Xocalı faciəsi XX əsrdə insanlığa qarşı yönəlmiş ən dəhşətli cinayətdir

Tarix insanlıq əleyhinə yönəlmiş çox dəhşətli, qanlı cinayətlərin şahidi olub. Çox təəssüf ki, bu antihumanist hadisələrin ən ürək parçalayanları, damarlarda qan donduranları bəşər tarixinə elm, mədəniyyət, böyük kəşflər, ixtiralar əsri kimi daxil olmuş XX yüzillikdə törədilib.

XX yüzilliyin Xocalı qətliamından əvvəl planetimizdə iki yaşayış məntəqəsi eyni aqibətə məruz qalmış, eyni üsulla məhv edilmiş, sakinləri xüsusi amansızlıqla qətlə yetirilmişdir. İndiki orta və gənc nəslin nümayəndələri onlardan ikisi haqqında tarix kitablarından, elmi-publisistik əsərlərdən oxumuş, məlumat almışdır. Bunlardan birincisi Belarusun Xatın kəndidir. İkinci Dünya müharibəsində - 1941-ci ildə faşistlər Xatın kəndini tamamilə yandırmış, dinc sakinləri məhv etmişlər. İkincisi isə Vyetnamın Sonqmi kəndində baş vermişdir. Bu kəndin sakinlərini isə partizanlara dəstək verdiklərini bəhanə edərək böyükdən-kiçiyə qədər məhv etmişdilər. Bu iki qanlı, dəhşətli hadisə müharibə tarixinə dinc əhalinin soyqırımı kimi daxil olmuş və bütün dünyada geniş əks-səda doğurmuşdur. Lakin öz miqyasına, dəhşətinə və xüsusi amansızlığına görə bu iki hadisə Xocalı faciəsi ilə müqayisə oluna bilməz.

Xocalı soyqırımı miqyasına, böyüklüyünə və xüsusi amansızlıqla, qəddarlıqla həyata keçirilməsinə görə daha dəhşətlidir.

Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyev bununla bağlı qeyd etmişdir: “Bu amansız və qəddar soyqırımı aktı insanlıq tarixinə ən qorxulu kütləvi terror aktlarından biri kimi daxil oldu”.

Xocalı faciəsi bir gecənin hadisəsi deyildi. Ermənilər bu faciəyə Azərbaycan-Ermənistan münaqişəsi başlandığı gündən hazırlıq görmüşdü.

Ermənilərin Azərbaycana qarşı torpaq iddiası ortalığa atıldığı zamandan başlayaraq, istər imperiya tərkibində, istərsə də müstəqillik dövründə ölkəyə rəhbərlik edənlərin heç biri problemin qarşısının alınmasına cəhd etməmişdi. Onlar hətta baş verən hadisələrə beynəlxalq aləm tərəfindən siyasi və hüquqi qiymət verilməsinə belə nail ola bilməmişdilər. 1992-ci ilin yanvarından başlayaraq Dağlıq Qarabağın əhalisi azərbaycanlılardan ibarət olan yaşayış məntəqələrinə ardı-arası kəsilməyən hücumlar başlandı. Köməksiz qalan azərbaycanlılar təpədən-dırnağa silahlanmış erməni quldurları və Sovet ordusunun 366-cı motoatıcı alayının hücumlarına mətanətlə sinə gərsələr, inadla, qəhrəmanlıqla dirəniş göstərsələr də, qeyri-bərabər qüvvələr döyüşündə geri çəkilməli oldular. Bir-birinin ardınca azərbaycanlılar yaşayan kəndlər işğal olundu və Xocalı şəhəri Xankəndi ilə Əsgəran arasında tənha qaldı. Xocalı uzun müddət özünü qoruya bilsə də heç yerdən kömək ala bilmədiyi üçün qeyri-bərabər döyüşlərdə erməni vandalizminin qurbanına çevrildi. Xocalıların harayına o dövrün Azərbaycan iqtidarı və real siyasi güc olan AXC rəhbərləri laqeyd qaldılar, kömək əvəzinə vədlər verməklə kifayətləndilər.

Fevralın 25-də axşam 366-cı alayın hərbi texnikasının döyüş mövqelərinə çıxması və toplardan, tanklardan, “Alazan” tipli raket qurğularından 2 saatlıq atəşdən sonra Xocalıya hücum başladı. Xocalıya üç istiqamətdən hücum aparıldığından əhali Əsgəran istiqamətində qaçmağa məcbur olmuşdu. Tezliklə aydın oldu ki, bu bir məkrli hiylə, tələ imiş. Naxçıvanik kəndi yaxınlığında əhalinin qarşısı erməni silahlı dəstələri tərəfindən kəsilmiş və onlar sürəkli gülləyə tutulmuşlar.

Qarlı aşırımlarda və meşələrdə zəifləmiş, taqətdən düşmüş insanların çox hissəsi məhz Əsgəran - Naxçıvanik düzündə erməni silahlı dəstələri tərəfindən xüsusi qəddarlıqla məhv edilmişdir.

Bu hadisələr regiona İran İslam Respublikasının xarici işlər naziri Əli Əkbər Vilayətinin vasitəçilik missiyası ilə səfəri günlərinə təsadüf etmişdir. O, fevralın 25-də Azərbaycanın hakimiyyət rəhbərləri ilə görüşmüş və fevralın 27-də Qarabağa, sonra isə Ermənistana səfər planlaşdırırdı. Bununla əlaqədar tərəflərin razılığı ilə fevralın 27-dən martın 1-dək üçgünlük atəşkəs elan edilmişdi. Ermənilər razılığa məhəl qoymadılar və vədlərinə xilaf çıxdılar.

Həmin günlərdə Azərbaycan qüvvələri Xocalı sakinlərinin köməyinə çata bilmədi, hətta meyitlərin götürülməsi belə mümkün olmadı. Bu zaman isə ermənilər helikopterlərlə, ağ geyimli xüsusi qruplarla meşələrdə gizlənmiş insanların axtarışlarını aparır, aşkar edilənləri əsir götürür, işgəncələrə məruz qoyurdular.

Fevralın 28-də tərkibində yerli jurnalistlər olan qrup 2 helikopterlə azərbaycanlıların həlak olduqları yerə çata bildilər. Gördükləri mənzərə hamını dəhşətə gətirdi - düzənlik cəsədlə dolu idi. İkinci helikopterin havadan mühafizəsinə baxmayaraq, ermənilərin güclü atəşi altında ancaq 4 meyiti götürmək mümkün oldu. Martın 1-də yerli və xarici jurnalistlərin iştirakı ilə hadisə yerində daha da dəhşətli vəziyyət müşahidə olunmuşdu. Meyitlərin baş dərilərinin götürülməsi, qulaqlarının və digər orqanlarının kəsilməsi, gözlərinin çıxarılması, ətraflarının kəsilməsi, çoxsaylı bıçaq və güllə yaraları, ağır texnika ilə əzilmələr, yandırılma halları aşkar edildi.

Dəhşətli faciə şahidlərinin dedikləri insanın qanın dondurur. Düşünürsən ki, elm və tərəqqi əsri olan XX yüzilliyin sonunda bu qəddarlığı, insanlığa qarşı ağılasığmaz cinayəti törədənləri insan adlandırmaq insanlığa ləkədir.

Xocalı sakini Cəlil Hümbətov deyir: “Mənim gözümün qabağında bir gəlinin qucağındakı körpəyə beş avtomat gülləsi vurub parça-parça etdilər. Həmin gəlini isə sinəsindən güllə ilə vurub öldürdülər. Mənim oğlumu, həyat yoldaşımı, 16 yaşında qızımı gözlərimin qarşısında, Xocalının içində öldürdülər. Bir məshəti türkünü on bir nəfərlik ailə üzvü ilə birlikdə evdən çıxmağa qoymadılar, benzin töküb od vurdular, hamısı yandı”.

Xocalı sakini Əntiqə Qəhrəmanova isə olanları belə xatırlayır: “Əsgəran tərəfdən bir tank, bir BTR gəldi, yoldakı və yolun kənarındakı adamları qırdılar. Meyitləri cərgə ilə düzdülər, adamların qulaqlarını kəsir, qadınların döşünü kəsirdilər, kiminin gözlərini çıxarır, ya da yandırırdılar.

Bir neçə hamilə qadının qarnını yarıb uşaqlarını çıxardılar, ağacların üstünə atdılar. Bir erməni yeznəm Təvəkkülün qulağını kəsib ayağına bir güllə vurdu. Sonra onu ağaca bağladılar. Ondan tələb etdilər ki, de, yer erməninindir. Təvəkkül dedi ki, adam ölümdən ötəri yerini, vətənini satmaz. Sonra ayaqlarına benzin atıb od vurdular, xeyli yanandan sonra təkrar dedilər ki, de, yer erməninindir. Təvəkkül eyni cavabı verəndən sonra başından benzin töküb diri-diri yandırdılar”.

Şahidlərin söylədikləri belə faktlar yüzlərlədir.

Xarici mətbuat Xocalıda ermənilərin törətdikləri vəhşiliklər haqqında belə yazırdılar:

“Videokamera qulaqları kəsilmiş uşaqları göstərdi. Bir qadının sifətinin yarısı kəsilmişdir. Kişilərin skalpları götürülmüşdür” (“İzvestiya”, Moskva, 4 mart 1992-ci il)”. Ağdamda olan xarici jurnalistlər Xocalıda öldürülmüş qadın və uşaqlar arasında skalpları götürülmüş, dırnaqları çıxarılmış 3 nəfəri görmüşlər. Bu azərbaycanlıların təbliğatı deyil, bu reallıqdır (“Le Mond” qəzeti, Paris, 14 mart 1992-ci il). Mayor Leonid Kravets yazırdı: “Mən şəxsən təpədə yüzə yaxın meyit gördüm. Bir oğlanın başı yox idi. Hər tərəfdə xüsusi qəddarlıqla öldürülmüş qadın, uşaq, qocalar görünürdü (“İzvestiya”, Moskva, 13 mart 1992-ci il).

“Ermənilər Ağdama tərəf gedən dəstəni güllələmişlər” (“Faynenşl Tayms” qezeti, London, 9 mart 1992-ci il). Xarici mətbuatda belə yazıların sayı onlarladır. Törətdikləri ağır cinayətləri, vəhşilikləri ermənilər özləri də etiraf edir və bunu bir qəhrəmanlıq kimi qələmə verməyə çalışırlar. Qarabağ hadisələrinin iştirakçısı, ermənilərin ən çox sevdikləri ideoloqlardan biri Zori Balayan “Ruhumuzun dirçəlişi” adlı kitabında Xocalıda törətdikləri soyqırımı haqqında yazır ki: “Biz Xaçaturla ələ keçirdiyimiz evə girərkən əsgərlərimiz 13 yaşlı bir türk uşağını pəncərəyə mismarlamışdılar. Türk uşağı çox səs-küy salmasın deyə Xaçatur uşağın anasının kəsilmiş döşünü onun ağzına soxdu. Daha sonra 13 yaşındakı türkün başından, sinəsindən və qarnından dərisini soydum. Saata baxdım, türk uşağı 7 dəqiqə sonra qan itirərək dünyasını dəyişdi. Ruhum sevincdən qürurlandı. Xaçatur daha sonra uşağın cəsədini hissə-hissə doğradı və bu türklərlə eyni kökdən olan itlərə atdı. Axşam eyni şeyi daha 3 türk uşağına etdik. Mən bir erməni kimi öz vəzifəmi yerinə yetirirdim. Bilirdim ki, hər bir erməni hərəkətlərimizlə fəxr duyacaq”.

Belə dəhşətli vəhşiliklərdən erməni yazıçısı-jurnalisti David Xerdiyan da özünün “Xaç uğrunda” kitabında fəxrlə bəhs edir.

Çox təəssüf ki, ermənilərin özlərinin də etiraf etdikləri bu dəhşətli cinayətə hələ də dünyanın bir çox dövlətləri, ictimai-siyasi birlikləri göz yumur, Azərbaycanın haqlı tələblərinə, çağırışlarına sükutla cavab verirlər.

Azərbaycan xalqının təkidli tələbi ilə ulu öndər Heydər Əliyevin siyasi hakimiyyətə qayıdışından sonra bir sıra tarixi gerçəkliklərin ortaya çıxması, Azərbaycan həqiqətlərinin dünyaya tanıdılması, qəbul etdirilməsi istiqamətində misli görünməmiş addımlar atılmağa başlanmış və həmin addımların nəticəsini bu gün açıq-aydın hiss edirik. Xalqımızın, ümumən, bəşəriyyətin tarixində misli görünməmiş Xocalı soyqırımı Heydər Əliyevin ölkəyə ikinci dəfə rəhbərliyi dövründə beynəlxalq qurumların və dünya ictimaiyyətinin diqqətinə olduğu kimi çatdırılmağa başlanılmış, bu gün həmin həqiqətləri dünyanın görməsi istiqamətində böyük işlər görülür, irimiqyaslı addımlar atılır.

Mənim sakini olduğum rayonda - Göyçayda 1992-ci ildən indiyə kimi Xocalı faciəsinin canlı şahidləri - Xocalı köçkünləri yaşayır. Onların söylədiklərini həyəcansız, qəhərsiz, göz yaşlarsız dinləmək mümkün deyil. Lakin onlar inamlarını itirmirlər, öz doğma torpaqlarına qayıtmaq ümidilə yaşayırlar. Bu inamı ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən əsası qoyulan uğurlu siyasi, hərbi, ideoloji siyasətin ölkə Prezidenti İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam və inkişaf etdirilməsi daha da möhkəmləndirir.

Heydər Əliyev Fondunun vitse-prezidenti Leyla Əliyevanın təşəbbüsü ilə başladılan “Xocalıya ədalət!” beynəlxalq təbliğat kampaniyası çərçivəsində görülən işlərin daha geniş vüsət alması, uğur qazanması xocalılıların ürəyincədir.

Doğma yurdlarına qayıtmaq inamı gündən-günə güclənən Xocalı sakinləri ölkə rəhbərinin səyləri ilə Xocalının azad olunacağı günün tezliklə gələcəyinə inanır və həmin günü səbirsizliklə gözləyirlər.

Könül MƏMMƏDOVA,

Göyçay Rayon Qeydiyyat Şöbəsinin rəisi.

Respublika.- 2020.- 27 fevral.- S.4.