Azərbaycan Mühəndislik Akademiyası
- 15 il
Bu günlərdə Azərbaycan Mühəndislik Akademiyasının 15 illiyi tamam olub. AZƏRTAC bu münasibətlə Akademiyanın prezidenti, akademik Arif Paşayevin məqaləsini təqdim edir.
2020-ci il noyabrın 30-da Azərbaycan Mühəndislik Akademiyasının təsis olunmasının 15 ili tamam oldu. Bu illər ərzində Akademiya formalaşıb, inkişaf edib və cəmiyyətdə özünün layiqli yerini tutub. On beş il tarix üçün böyük vaxt olmasa da, Akademiya bu qısa müddətdə ölkə iqtisadiyyatının inkişafı üçün əhəmiyyət kəsb edən bir sıra mühüm layihələrin yerinə yetirilməsində bilavasitə yaxından iştirak edib.
Azərbaycan elminin tarixində bir çox məşhur adlar, kəşflər və nailiyyətlər var. Baxmayaraq ki, elm adamının yolu bəzən çətin olsa da, bu, öz işinə sonsuz bağlı olan, yorulmadan yeniliyə can atan yaradıcı insanları birləşdirən, cəmiyyətdə şəksiz nüfuz sahibi olan bir peşədir. Elm və texnika hər zaman cəmiyyətin inkişafının mühərriki, milli iqtisadiyyatın, innovasiyaların və elmi-texniki tərəqqinin təməli olaraq qalır. Alimlər və mühəndislərin praktik tədqiqatlarının inkişafı bu gün qeyd-şərtsiz dövlət prioritetidir.
Akademiya öz sıralarında aparıcı elmi-tədqiqat təşkilatlarının və ali məktəblərin elmlər doktorları və namizədlərini, professor və dosentlərini, mühəndislik elmi istiqamətlərinin yaradıcılarını birləşdirir. Akademiyanın üzvləri arasında Dövlət mükafatı laureatları, Əməkdar elm və texnika xadimləri və digər fəxri adlara layiq görülənlər var. Hazırda Azərbaycan Mühəndislik Akademiyasının həqiqi və müxbir üzvlərinin sayı 45 nəfərdir ki, bunlardan da 24 nəfəri akademik, 21 nəfəri müxbir üzv, 1 nəfəri akademiyanın fəxri üzvü və 4 nəfəri isə akademiyanın əcnəbi üzvüdür.
Ölkənin elmi, texniki və iqtisadi potensialı bilik tutumlu sektorun miqyasından və qabaqcıl texnologiyaların istifadəsindən çox asılıdır. Əgər əvvəllər iqtisadiyyatımızın prioriteti neft sektoru idisə, bu gün neft sənayesinin inkişafı ilə paralel olaraq, iqtisadi inkişaf üçün yeni imkanlar da axtarılır. Ölkə postneft dövrünə qədəm qoyub. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev bir çox çıxışlarında da qeyd etdiyi kimi, bu gün “öz iqtisadi strategiyamızı elə formalaşdırmalıyıq ki, sanki neft və qazımız yoxdur”. Buna əsaslanaraq, əsas diqqət elmi nailiyyətlərə və yeni resursların axtarışına yönəldilir və eləcə də maddi, informasiya və texnoloji yeniliklərin bazası genişlənir.
Məlum olduğu kimi, Azərbaycan Respublikasında kosmik sənayenin yaradılması və inkişafı üzrə dövlət proqramı həyata keçirilir. Azərbaycanda müasir kosmik sənayenin inkişafında keyfiyyətcə yeni bir mərhələnin başlanğıcı telekommunikasiya peyklərinin orbitə çıxarılmasından - 2008-ci il noyabrın 4-dən qoyulub. Orbitə təxminən 154 televiziya kanalı və 30-dan çox radiostansiyanın yayımlanmasını apara bilən telekommunikasiya peyki buraxıldı. Cənubi Qafqazda aparıcı peyk operatoru “Azerkosmos” tərəfindən idarə olunan “Azerspace-1” və “Azerspace-2” telekommunikasiya peykləri Avropa, Afrika, Yaxın Şərq, Qafqaz və Orta Asiyadakı müştərilərini etibarlı, genişzolaqlı və genişyayımlı həllərlə təmin edir. Yer səthinin məsafədən zondlaşdırması peyki olan “Azersky” yüksək göstərici ilə (1,5 m təsviri) Yerin müşahidəsi və geoinformasiyası üçün keyfiyyətli xidmətlər göstərir.
Qeyd edək ki, ölkəmiz genişmiqyaslı forumların, konfransların və simpoziumların, eləcə də mədəniyyətlərarası dialoqların və digər tədbirlərin ən yüksək səviyyədə təşkili və keçirilməsi sahəsində dünyada müsbət imic qazanıb. Ölkəmizdəki sabitlik beynəlxalq tədbirlərin yüksək səviyyədə keçirilməsinə zəmanət verir. Bu nöqteyi-nəzərdən, Beynəlxalq Astronavtika Konqresinin bütün MDB məkanında yarım əsrlik fasilədən sonra 2022-ci ildə məhz Bakıda keçirilməsi barədə qərar tam məntiqlidir. Özündə 68 ölkədən 398 təşkilatı birləşdirən Beynəlxalq Astronavtika Federasiyası kosmik sahədə fəaliyyət göstərən ən mötəbər təşkilatdır. 1950-ci ildən bəri hər il dünyanın fərqli şəhərlərində keçirilən Beynəlxalq Astronavtika Konqresi kosmik sənayedə təşkilatın əsas tədbiri kimi qeyd edilə bilər. Konqres zamanı iştirakçılar kosmik sahəyə aid olan aktual trendləri və ən son innovasiyaları izləmək fürsəti əldə edirlər. “Qlobal çağırışlar və imkanlar: kosmosa şans verək” mövzusunda konqresin keçirilməsinin Azərbaycana həvalə olunması kosmik sahədən olan müxtəlif şirkət və təşkilatlarla daha sıx əlaqələrin qurulması, ölkəmizə kosmik texnologiyaların transferi prosesinin sürətləndirilməsi, eləcə də insan resursunun inkişafı və Azərbaycanın beynəlxalq arenada etibarlı tərəfdaş nüfuzunun daha da möhkəmlənməsinə əhəmiyyətli töhfə verəcək. Ölkəmiz öz tarixində ilk dəfə olaraq, dünya kosmos ictimaiyyətinin 6000-dən çox nümayəndəsini - aparıcı kosmik agentliklərin, elm mərkəzlərinin və beynəlxalq təşkilatların rəhbərlərini, eləcə də məşhur alimləri, özəl sektordan olan yüksək səviyyəli peşəkarları, gənc tədqiqatçıları və tələbələri bir araya gətirəcək.
Azərbaycan Mühəndislik Akademiyası “Azərbaycan Hava Yolları” (AZAL) QSC ilə birgə aviasiya sahəsində kadrların peşəkarlıq səviyyəsinin inkişafı və təkmilləşdirilməsi, maddi-texniki bazasının genişləndirilməsi istiqamətində fəal işlər aparır. Azərbaycan Milli Aviasiya Akademiyasında yerləşən Pilotların Hazırlıq Mərkəzi Azərbaycan mülki aviasiyası kadrlarının hazırlanması üçün əsas baza hesab olunur. Bu il burada “Embraer E-190” tipli təyyarələr üçün son nəsil aviasiya trenajoru quraşdırılıb. Mərkəzdə, həmçinin “Embraer E-190” və “Boeing 787 Dreamliner” tipli təyyarələr üçün aviasiya trenajorları da yerləşdirilib. Bu trenajorda Azərbaycan aviaşirkətlərinin pilotları ilə yanaşı, xarici aviaşirkətlərin də pilotları təlim keçirlər.
Ölkəmiz üçün ən perspektivli resurslardan
biri də tranzit potensialıdır. Məlum olduğu kimi,
Azərbaycan son dərəcə əlverişli coğrafi
mövqeyə malikdir, Avropa ilə Asiyanın
qovşağında yerləşir və qədim zamanlardan
dünyanın iki hissəsini birləşdirən qədim
ticarət yolları buradan keçib. Bu strateji
coğrafi mövqedən səmərəli istifadə, tranzit
və nəqliyyat xidmətlərinin inkişafı, Azərbaycanın
beynəlxalq nəqliyyat və logistika mərkəzinə
çevrilməsi ölkə iqtisadiyyatının daha bir vacib
sahəsidir. Ötən il dörd
mühüm layihəyə start verildi: Bakı-Tbilisi-Qars dəmir
yolu xətti ilə hərəkət edəcək beynəlxalq
sərnişin qatarı, Sabunçu dəmir yolu stansiyası
kompleksi, Abşeron dairəvi dəmir yolunun
Sabunçu-Pirşağı xətti və s. İstirahət
yerlərində turistlərin rahatlığı
üçün dəmir yolu xətləri çəkilir. “Şimal-Cənub” Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizinin
bir hissəsi olan Rusiya-Azərbaycan sərhədində
yeni körpü istifadəyə
verilib və Astara-Rəşt dəmir yolunun tikintisi isə
davam edir.
Dəmir yollarından əlavə, Xəzər Dəniz
Gəmiçiliyinin strukturunun iki istiqamətdə modernləşdirilməsi
üzrə işlər də aparılır. Bakı-Aktau-Bakı;
Bakı-Türkmənbaşı-Bakı, həmçinin
Bakı Beynəlxalq Limanının tikintisini başa
çatdırmaq və Ələt qəsəbəsində
bütün infrastruktur və istehsal sahələri ilə azad
iqtisadi zona yaratmaq istiqamətində işlər davam etdirilir.
Tranzit yük daşımalarını
artırmaq üçün bütün bu strukturların
böyük rolu var.
İnfrastrukturun
və logistik inkişafın Azərbaycan iqtisadiyyatı
üçün son dərəcə vacibliyini nəzərə
alan Azərbaycan Mühəndislik
Akademiyasının mütəxəssisləri də bu layihələrdə
fəal iştirak ediblər.
Akademiyamızın üzvləri Azərbaycanın enerji
sektorunda mühüm layihə olan Trans-Anadolu qaz boru kəməri
(TANAP, “Cənub Qaz Dəhlizi” layihəsinin bir hissəsi) qlobal
layihəsində iştirak edirlər. TANAP Xəzər dənizinin
Azərbaycan sektorundakı “Şahdəniz” qaz-kondensat
yatağından hasil olunacaq qazın Türkiyəyə və
bu ölkədən də Avropaya tədarükünü təmin
edir. Trans-Anadolu qaz boru kəməri XXI əsrin
enerji tarixinə düşəcək böyük bir layihədir
və yeddi ölkəni - Azərbaycan, Gürcüstan,
Türkiyə, Bolqarıstan, Yunanıstan, Albaniya və
İtaliyanı birləşdirir. Növbəti
mərhələdə Bosniya və Herseqovina, Xorvatiya və
Çernoqoriyanın da ona qoşulacağı gözlənilir.
Bu layihənin davamı olaraq Trans-Adriatik qaz boru
kəməri (TAP) layihəsi istismara veriləcək. TAP
marşrutu Albaniya və Adriatik dənizindən keçərək
Türkiyə-Yunanıstan sərhədindən
İtaliyanın cənubu boyunca uzanır. Cənub
Qaz Dəhlizi Xəzər regionu ilə Avropa ölkələrinin
bazarları arasında enerji körpüsü olacaq və
Avropaya enerji tədarükünün şaxələndirilməsinə
kömək edəcək. Azərbaycanın
“Şahdəniz” qaz kondensat yatağının ikinci
fazasının işlənməsi Cənub Qaz Dəhlizi
boyunca tədarük üçün əsas mənbəyə
çevriləcək.
“Azərenerji”
Səhmdar Cəmiyyəti Azərbaycan Mühəndislik
Akademiyası üzvlərinin iştirakı ilə Cənubi
Qafqaz bölgəsində ən yüksək faydalı iş əmsalına
malik 400 meqavat (Mt) gücündə yeni “Şimal-2” kiçik
su elektrik stansiyası inşa edib.
Akademiyanın
alimləri və mühəndisləri neft-kimya
texnologiyaları sahəsində hidrogen sulfid və karbon
qazı olan neft və qaz yataqlarının lay
sularında metalın qorunması üçün korroziya
inhibitorlarının yeni tərkibinin hazırlanması üzərində
işləyirlər. İnhibitorları işləyib
hazırlayarkən neft-kimya sintezi üçün xammal mənbəyi
kimi təbii və sintetik doymamış üzvi turşular
istifadə edilib. Lay sularında karbon dioksidlə
doymuş metalı qoruya bilən, çoxfunksiyalı və
yüksək effektiv korroziya inhibitorları əldə olunub.
Regionlarda sənaye innovasiya texnologiyalarının tətbiqi
sahəsində ölkə əhalisini içməli su ilə
təmin etmək üçün inşaat
konstruksiyalarının tikintisi davam edir. Sutkada 36 və
60 ton tutumu olan, mürəkkəb və yüksək
çirklənmiş tərkibli mənbə suyu olan
yaşayış məntəqələri üçün
içməli suyun təmizlənməsinə xidmət edən
modul tipli cihazın yeni avtomatik idarəetmə bloku
hazırlanıb. Bu layihə akademiyanın
ölkəmizdə sənaye innovasiya texnologiyalarının kənd
yerlərində tətbiq olunmasına yönəlmiş ən
əhəmiyyətli layihələrdən biridir.
Aqrar-sənaye
sektorunda kənd təsərrüfatının inkişafı
sahəsində ölkənin ərzaq təhlükəsizliyini
təmin etmək məqsədilə quraqlığa davamlı
kənd təsərrüfatı məhsulları
istehsalının inkişafı, Azərbaycanın dağətəyi
quraq zonalarında və yamaclarında, düzənliklərdə
eroziya və sudan səmərəli istifadə
üzrə proqramları xüsusi qeyd etmək lazımdır.
Akademiyamızın mütəxəssisləri
taxıl anbarlarının dezinfeksiya edilməsi və əkin
öncəsi emalı üçün ozonatorlar tətbiq etməyə
davam edirlər. Kənd təsərrüfatının
inkişafı üzrə dövlətlərarası proqram
çərçivəsində Azərbaycan Rusiya
Federasiyası ilə sıx əməkdaşlıq edir.
Beynəlxalq
əməkdaşlıq sahəsində Azərbaycan Mühəndislik
Akademiyası bir sıra ölkələrin, xüsusən də
Beynəlxalq Mühəndislik Akademiyası və Rusiya, Özbəkistan,
Ukrayna, Belarus və Sloveniyanın mühəndislik
akademiyaları ilə sıx əməkdaşlığı
davam etdirir. İslam Ölkələri Mühəndislik
İnstitutları Federasiyasının üzvü olan
Akademiyamız bu təşkilatın üzvləri ilə də
əməkdaşlığı genişləndirir.
Bizim mühəndislik cəmiyyətimizin fikrincə, əsas
resursumuz istedadlı və savadlı insanlar olmalıdır. Kadr
potensialı, əsasən Milli Aviasiya Akademiyasının
bazasında Texnopark və Tələbə
Yaradıcılıq Evində təmin olunur. Həmçinin Azərbaycan Mühəndislik
Akademiyasının təşəbbüsü ilə Qərb
Universitetində də tələbələr
üçün texnopark inşa edilib. Akademiyamız
həm Azərbaycan universitetlərində təhsilin keyfiyyətinin
idarə olunması, həm də mühəndis ixtisası da
daxil olmaqla, yüksək ixtisaslı mütəxəssislərin
hazırlanması istiqamətində işləyir.
Hər il Milli Aviasiya Akademiyasında aviakosmik problemlərin
həllində gənclərin kreativ potensialının üzə
çıxarılmasına və inkişafına həsr
edilmiş “Fevral məruzələri” keçirilir. Məruzələrin
təşkilatçıları Azərbaycan
Respublikasının Təhsil Nazirliyi, “Azərbaycan Hava
Yolları” QSC, Milli Aviasiya Akademiyası, Azərbaycan Mühəndislik
Akademiyası və “Azərkosmos” ASC-dir. “Fevral məruzələri”
çərçivəsində “Aviakosmik problemlərin həllində
gənclərin yaradıcı potensialı” mövzusunda hər
il Beynəlxalq elmi-praktik gənclər konfransı, həmçinin
“Aviakosmik problemlərin həllində gənclərin
yaradıcı potensialı” mövzusunda bir sıra elmi-praktik
seminarlar və ustad dərsləri keçirilir.
Ötən
il beynəlxalq aləmdə böyük
nüfuz qazanmış “Azərbaycan Mühəndislik
Akademiyasının Xəbərləri” elmi-texniki
jurnalının ilk sayının işıq üzü
görməsinin 10 ili tamam oldu. On il
müddətində jurnal innovasiya texnologiyaları sahəsindəki
nailiyyətləri əyani surətdə göstərib və
onların inkişaf vektorunu istiqamətləndirib. Jurnal müxtəlif aktual problemləri diqqətə
çatdırmaqla fərqlənir və elmi mühəndis
düşüncəsinin mənbəyini göstərir.
Belə ki, tədqiqatçılar, mütəxəssislər
buradan yeni ideyalar əldə edir, öz yeni texniki işləri
və təcrübələri, düşüncələri
ilə bağlı fikir mübadiləsi aparır. Bu da mühüm çoxşaxəli istiqamətlərin
işlənməsinə əhəmiyyətli töhfə
verir. Həmçinin aviakosmos, mexanika, maşınqayırma,
energetika, neft-kimya, iqtisadiyyat, ekologiya və bir çox yeni
inqilabi sənaye sahələrinin - nanomateriallar və
nanotexnologiyalar kimi istiqamətlərin inkişafına əhəmiyyətli
dərəcədə təkan verir. Jurnal
Azərbaycanın və xarici ölkələrin elmi həyatında
fəal iştirak edir. Akademiyanın elmi
orqanı olan bu jurnal dünya alimlərinin üzləşdiyi
problemlərin həlli istiqamətlərinə
üstünlük verir. Onun müəlliflərinin
və abunəçilərinin coğrafiyası kifayət qədər
genişdir. Jurnal alimlər və mühəndislərə
öz konsepsiya, ideya, kəşf və ixtiraları haqqında
sözlərini demək üçün çox ciddi
tribunadır. “Azərbaycan Mühəndislik
Akademiyasının Xəbərləri” jurnalı məqalələri
üç dildə dərc edir. Jurnal beynəlxalq
analitik elmi sitat sistemi “SCOPUS”da qeydə alınıb və
kommersiya məlumat bazasının köməyi ilə
materialları paylaşır. Jurnalın
tam mətn elektron versiyası Rusiya Universal Elmi Elektron
Kitabxanasının bazasında mövcuddur və “Rusiyanın
elmi sitat indeksləşməsi” (RESİ) layihəsinə daxil
edilib və onun təyin etdiyi əmsalla reytinqi müəyyənləşdirilir.
Ötən
il ərzində akademiyamızın üzvləri onlarca kitab,
monoqrafiya, dərslik, o cümlədən “Nanostruktirovanie
poverxnostey”, “Fractal approach to tribology of elastomers”, “Tribologiya”,
“Mühəndislik fəlsəfəsi” traktatı və s. nəşr
etdiriblər. Təxminən 65 elmi məqalə
dərc olunub, 8 patent alınıb (həmçinin Avrasiya
patenti). Mühəndisliyin
inkişafında böyük töhfələrə görə
Akademiya üzvləri dövlət, hökumət və ictimai
təşkilatlar tərəfindən
mükafatlandırılıb, 2 orden və 8 medalla təltif
olunub. Mühəndislik işlərinin həyata
keçirilməsinə görə 1 nəfər Əməkdar
mühəndis, 3 nəfər isə İlin mühəndisi fəxri
adının diplomları və xatirə medalları ilə
mükafatlandırılıb. Akademiyanın
1 üzvü Elm və İnnovasiya Mükafatı laureatı
olub, birinci dərəcəli diplomla təltif edilib.
Ötən bir il ərzində 6 konfrans, 3
dəyirmi masa və 3 seminar keçirilib. İlin
yekunlarına əsasən, Akademiyanın jurnalında dərc
olunan üç ən yaxşı elmi məqalənin
seçilməsi üzrə müsabiqə keçirilib,
qaliblərə diplom və pul mükafatları təqdim
edilib. Gənclərin iştirakı ilə
“CanSat Azərbaycan - 2019” müsabiqəsi keçirilib.
Akademiyamız, onun elmi və mühəndis qüvvələri
Azərbaycan iqtisadiyyatının inkişafı
üçün mühüm vəzifələrin həyata
keçirilməsində fəal iştirak edirlər. Biz sənaye-innovasiya
sektoruna xüsusi diqqət ayırırıq, habelə Beynəlxalq
Mühəndislik Akademiyası ilə birlikdə böyük
elmi layihələrin həyata keçirilməsi
üçün yeni təkliflər hazırlayırıq.
Ötən
il iqtisadiyyatın canlanması,
böyük infrastruktur layihələrin
reallaşdırılması və genişmiqyaslı regional və
beynəlxalq sammitlərin keçirilməsi kimi bir çox
yeni layihələrin iştirakçısı olan Azərbaycan
Mühəndislik Akademiyası üçün məhsuldar bir
il olub.
Ümidvaram ki, Akademiyanın uğurları daha da artacaq,
gələcəkdə müxtəlif ölkələrlə
beynəlxalq əməkdaşlıq inkişaf edəcək. Akademiyamızın
digər ölkə akademiyaları ilə qarşılıqlı
münasibətləri genişlənəcək, mühəndis
fikrinin dünya ictimaiyyətinə inteqrasiyası daha da
sürətlənəcək.
Mühəndislik Akademiyasının çoxsaylı
üzvlərini, ölkəmizin elmi-texniki ictimaiyyətini 15
illik yubiley münasibətilə ürəkdən təbrik
edir və yaradıcılıq fəaliyyətlərində
yeni-yeni uğurlar arzulayıram.
AZƏRTAC
Respublika.- 2020.- 30 dekabr.- S.10.