi haqqında 2008-ci ilin avqust ayında
imzaladığı sənəddə öz əksini
tapdı. Həmin sərəncamla metropolitençilərin
aylıq əməkhaqqı həmin ilin sentyabrından
25 faiz artırıldı.
Bakının yeraltı
yollarının inkişafı üzrə Dövlət
Proqramının qəbul olunması, yeraltı yolların
konseptual inkişaf sxeminin təsdiq edilməsi ümummilli lider
Heydər Əliyevin Bakı Metropoliteninin gələcəyi
barədə verdiyi tövsiyələrin həyata
keçirilməsi üçün Prezident İlham Əliyev
tərəfindən atılan son dərəcə əhəmiyyətli
bir addım oldu.
Perspektiv plana əsasən, Bakı metrosunda 84
kilometr yolun, 53 yeni stansiyanın tikintisi nəzərdə tutulurdu
və onlardan ikisi - 2016-cı il aprelin 16-da istifadəyə
verilən Bənövşəyi xəttin “Avtovağzal” və
“Memar Əcəmi” stansiyalarıdır. Onların davamı
kimi, layihədə adı “B-3” kimi qeyd edilən stansiyada bu
günlər avadanlıqlar quraşdırılır, divar və
döşəmələrə üzlüklər vurulur, yolun
çəkilişi davam edir. Stansiyanın gələn ilin
sonuna kimi istifadəyə verilməsi
planlaşdırılır.
Metropolitenin inkişafı sahəsində
qarşıya qoyulan nəhəng vəzifələrin
icrası ilk növbədə Azərbaycan
iqtisadiyyatının müasir inkişaf modellərinə
uyğun təməllər üzərində qurulmalı idi.
Dövlət başçısının iqtisadiyyatın
inkişafında strateji niyyəti, qarşıya qoyduğu vəzifələr
onun bu sözlərindən aydın görünür: “Bu
gün yeni texnologiyalar tətbiq olunur. Biz Azərbaycanda,
Bakıda bu texnologiyalardan istifadə etməliyik. Əvvəlki
təcrübə çox qiymətlidir. Ancaq bugünkü təcrübə,
əlbəttə ki, həm işlərin daha da böyük səmərə
ilə görülməsinə xidmət göstərəcək,
həm də maksimum keyfiyyət təmin olunacaqdır”.
Qlobal inkişafın şərtləri
və tələbləri daxilində ölkədə
aparılan islahatların bir təzahürü də
2014-cü il fevralın 27-də ölkə
başçısının sərəncamı ilə
Bakı Metropoliteninin və “Azərtunelmetrotikinti” Səhmdar Cəmiyyətinin
yenidən təşkili yolu ilə səhmləri dövlətə
məxsus “Bakı Metropoliteni” Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinin
yaradılması oldu. Yeni rəhbərliyin
qarşısında bazar iqtisadiyyatının tələblərinə
uyğun, dünya təcrübəsini öyrənməklə
müasir standartları tətbiq etmək çevikliyinə,
texnoloji yeniləşməni innovativ düşüncə tərzi
həddinə çatdırmaq bacarığı ilə idarə
olunan müəssisə yaratmaq vəzifəsi qoyuldu. İlk növbədə,
müstəqillik dövrünün ən böyük metro
layihəsinin yerinə yetirilməsi sahəsində inqilabi dəyişikliklər
edilməli idi. Qısa zaman kəsiyindəki fəaliyyəti
ilə “Bakı Metropoliteni” QSC-nin rəhbərliyi dövlət
başçısının etimadını doğrultdu. Metronun yeni xəttinin ilk iki
stansiyası 2 il sonra istifadəyə
verildi. Bu, tunelqazma texnikasının ən son
nümunələrindən, stansiyaların tikintisində yeni
metod və üsullardan, texnologiyalardan, maşın və
mexanizmlərdən istifadə etmək nəticəsində
mümkün oldu. Bənövşəyi xəttin
“Avtovağzal” və “Memar Əcəmi” stansiyaları şəhərin
gələcək inkişaf tələblərinə
müvafiq olaraq, 7 vaqonluq qatarların daxil olması
üçün nəzərdə tutulmuş 144 metrdən az
olmayan uzunluqda platformalardan ibarətdir. Əhalinin
sosial həssas təbəqəsinin maraqları nəzərə
alınmaqla, liftlər və uzun keçidləri olan
“Avtovağzal” stansiyasında travolatorlar
quraşdırılıb. Gələcəkdə xəttin
inşası davam etdirildikcə, idarəetmə sistemində ən
müasir SCADA və qatar hərəkətinin
təşkilində CBTC sistemləri quraşdırılacaq,
bu istiqamətdə işlər bu gün də
aparılır.
Yeni xətlərdə bütünlüklə ən
müasir dünya təcrübəsi tətbiq ediləcək
yeniliklər çərçivəsində yollar beton bloklar
üzərində salınır. Bu məqsədlə
metropolitenin mövcud infrastrukturundakı dəmir-beton
konstruksiyaları sahəsi tamamilə əsaslı şəkildə
yenidən qurulub və müasir standartlara uyğun ən
müasir səviyyəyə çatdırılıb. Yeniliyin tunel yollarında tətbiqi
praktikasının mənimsənilməsi məqsədilə
“Nərimanov” elektrik deposunda qatarların təmirdən sonra
sınaqdan keçirilməsi üçün inşa edilən
xüsusi təyinatlı yolda bu bloklardan istifadə edilir.
2014-cü
il mayın 12-də Fransa Prezidenti Fransua Ollandın Bakıya rəsmi
səfəri çərçivəsində hər iki
dövlət başçısının iştirak etdiyi
biznes-forumda “Bakı Metropoliteni” QSC-nin rəhbərliyi ilə
Fransa tərəfdaşları arasında 5 anlaşma
memorandumunun imzalanması yeni xətlərin idarə
olunmasında, hərəkətin təşkilində ən
müasir sistemlərin tətbiqinə geniş imkanlar
açdı. Bu, eyni zamanda metropolitenin yeni xətlərinin
lokomotiv parkının müasir tələblər səviyyəsinə
çatdırılmasını, ən əsası isə
insan resurslarının məhz yerli kadrlar əsasında
qurulması üçün müasir tədris sistemlərinin
tətbiqini də nəzərdə tutur.
2015-ci il aprelin 16-da Azərbaycan Prezidenti İlham
Əliyevin iştirakı ilə metropolitendə, xüsusən
də yeni xətlərdə istismar olunacaq üç yeni nəsil
qatarlarının istismara verilməsi bu layihələrin ilk
uğurları oldu. Avtoidarəetməyə
keçid imkanına malik olan bu qatarlar kondisionerləşdirmə,
mikroiqlim tələblərinə cavab vermə, müasir
elektron və informasiya sistemləri və kompüter idarəetməsinin
təchizatı ilə yanaşı, “Bakı Metropoliteni”
QSC-nin texniki-iqtisadi əsaslandırmalarla irəli
sürdüyü bir sıra təklifləri nəzərə
alınaraq istehsal olunmuşdu. Bu tələblər
sırasında vaqonlarda bir-birinə keçid
imkanlarının olmasını, tutacaqların yerli şəraitin
tələblərinə uyğun quraşdırılmasını
diqqətçəkən amil kimi qeyd etmək olar.
Fransanın “Thales” şirkəti ilə əməkdaşlıq
inkişaf etdirilir. Gələcəkdə yeni xətlərdə
tətbiq olunacaq SCADA idarəetmə sistemləri və
dispetçer mərkəzləşməsi, eləcə də
qatarların hərəkətinin müasir radiokanal idarəetməsi
olan CBTC sistemləri ilə təşkili baxımından əhəmiyyətli
layihələr işlənir. Eyni zamanda
yeni sistemlərlə işləyə biləcək
kadrların hazırlığı məsələsi də nəzərə
alınıb. Bağlanmış
müqaviləyə əsasən bu şirkətin
İstanbulda və Kanadanın Toronto şəhərindəki
tədris mərkəzində təlim-tədris və təcrübə
prosesinə cəlb edilmiş metropolitençilər orada
öyrəndiklərini yerli mütəxəssislərlə
bölüşürlər.
Metropolitenin perspektiv inkişafı planında mövcud xətlərin
də müasir texnologiyalarla təmin edilməsi, hərəkətin
təşkilinin təkmilləşdirilməsi, stansiyalarda təmir-bərpa
işlərinin aparılması da nəzərdə
tutulmuşdur.
Metropolitendə həyata keçirilən
yeniliklərin böyük bir hissəsi də bu sahəyə
aiddir. 2015-ci il dekabrın 28-də Azərbaycan
Prezidenti İlham Əliyevin iştirakı ilə daha bir dərin
özüllü stansiyanın - “Elmlər Akademiyası”nın
ikinci giriş-çıxışı açılıb. Bu müddətdə “28 May” stansiyası da tamamilə
yenidən qurulub. “Elmlər Akademiyası”
stansiyasının, eləcə də “20 Yanvar”,
“İnşaatçılar” stansiyalarında eskalatorların
yeni nəsil analoqları ilə dəyişdirilməsi
zamanı vestibüllərdə yenidənqurma işləri
aparılıb. “Neftçilər” və “Qara Qarayev”
stansiyalarının keçidləri və vestibülləri,
“İnşaatçılar”, “Nəriman Nərimanov”, “Gənclik”,
“Xalqlar dostluğu” stansiyalarının keçidləri
büsbütün yenilənib. “Nizami”
stansiyasının orta zalı və platformaları da görkəmini
tamamilə dəyişib. Stansiya
pilonları davamlı inşaat materiallarından istifadə
olunmaqla təmir olunub, Nizaminin ölməz “Xəmsə”si
mövzusunda işlənmiş pannolar bərpa edilərək,
yenidən ilkin görkəminə qaytarılıb.
Bu il iyun ayının 7-də “Sahil” stansiyası əsaslı
şəkildə təmirdən sonra, yenilənmiş
eskalatorlarla istismara qaytarılıb. Orada
müddəti başa çatmış 3 eskalatorun əvəzinə
4 ədəd yenisi quraşdırılıb. Hazırda genişmiqyaslı təmir işləri “Xətai”
stansiyasında aparılır. Orada da eynilə
3 köhnə eskalator 4 ədəd yenisilə əvəzlənəcək.
İndi
yeraltı saraylar, onların keçidləri 5 il
əvvəl gördüyümüz bazar lövhələrindən
uzaqdır. Bir vaxtlar ticarət köşkləri
ilə zəbt edilmiş keçidlər sərgi
qalereyalarına çevrilib. “Nəriman Nərimanov”, “Gənclik”,
“Memar Əcəmi” stansiyalarında müxtəlif mövzulara
həsr olunmuş fotosərgilər nümayiş etdirilir.
Lokomotiv təsərrüfatında aparılan yeniliklərin
nəticəsi isə özünü qatarların texniki vəziyyətində
göstərir. Son illərdə qatarların xəttə
öz işini sona qədər başa vurmadan nasazlığa
görə depoya qayıtması hallarının sayı 4 dəfə
azalıb.
Yeniliklərdən bəhs edərkən, diaqnostika
kompleksini, onun metro infrastrukturunun yoxlanılmasına gətirdiyi
yeniliyi qeyd etməmək mümkün deyil. 2015-ci ildə Azərbaycan
Prezidentinin iştirakı ilə təqdim olunan kompleks həmin
ilin dekabrında Moskvada mötəbər beynəlxalq konfransda
“dünyada analoqu olmayan” kimi qiymətləndirilib və bir
çox dünya metropolitenlərinin diqqətini cəlb edib.
Bakı metrosu son 4 ildə böyük
miqyaslı yeniliklərin məkanına çevrilib. Bu,
çoxminli əmək kollektivinin fədakar əməyi sayəsində
əldə edilən çox böyük uğurdur. Paytaxt
metrosu inkişafın böyük üfüqləri
qarşısındadır, yaxın gələcəkdə
yeraltı yollarımızdan daha böyük uğurların,
zəfər sədalarının şahidi olacağıq.
Respublik.-
2018.- 7 noyabr.- S.3.