Gözlərinizin qeydinə qalın

El arasında “qara su” adlanan qlaukoma çox geniş yayılmış xroniki göz xəstəliyidir. Qlaukomaya tutulmuş gözün təzyiqi qalxır, görmə sahəsi daralır, görmə itiliyi zəifləyir, görmə siniri atrofilləşir. Son nəticədə korluq meydana gəlir.

Qlaukoma xəstəliyinə, əsasən, yaşı 40-ı ötmüş insanlar tutulur. Statistika sübut edir ki, planetimizdə yaşı 40-ı ötmüş insanların 2 faizi qlaukoma xəstəliyindən əziyyət çəkir. Lakin bəzi hallarda bu xəstəliyə azyaşlılar və yeniyetmələr arasında da rast gəlinir. Hətta, anadangəlmə qlaukomaya da təsadüf etmək mümkündür. Yalnız öz səhhətinin qeydinə qalanlar, bütövlükdə öz orqanizminə və onun ən həssas hissəsi olan gözlərə müntəzəm qulluq etməyi ön plana çəkənlər qlaukoma xəstəliyindən yan keçə bilirlər.

Qlaukoma baş verdikdə görmə sinirində atrofiya gedir. Bu proses necə baş verir?

Göz bir növ fotoaparata bənzəyir. Obyektiv rolunu buynuz qişa və büllur oynayır, onlar gözə daxil olan işıq şüasını içəri buraxarkən sındırır. Həssas hissiyyatlı plyonka rolunu torlu qişa oynayır, torlu qişa işığa qarşı çox həssas olan hüceyrələrdən təşkil olunub. Gözlə görünən obraz torlu qişada peyda olur və həmin hüceyrə çıxıntıları vasitəsilə görmə sinirlərinə ötürülür, sonra bu ötürmə prosesi görmə sinirlərində də davam edir, proses beyində başa çatır. Hansı bir hissəsinin zədələnməsi, sıradan çıxması - zəncirvari prosesin pozulmasına səbəb olur. Görmə sinirinin zədələnməsi göz alması ilə beyin arasındakı əlaqəni pozur, torlu qişada yaranan şəkil beynə daxil olmur.

Göz daxilində müntəzəm olaraq ifraz edilən duru və şəffaf maye qida maddələri və oksigenlə zəngin olub, bülluru, buynuz qişasını və şüşəvari cismi yuyur, həm də qidalandırır. Bu maye öz yükünü boşaldandan sonra, yəni qida maddələrini, oksigeni paylayıb qurtaranda, yol boyu rast gəldiyi işlənmiş maddələri (həzmolma materiallarını) götürüb, geri qayıdır, onları gözdən kənarlaşdırır. Sutka ərzində gözdə 4 millilitrə yaxın maye yaranır və o qədər də gözdən kənar edilir. Gözdaxili mayenin əsas axın yolu gözün ön kamerasının küncüdür - drenaj sistemi məhz burada qurulub. Gözdaxili mayeni göz yaşı ilə qarışdırmayın. Vəzi tərəfindən hasil olunan göz yaşı duru maye olub, göz almasını çöl tərəfdən yuyur və gözün daxili küncündən burun boşluğuna axır. Gözdaxili maye isə gözün içində hasil olur, göz almasını daxildən yuyur, drenaj sistemi ilə axaraq, damarların venoz sisteminə tökülür. Gözdə hasil olunan maye ilə gözdən çıxan maye, sanki mədaxillə məxaric arasında olan tarazlıq gözdaxili təzyiqi civə sütunu ilə 10-dan 22 mm hesab edirlər, gözdaxili təzyiq iki əsas səbəb üzündən arta bilər: gözdaxili maye həddən çox hasil olunduqda; gözdaxili mayenin gözdən xaric olmasına maneə olduqda.

Qlaukoma o zaman yaranır ki, drenaj sistemi çirklənir və daxili mayenin kənara axını ləngiyir. Bu da daxili təzyiqi qaldırır, yüksək təzyiq isə görmə sinirini sıxıb məhv edir. Valideynləri qlaukoma xəstəliyinə tutulan adamlar daha çox ehtiyatlı olmalı, çünki eyni həyat tərzini yaşayan, öz valideynləri kimi qidalanan, onların göz xəstəliklərini də “qazana” bilər. İldə bir dəfə oftalmoloqa müraciət etməklə baş verə biləcək bəlanın qarşısını vaxtında almaq mümkündür. Mütəxəssislər qlaukomanın bir neçə formasını müəyyən ediblər. Bu xəstəliyin qarşısını vaxtında almaq üçün həmin formaların ilkin əlamətlərini bilmək çox vacibdir.

Geniş yayılmış forma “açıqbucaqlı” qlaukomadır. Qeyd edək ki, bu çox hiyləgər formadır. Çünki onun simptomları o dərəcədə yaxşı gözə çarpmır. Ola bilər ki, siz gözdaxili təzyiqin müntəzəm şəkildə artdığını heç hiss etməyəsiniz (ona görə də ildə bir dəfə həkim müayinəsindən keçməyi məsləhət görürük), amma xəstəlik tədricən öz dağıdıcı təsirini həyata keçirir. Qlaukoma xəstəliyinə tutularkən, öncə periferik görmə (ətrafgörmə) korlanır, mərkəzi görmə isə hələlik normal qalır.

Xəstəlik inkişaf etdikcə, xəstə həm periferik, həm də mərkəzi görməni itirir. Gözdaxili təzyiqin aşağıdakı əlamətləri mövcuddur:

-gözün dumanlanması, göz qabağında “tor” əmələ gəlməsi;

-işıq mənbəyinə (məsələn, elektrik lampasına) baxdıqda, göz qabağında dairələr əmələ gəlməsi;

- gözlərdə narahatlıq, müəyyən ağırlıq və gərginlik hiss olunması;

-gözlərdə zəif göynərti və nəmlənmə hissi olması;

-toran qovuşanda görmə qabiliyyətinin zəifləməsi;

-göz ətrafında zəif ağrılar.

Əksər hallarda qlaukoma xəstəliyinin bu forması sezilmədən inkişaf edir və xəstə onun baş verməsi barədə, adətən, təsadüfən, pis gördüyünü başa düşdükdən sonra xəbər tutur. Həm də belə göz zahirən sağlam gözdən heç nə ilə fərqlənmir.

Qlaukomanın başqa bir forması bağlıbucaq qlaukomadır. Bu forma tutma şəklində ağrılarla keçir. Qlaukomanın kəskin tutması çox qabarıq əlamətlərə malik olur, gözdaxili təzyiqin kəskin şəkildə yüksəlməsi ilə nəticələnir - civə sütununu 60-80 mm-ə (norma 10-22) qalxır, gözlərdə güclü ağrılar olur, baş ağrıyır. Çox vaxt ürək bulanır, xəstə qusur, ümumi zəiflik hiss edir. Gözə baxarkən aşağıdakı nişanələr diqqəti özünə cəlb edir:

-göz əllənərkən daş kimi bərk olur;

-buynuz qişası qeyri-şəffafdır, bulanıqdır, tərləmiş şüşə görkəmi alıb;

-göz qırmızıdır, göz pərdəsi şişib;

- bəbək sağlam gözün bəbəyinə nisbətən genişlənib və uzunsov forma alıb.

Çox vaxt qlaukomanın kəskin tutmasını miqren (daimi baş ağrısı) ilə səhv salırlar. Onu diş ağrısı, qrip, mədə xəstəlikləri, meningit kimi qəbul edənlər də az olmur. Çünki dediyimiz kimi, xəstə baş ağrısından, ürək bulanmasından, ümumi zəiflikdən şikayət edə bilər və bu halda göz xəstəliyi heç ağlına da gəlmir. Buna görə xəstə kəskin tutmanın ilk saatında çox önəmli olan yardımı almaya da bilər. Həm də müalicə tamam başqa istiqamətdə gedər və əks nəticə verər.

Qlaukoma keçici xəstəlik deyil. Adətən, bu xəstəlik müxtəlif vaxtlarda hər iki gözdə yaranır. İkinci gözdə xəstəlik bir neçə aydan, hətta bir neçə ildən sonra da yarana bilər. Odur ki, bir gözü müalicə edərkən ikinci gözün qeydinə qalmaq lazımdır ki, təkrarlanmasın. Gözdə baş verən hər kiçik dəyişikliyi diqqətinizdən qaçırmayın, vaxtında həkimə müraciət edin, məsləhət alın. Bunu etsəniz, gözü itirmək kimi böyük fəlakətin qarşısını ilkin mərhələdə almaq qat-qat asandır, nəinki tüğyan etmiş xəstəliklə mübarizə aparmaq.

Oftalmoloqlar gözdaxili təzyiqi ölçməklə (tonometriya), görmə sahəsini tətbiq etməklə (perimetriya) və göz dibində görmə sinirinin vəziyyətini müəyyən etməklə (oftalmoskopiya) diaqnoz qoya bilər və məsləhət verərlər. Bu, ilkin müayinədir. Ehtiyac duyulsa, həkim sizə əlavə müayinə təyin edə bilər. Bəzən gözdaxili təzyiq yüksək olur, lakin yuxarıda göstərdiyimiz digər nişanələr müşahidə olunmur. Bu, müxtəlif endokrin pozuntuları zamanı baş verir və xəstənin hərtərəfli müayinəsini tələb edir. Bilməyiniz vacibdir: şəkərli diabetdən, hipertonik xəstəlikdən və aterosklerozdan əziyyət çəkən xəstələr çox vaxt qlaukoma xəstəliyinə də tutulur. Odur ki, belə adamlar, terapevt və endokrinoloqla bərabər, ildə iki dəfə oftalmoloqdan da məsləhət almalıdır.

Qlaukoma xəstəliyinə tutulanlar uzun müddət həkim nəzarəti altında müalicə olunmalı, ilk vaxtlar dərman preparatları, sonra isə təbii üsullarla müalicə almalıdırlar. Kritik vəziyyətdən çıxmaq üçün gözlərə həkimin təyin etdiyi dərmanı damızdırmaq və təzyiqi aşağı salmaq lazımdır. Görmə sinirini və torlu qişanı qidalandıran həblər də atmaq olar. Əgər dərmanla müalicə bir nəticə vermirsə, yaxud xəstə onu yaxşı keçirmirsə, o zaman həkim lazer şüası ilə müalicə və yaxud cərrahiyyə əməliyyatı təklif edə bilər.

Lazer şüası ilə müalicənin üstünlüyü ondadır ki, göz alması kəsilmir, bütöv qalır. Lazer şüası gözə maneəsiz daxil olur, drenaj sisteminə təsir göstərir və gözdaxili mayenin rəvan axması prosesini yaxşılaşdırır, həm də lazer şüası ilə müalicə ağrısız keçir, az vaxt tələb edir. Onu ambulator şəraitdə aparmaq mümkündür. Lakin lazer şüası bəzi hallarda lazımi səmərəni verə bilmir. Belə müalicə xəstəliyin ilkin mərhələsində tətbiq edildikdə yaxşı nəticəni almaq olur. Əksər hallarda radikal tədbirlərə əl atmaq - cərrahiyyə əməliyyatı aparmaqla lazımi nəticəni almaq mümkündür. Bütün dünyada şöhrət tapmış məşhur oftalmoloq, akademik S.N.Fyodorovun fikrincə, qlaukomanı indikindən daha tez diaqnozlaşdırmaq və radikal müalicə etmək lazımdır. O, belə hesab edir ki, tətbiq olunan dərmanlar bir çox hallarda nəinki kömək etmir, əksinə, gözə pis təsir göstərir. Yalnız cərrahiyyə əməliyyatı sayəsində yaradılan yeni drenaj sistemi gözdaxili mayenin kənara axması və görmə qabiliyyətinin qorunub saxlanmasına imkan yaratmışdır. “Gözün mikrocərrahiyyəsi” antiqlaukomotoz əməliyyatı hazırlanıb aparılır. Bu əməliyyat “dəlib keçən” və “dəlib keçməyən dərin skleroktomiya” adlanır. Bu üsul minlərlə adamın görmə qabiliyyətini qoruyub saxlamağa imkan vermişdir. Əməliyyat xüsusi mikroskop altında keçirilir. Mikroskop həm əməliyyat sahəsini işıqlandırır, həm də böyüdür. Həkimlər xüsusi mikrocərrahiyyə alətlərindən istifadə edirlər. Onların ülgücü çox qiymətli daşlardan (almaz, sapfir və s.) hazırlanır. Əməliyyat anestezioloq həkimin nəzarəti altında, yerli keyitmə üsulu ilə aparılır. Anestezioloq həkim xəstəni əməliyyata hazırlayır, xəstədə əsəb gərginliyini aradan götürür. Əməliyyat, orta hesabla, 20 dəqiqə çəkir. Əməliyyatdan sonra gözlərə (yaxud gözə) iltihab əleyhinə dərman damızdırmaq məsləhət görülür.

Təxminən 10-14 gündən sonra (həkimin təyinatına düzgün əməl etsəniz), əməliyyat aparılmış gözün qızartısı keçəcək, siz işığa çəkinmədən baxa biləcəksiniz, göz yaşarması və yad cismin olması hissləri daha sizi narahat etməyəcək.

Əgər əməliyyat vaxtında, yəni qlaukomanın ilkin mərhələsində aparılıbsa, mütləq gözdaxili təzyiq normaya düşəcək və gözün görmə qabiliyyəti qorunub saxlanılacaq.

Yaşınız 40-ı ötübsə, hər il göz həkiminə müraciət edin, müayinədən keçin və ondan məsləhət alın. Yuxarıda qeyd etdiyimiz əlamətlər aşkar edildikdə, müalicəni gecikdirməyin. Vaxtında aşkar edilmiş qlaukoma xəstəliyinin qarşısını almaq və gözün nurunu qoruyub saxlamaq mümkündür.

Bir daha xatırladırıq ki, beyinə daxil olan informasiyanın 90 faizi göz vasitəsilə verilir. Belə bir orqanın qeydinə qalmayan adam, bütün orqanizmin qeydinə qalmır.

Ev şəraitində müalicə olunanlara bəzi konkret məsləhətlər vermək istərdik: gözünüzə dərman damızdırarkən, başınızı dik tutun, yuxarı baxın. Alt göz qapağını barmağınızla bir qədər aşağı dartın, dərmanı alt göz qapağının arxa tərəfinə damızdırın: 1-2 damcı kifayətdir. Əgər həkim sizə bir neçə dərman yazıbsa, o zaman onları 2-3 dəqiqə intervalla tökün. Aşağıdakı qaydalara əməl edin: çalışın cərrahiyyə əməliyyatından sonra 1 ay ərzində əməliyyata məruz qalmış gözünüz tərəfdə yatmayın; yerdən bir şey götürmək istədikdə, əyilməyin, dizlərinizi büküb oturun; 5 kiloqramdan artıq yük qaldırmayın, gözdaxili təzyiq yüksələ bilər; 20-30 gün maşın sürməyin və görməni gərginləşdirən işdən çəkinin; Cərrahi əməliyyatdan sonra gözə əl vurmayın, onu dəsmalla silərkən sıxmayın; Küçədə rəngli eynəkdən istifadə edin (açıq yaşıl rəng daha məsləhətlidir); Uzun müddət qaranlıq və yarımqaranlıq otaqda qalmayın (qaranlıqda gözüaçıq çox qaldıqda - gözdaxili təzyiq qalxır), yarım işıqlı yerdə yatın; Ayda 1-2 dəfə göz təzyiqini yoxladaraq, göz həkiminin müayinəsindən keçmək məsləhət görülür.

Kərəm KƏRİMOV,

Akademik Zərifə Əliyeva adına

Milli Oftalmologiya Mərkəzinin bölmə rəhbəri,

Əməkdar elm xadimi, professor,

Nigar KƏRİMOVA,

Bakı Elmi-Tədqiqat Göz xəstəlikləri klinikasının

direktoru, tibb üzrə fəlsəfə doktoru.

Respublika.- 2020.- 14 mart.- S.7.