NƏRİMAN NƏRİMANOV - 150

 

(əvvəli 16, 18, 19, 20, 22, 23, 25, 28, 29 fevral,

 

1, 3, 5, 7, 8, 11, 12, 13, 14, 15, 17, 18, 19 mart,

 

7, 8, 9 və 10 aprel tarixli saylarımızda)

 

 

 

N.Nərimanov öz mənzilində açdığı müalicəxanada da xəstələri pulsuz qəbul edir, onların müalicəsinə böyük qayğı ilə yanaşırdı. O, zəhmətkeş kütlələrin ağır yoluxucu xəstəliklərə qarşı mübarizəsinə kömək etmək və onlarda tibb elminə meyil oyatmaq üçün dövri mətbuatda “Gələcəyə bir nəzər”, “Göz ağrısı”, “Hifzüssəhhə” kimi bir sıra elmi məqalələrini çap etdirir.

 

Doktor N.Nərimanov “Xalq universiteti”ndə şəhər əhalisinə elmi-kütləvi mövzularda mühazirələr oxuyurdu. “İqbal” qəzeti Bakının Suraxanski küçəsindəki 6-cı rus-tatar məktəbində hər cümə günü doktor N.Nərimanovun mühazirəsi olacağını əvvəlcədən xəbər verirdi. Onun vərəm, göz ağrısı, əsəb, mikrob və s. mövzularda rəngli şəkillərin müşayiəti ilə söylədiyi maraqlı mühazirələrində təkcə kişilər deyil, “çadralı müsəlman qadınları” da iştirak edirdilər.

 

N.Nərimanov hər mühazirədən sonra “Tibb və islam” kitabçasını yoxsul fəhlələr arasında yaymaq üçün pulsuz paylayırdı. Bu elmi-kütləvi mühazirələr ən çox yayılan vəba, çiçək, traxoma, malyariya, revmatizm, mədə-bağırsaq xəstəliklərinə qarşı təcili profilaktik tədbirlərin görülməsində böyük rol oynayırdı. Əhalinin tələbi ilə Bakı həkimlər cəmiyyəti səhiyyə-sağlamlıq sahəsində bir sıra əməli işlər görməyə başlamışdı.

 

Lakin Bakının dərdi ağır idi. Minlərlə fəhlələr şəhər ətrafında, istərsə də neft mədənlərinə yaxın yerlərdə bir-birinə sığınmış, miskin görünüşlü daxmalarda müsibətli həyat keçirdikləri halda, cah-cəlal içərisində yaşayan dövlətlilər şəhərin mərkəzində dəbdəbə təəssüratı bağışlayan üslubda, möhtəşəm binalar tikdirirdilər. Bu heç də Bakının fərəhsiz, acınacaqlı mənzərəsini dəyişdirmirdi. “Azacıq belə yaşıllığı olmayan bu şəhər uzaqdan xarabazarlığa oxşayırdı”. Burada “çirkabla qızıl” bir-birinə qarışmışdı. Çar mütləqiyyəti Bakı burjuaziyasının simasında ilan kimi qıvrılıb “xəzinə üstündə oturmuş”du. Maksim Qorki yazırdı: “Nefti yüz milyon pudlarla və pulu milyon manatlarla sayılan bu şəhərə baxdıqca, adam qüssələnir, ürəyi bulanır. Bu şəhərdə nə qədər sərvət var və bununla belə, o nə qədər də yoxsuldur, miskindir...

 

Bu Nobellər və Rotşildlər Kaliforniyasında adamlar necə də yaman gündə yaşayırlar. Başqalarının həsrət çəkdiyi bu neftçilər şəhərinin nə qədər natəmiz və son dərəcə çirkli olduğunu vəba xəstəliyi dəfələrlə sübut etmişdir”.

 

N.Nərimanov böyük ictimai faciənin ancaq inqilabi yolla aradan qaldırılacağına inanırdı. O, xəstə Bakının nicatını fəhlə sinfinin şüurlu mübarizəsində gördüyündən, inqilabi təşviqatı ən zəruri, təxirəsalınmaz bir vasitə hesab edirdi. Lakin irtica qüvvələrinin hökmranlığı şəraitində fəhlələr arasında siyasi-kütləvi iş aparmaq olduqca çətin idi. Yerli polis fəhlələri kölgə kimi izləyirdi. Neft mədəni sahibləri və sənayeçiləri isə fəhlələrlə sərt rəftar edirdilər; onları kütləvi surətdə işdən çıxarır, əməkhaqqını azaldır, iş saatını uzadırdılar. Ancaq bu tədbirlər heç də getdikcə artmaqda olan gizli narazılığın qarşısını ala bilmirdi.

 

Rusiya imperiyasını bürüyən yeni inqilabi yüksəliş Bakıda geniş vüsət tapırdı: neft mədənlərini, fabrik və zavodları tətil və fəhlə nümayişləri bürüyürdü. Siyasi polis tətilçi fəhlələri təqib edir, döyür, həbsxanaya salırdısa da, Bakı proletariatının mübariz inqilabi ruhunu, qətiyyətini boğa bilmirdi. Əksinə, mütəşəkkil fəhlə tətilləri yeni, daha qüdrətli çıxışlar üçün şərait yaradırdı.

 

Azərbaycanda xalq kütlələrinin milli şüuru və siyasi fəallığı gücləndiyi bir dövrdə cəhalətpərəst burjua ziyalıları milli azadlıq hərəkatından öz sinfi məqsədlərinə uyğun istifadə etməyə çalışırdılar. Belə mürəkkəb siyasi-ictimai şərait ürəyi xalqa, vətənə sonsuz istəklə, məhəbbətlə dolu olan qabaqcıl fikirli ziyalılardan qətiyyətli, hünərvər olmağı, hər cür mürtəce ideyaya qarşı cəsarətlə mübarizə aparmağı tələb edirdi. N.Nərimanovun rəhbərliyi ilə hümmətçilər zəhmətkeş kütlələr arasında milli bərabərlik ideyasını, beynəlmiləlçiliyi yayır, mütləqiyyət üsuli-idarəsini yıxmaq üçün onları bolşeviklərin bayrağı altına toplayırdılar. N.Nərimanov mübariz inqilabçı-həkim, ictimai xadim kimi, ən adi, təsadüfi görüşlərdə, məclislərdə, dini mərasimlərdə belə adamlarda həmrəylik, siyasi mübarizə hissi oyatmağa çalışırdı.

 

1914-cü il yanvar ayının 24-də Bibiheybətdəki məsciddə keçirilən Mövlud bayramı mərasimində N.Nərimanov məktəbli oğlan və qızların nəğməsində millətə xitabən deyilən “Nədən bu hala qaldın?” sualına cavab olaraq uşaqlara müraciətlə xalqın müsibətli, ağır həyatının ictimai səbəblərindən danışmışdır.

 

İki gün sonra, yanvar ayının 26-da “Səfa” məktəbində Məhəmməd peyğəmbərin (ə.s.) anadan olması gününə həsr olunmuş məclisdə, şagirdlərə hədiyyə mərasimindən sonra çıxış edən N.Nərimanov Bakı ziyalılarının, xeyriyyə cəmiyyəti nümayəndələrinin və b. qarşısında “müsəlmanları ideya mübarizəsinə çağır”mışdı. Əlbəttə, hər yerdə böyük ehtiram və hörmətlə qarşılanan N.Nərimanovun həqiqət dolu, cəsarətli, səmimi və canlı söhbətləri təsirsiz qalmırdı.

 

Məlum olduğu kimi, sosial-demokratlar zəhmətkeş kütlələri siyasi mübarizəyə cəlb etməkdən ötrü kütləvi ictimai təşkilatların, ayrı-ayrı cəmiyyət, dərnək və kooperativlərin leqal imkanlarından bacarıqla istifadə edirdilər.

 

1916-cı ildə Bakıda təsis olunan istehlak cəmiyyətləri (“Qənaət”, “Mayak”, “El” və s.) sosial-demokratların gizli inqilabi fəaliyyəti üçün konspirativ bir vasitə idi. Bu cəmiyyətlər mədən-zavod rayonlarında Azərbaycan və rus dillərində vaxtaşırı elmi-kütləvi mühazirələrin oxunmasını təşkil edirdilər. Mühazirə vaxtı dinləyiciləri ölkənin ümumi siyasi vəziyyəti ilə tanış edir, çar hökumətinin və hakim siniflərin riyakar siyasətini pisləyir, fəhlələrdə azadlıq uğrunda inqilabi mübarizə hissi aşılamağa çalışırdılar.

 

Məlum olduğu kimi, “Qənaət” kooperativ cəmiyyətinin təsis iclası 1916-cı il iyun ayının əvvəllərində də “İsmailiyyə” binasında keçirilmişdir. Burada N.Nərimanov idarə heyətinin üzvü seçilmişdir.

 

“Qənaət”in idarə heyətinin ilk iclası N.Nərimanovun mənzilində olmuşdur. İdarə heyətinin üzvləri bir iclasda cəmiyyətin nizamnaməsini müzakirə etmiş, eyni zamanda N.Nərimanovu cəmiyyətə sədr, doktor Seyidovu müavin, Mirmehdiyevi katib seçmişlər. Sonra idarə heyəti “hər cümə günü axşam saat 8-də doktor N.Nərimanovun mənzilində iclas çağırmağı” qərara almışdır.

 

N.Nərimanov zəhmətkeş kütlələri “Qənaət” kooperativ cəmiyyəti ətrafında sıx toplamaq üçün öz üzvlərinin ən zəruri istehlak malları ilə təmin edilməsinə çalışırdı. Əlbəttə, bu təşəbbüs nəticəsiz qalmırdı. Yerli mətbuat “Qənaət”in fəaliyyətini təqdir edir, N.Nərimanovun “Bu müqəddəs fikrinin kəndlər”də həyata keçirilməsini arzulayırdı. Çünki “el dükanları” xalqın “məişətinə bir yüngüllük yolu açırdı”.

 

“Qənaət” kooperativ cəmiyyəti iki ay yarım ərzində yüzlərlə üzvü öz ətrafında sıx birləşdirmişdi. Odur ki, 1916-cı ilin oktyabr ayının 16-da cəmiyyətin ümumi iclasında N.Nərimanovun hesabatı bəyənilmiş, ona “xidmətlərinə görə bəyani-təşəkkür edilmişdir”.

 

Bakıda kooperativ hərəkatının canlanması “kooperativ-maarifi” işinə geniş vüsət vermişdi. “Qənaət” kooperativ cəmiyyəti idarəsi mədən-zavod rayonlarından, hətta quberniya kəndlərindən kooperasiya mövzusunda mühazirələr keçirmək barədə ardı-arası kəsilmədən xahiş məktubları alırdı. “Nicat” xeyriyyə cəmiyyətinin axşam kurslarında elmi-kütləvi mövzuda müntəzəm olaraq mühazirələr oxunurdu. N.Nərimanov zəhmətkeş kütlələrlə ünsiyyət vasitəsi kimi mühazirələrin maraqlı, dolğun və təsirli keçirilməsi tərəfdarı idi. O, bəzən axşam kurslarında mühazirəçilərə qulaq asar, onlara faydalı məsləhətlər verərdi.

 

“Qənaət” istehlak cəmiyyətinin idarə heyətinin sədri N.Nərimanov elmi-kütləvi mövzuda mühazirələrin maraqlı keçməsinə ciddi səy göstərirdi. O, istehlak cəmiyyətinin əlverişli leqal formalarından kütləvi-siyasi təşviqat üçün məharətlə istifadə edirdi. Siyasi polisin ciddi nəzarətinə baxmayaraq N.Nərimanov müsəlman fəhlələri ilə tibbə dair söhbətlərində onların inqilabi tərbiyəsinə xüsusi fikir verirdi (“Nicat” xeyriyyə cəmiyyətinin “İsmailliyyə” binasında “Qənaət” kooperativ cəmiyyətinin təşəbbüsü ilə doktor N.Nərimanov “İnsan bədəni və onun qidası” mövzusunda tez-tez maraqlı mühazirələr oxuyurdu. Mühazirəçi insan bədəninin daxili quruluşundan, onun qidaya təbii ehtiyacının miqdarından danışarkən əhalinin əksəriyyətinin bu ehtiyacı ödəyə bilmədiyindən bəhs edir, onu mövcud ictimai quruluşla əlaqələndirirdi. O, çətinliyi, ağır maddi vəziyyəti qismən yüngülləşdirmək üçün kooperativ cəmiyyətinə daxil olmağı tövsiyə edirdi. İki saat davam edən mühazirədən yüzlərlə dinləciyi böyük təəssüratla ayrılırdı.

 

1917-ci il sentyabr ayının 26-da doktor M.İsrafilbəyovun sədrliyi ilə keçən iclasın qərarında deyilir ki, “Qənaət” həqiqət doğru yolla gedib öz budağına ləkə salmamış”dır.

 

N.Nərimanov rəhbərlik etdiyi cəmiyyətin bütün fəaliyyətini konkret bir məqsədə - inqilabi ideallara xidmətə doğru yönəltmişdi. O, çalışırdı ki, cəmiyyətin bütün üzvləri ideya-siyasi baxımdan ayıq olsun, kütlələri inqilabi mübarizəyə hazırlamağı bacarsınlar. N.Nərimanov çıxışlarından birində demişdi: “Rusiya inqilabı “Qənaət”in həyatında da bir inqilab törətdi”. “Zəmanənin tələbini” başa düşməyib öz şəxsi mənafeyini güdən bəzi adamlar ümumxalq işinə etinasızlıq göstərdilər. Beləliklə, “Füqərayi-kasibəni səmimi- qəlbdən sevən və sevməyən indi məlum oldu...”. Sentyabr ayının 30-da “Qənaət” cəmiyyətinin növbəti iclasında N.Nərimanovu yenidən sədr, M.Əzizbəyovu sədr müavini, Y.Məlikovu xəzinədar, Hacıağa Abbasovu katib seçirlər.

 

Əlbəttə, Bakı proletariatının ümumi siyasi dünyagörüşünə və milli azadlıq hərəkatına istehlak cəmiyyətlərinin ciddi təsiri çar hökumət orqanlarının nəzərindən yayınmamışdı. 1916-cı il iyul ayının 19-da Bakı quberniya jandarm idarəsi polis departamentinə raportunda yazırdı: “İstehlak cəmiyyətlərindən istifadə etməkdən ümdə məqsəd ondan ibarətdir ki, inqilabçı ünsürlər istehlak cəmiyyətlərində sosial-demokrat zəmini yaratmağa və istehlak cəmiyyətləri üçün icazə verilən yığıncaqlar vasitəsilə xalq kütlələrini tərbiyə etməyə, bununla da inqilabi ideyaların tam leqal yayılmasını özləri üçün asanlaşdırmağa çalışırlar. Yerli inqilab xadimləri öz işlərini məhz bu istiqamətdə həyata keçirməyə cəhd edirlər”.

 

Çar polis idarəsi duyuq düşsə də, əlinə tutarlı sübut keçirə bilmədiyindən istehlak cəmiyyətlərini ləğv etməkdən çəkinirdi. Bu, fəhlələrin ümumi tətilinə səbəb ola bilərdi. Bakıda fəhlə hərəkatı getdikcə güclənirdi. 1915-ci ilin əvvəllərində gizli partiya yığıncağının seçdiyi RSDFP Bakı komitəsi fəhlələri kütləvi inqilabi çıxışlara hazırlayırdı. S.Şaumyan, Y.Zevin, M.Basin, D.Bünyadzadə, M.Əzizbəyov, S.Ter-Qabrielyan və b. kimi N.Nərimanov da Bakı partiya təşkilatının əsas özəyinə seçilmişdi.

 

N.Nərimanov leninçi bolşevik partiyasının sədaqətli və mətin bahadırlarından idi. O, yeni inqilabi fırtınalar ərəfəsində müsəlman fəhlələrinin siyasi şüurluluğu və beynəlmiləl vəhdətinin möhkəmləndirilməsi üçün bütün leqal formalardan istifadə etməyə çalışırdı.

 

1916-cı ilin dekabr ayında Bakıda “Xalq evi” cəmiyyətinin yaradılması N.Nərimanova müsəlman fəhlələrini kütləvi-inqilabi çıxışlara hazırlamağa imkan verdi. “Xalq evi”nin idarə heyətinə N.Nərimanov, M.Basin, A.Stopani və R.Okinşeviç kimi inqilabçı xadimlər seçilmişdilər. İdarə heyətinin sədri N.Nərimanov idi.

 

“Xalq evi” cəmiyyəti beynəlmiləl və demokratik mədəni-maarif ocağı idi. 1917-ci il yanvar ayının 20-dən başlayaraq burada azərbaycanlılara, həmçinin rus, gürcü, erməni və tatar fəhlələrinə tez-tez elmi-kütləvi mövzuda mühazirələr oxunur, teatr və konsert tamaşaları verilirdi. N.Nərimanov tibbə (“Hifzüssəhhə”, “Göz ağrısı”), ictimai-siyasi məsələlərə (“Siyasi korluq”, “Gələcəkdə seçkilər” və s.), xüsusən cəmiyyətin məqsəd və vəzifələrinə dair maraqlı məruzələr edir, fəhlələri inqilabi mübarizə ruhunda tərbiyə etməyə ciddi səy göstərirdi.

 

Bu dövrdə N.Nərimanov elmi-kütləvi və ictimai-siyasi mövzuda mühazirələr oxumaq üçün Tiflisə də dəvət olunur.

 

Tiflis Fəhlə və Əsgər Deputatları Soveti İcraiyyə Komitəsi vasitəsilə Bakı şəhər idarəsi tibb-sanitariya bürosuna müraciət edərək N.Nərimanova Azərbaycan dilində mühazirə oxumaq üçün 10 günlüyə Tiflisə məzuniyyət verməyi təkidlə xahiş etmişdir. N.Nərimanova 1917-ci il may ayının 23-dən 10 günlüyə Tiflisə getməyə icazə verilmişdir.

 

I Dünya müharibəsi çar Rusiyasının siyasi-ictimai və iqtisadi həyatında ciddi böhran yaratmışdı. Bu ağır illərdə bolşeviklər imperialist müharibəsi əleyhinə təşviqat aparır, “tarixin gedişini son dərəcə sürətləndirə bilən” bu qüvvətli amildən Romanovların taxt-tacını devirmək üçün istifadə etməyə çalışırdılar. Onlar irticaçı müharibəni vətəndaş müharibəsinə, müstəbid hakimiyyətə və burjuaziyaya qarşı müharibəyə çevirmək siyasəti yeridirdilər. N.Nərimanov hümmətçilərlə birlikdə bu siyasətə tərəfdar idi. O, zəhmətkeş kütlələri azadlığa çıxaran yeganə düzgün inqilabi yolda Lenin partiyasının sədaqətli döyüşçüsü kimi fədakarlıqla çalışırdı.

 

1915-1916-cı illər N.Nərimanovun inqilabi fəaliyyətində yeni dövrün başlanğıcı oldu. O özü sonralar bu barədə demişdir: “İmperialist müharibəsinədək mən xalis sosial-demokrat olub, sol cinahda idim.

 

Sosial-demokratiyanın bu müharibəyə münasibəti məndə şübhə və tərəddüd doğurdu.

 

Mən belə bir sual qarşısında qaldım: bəs sonrası necə olsun, çıxış yolu nədədir?

 

Kommunist partiyasının köhnə dünyaya qarşı amansız mübarizəyə çağırışı bu çıxış yolunu mənə göstərdi və heç bir tərəddüd etmədən “Hümmət”lə birlikdə kommunist partiyası sıralarına keçdim”.

 

2. Dərdlərimizin əlacı. “Dan ulduzu”, “Fikir” məcmuələri yaratmaq təşəbbüsü

 

Nəriman Nərimanov 1913-1916-cı illərdə Bakıda Azərbaycan dilində çıxan “İqbal”, “Bəsirət”, “Açıq söz”, “Yeni iqbal” qəzetlərində tibbə dair elmi-kütləvi məqalələri ilə yanaşı, ədəbi- tənqidi və ictimai-siyasi publisist əsərlərini (“Arı bəy”, “Nər”, “Doktor N.Nərimanov” imzaları ilə) dərc etdirmişdir.

 

Bolşevik mətbuatı və inqilabi demokratik mətbuat bu dövrdə də siyasi polisin və senzuranın amansız təqibinə məruz qalırdı. Buna görə də N.Nərimanov inqilabi ideyaları yaymaq üçün burjua-millətçi mətbuatından tribuna kimi istifadə etməli idi. Əlbəttə, bu, böyük məharət və bacarıq tələb edirdi. Çünki irtica qüvvələrinin hökmranlıq dövrü geniş kütlələrə ictimai həyatın ziddiyyətlərini “pərdəsiz, açıq, tam və mükəmməl” söyləmək qeyri-mümkün idi.

 

1906-cı ildən keçən on il ərzində “çox şeylər” dəyişilmişdi. Burjua-demokratik inqilabının verdiyi cüzi siyasi azadlıq xalqın əlindən alınmışdı. Liberal-burjua ziyalılarının dönüklüyü, “ruhani rəhbərlərinin” fərsizliyi, siyasi korluğu milli mədəniyyətin və ictimai fikrin inkişafına ciddi maneçilik törədirdi.

 

Mürtəce, əksinqilabi burjua mətbuatı panislamizmi geniş yayır, müsəlmanların mədəni tərəqqisini və milli dirçəlişini “yeganə fəal qüvvə olan din”də görürdü. 1914-cü ildə “İqbal” qəzeti öz oxucularına müraciətlə yazırdı: “Həyatda müvəffəqiyyət istəyiriksə, islamiyyətin canlı həqiqətlərinə əməl etməliyik”.

 

N.Nərimanov “İctima” həftə fəryadında din xadimlərinin Peterburqda açılmış yığıncağında “islamiyyətin canlı həqiqətləri”nin - doqquz yaşında qızın ərə gedə bilməsi, murdarlıq və təmizlik məsələsi və s. şəriət qayda-qanunlarının müzakirə olunmasını “millətə aşkar xəyanət” hesab edirdi.

 

Çünki dövr çox mühüm, ictimai-siyasi hadisələrin təxirəsalınmaz həllini qarşıya qoyduğu bir vaxtda din xadimləri xalqı aldadır, beləliklə, əks-inqilaba xidmət göstərirdilər.

 

N.Nərimanov cəmiyyətdə vətənpərvərlik, mübarizlik əhvali-ruhiyyəsindən əsər-əlamət qalmadığını xatırladaraq deyirdi: “Belə olan surətdə on il bundan müqəddəm yazdığım “Həftə fəryadları”nı indi yazmaq olarmı? Yazmaq olar. Fəqət duzsuz çıxar. Duzsuz çıxmaqdansa, yazmamaq məsləhətdir.

 

Çünki indi mənim kimi yazı-pozu edənlərə ehtiyac yoxdur... Odur ki, köhnə fikrimi başımda fırlandıra-fırlandıra qalmışam. Məni heç bir məclisə də seçmirlər. Açıq-açığına deyirlər: “Filankəs” tərəqqi yolu nə olmağını bilməyir, onu seçirsiniz isə tamam işlər korlanar. Cəmiyyətin işləri “tərəqqi” etməz.

 

Yəni bir yana baxsanız, düz də deyirlər. Mən nə isə, nədənsə çox işi qurdalayanam!.. Bir də gördün qurdaladım, qurdaladım bir iş çıxdı. Onda görürsən ki, “milçəklər” balın başından dağılan kimi dağıldılar... Sonra iş görən kim olar? Yox, yaxşısı budur ki, mən bu işlərə qarışmayım”.

 

N.Nərimanov xalqın və vətənin gələcəyini düşünən, onun səadəti yolunda heç bir fədakarlıqdan çəkinməyən yaradıcı insanlara böyük ümid bəsləyirdi. O, həyatın mənasını yaratmaqda, xeyirxah işlərdə görən bu cür adamları “bünövrəsiz” adlandırdığı liberal-burjua ziyalılarına qarşı qoyurdu. N.Nərimanov yazırdı ki, bir-birinin malına, canına qəsd etməkdən çəkinməyən “bünövrəsiz”lər özgə əqidə ilə yaşayırlar. Onlar düşünürlər ki, “dünya beş gündür, beşi də puç. İnsan yaranıbdır ölməkdən ötrü, ye, iç, kef et, dünyanın hər bir ləzzətini dad!..”.

 

N.Nərimanova görə, insan həyatın, təbiətin sirlərinə bələd olmaq üçün mübarizə aparmalıdır: yeni elmi fikirlər irəli sürməli, ixtiralar etməlidir. Təbiidir ki, “Bu beş günlük dünyada gizlin xəzinələr, gizlin sirlər, qüvvələr, mühüm məsələlər, açılmayan düyünlər, təbii qanunlar vardır. Bunları aşkar etmək, təbii qanunları həll edib meydana buraxmaq insanın vəzifəsidir. Mən insanam isə bu məsələlərin birini bəqədri qüvvə mən gərəkdir həll edəm...”.

 

N.Nərimanov zəhmətkeş kütlələri ayıq olmağa, özünü “əqidə sahibi”, “millət xadimi” kimi qələmə verən burjua ziyalılarına və cahil din xadimlərinə inanmamağa çağıraraq müraciətlə yazırdı: “Buyurunuz klublara, restoranlara, daha nə bilim nərəyə, nərəyə, nərəyə!.. Yainki buyurunuz cəmiyyətlərə... Cəmiyyətlərdə oturub bunların hərəkətlərinə, nitqlərinə baxınız, diqqət ediniz.

 

 

 

(davamı növbəti saylarımızda)

 

Respublika.- 2020.- 11 aprel.- S.5.