Erməni əsirliyində səkkiz gün

1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə erməni quldurları sovet Ordusunun Xankəndidə yerləşən 366-cı motoatıcı alayı bölmələrinin iştirakı ilə Azərbaycanın Xocalı şəhərini məhv etdilər. Xocalı Ağdam-Şuşa yolu üzərində Əsgəranla Xankəndi arasında mühüm yaşayış məntəqələrindən biri idi. Qarabağda yeganə aeroport burada yerləşirdi.

Burada azərbaycanlılar yaşayırdı. Xocalı həm də xalqımızın ən qədim məskənlərindən və mədəniyyət mərkəzlərindən biri idi. Şəhər əhalisinin sayı 7 mini ötmüş və buraya xeyli qaçqın da pənah gətirmişdi. Şəhərdə çoxlu yaşayış binaları tikilmiş, sənaye müəssisələri işə salınmışdı. Buna görə də Xocalıya respublika əhəmiyyətli şəhər statusu verilmişdi.

Fevralın 25-də axşam şəhər güclü top atəşinə tutuldu. Aeroport və ona yaxın olan evlər dağıdıldı. Təkcə aeroportun müdafiəsi zamanı alay toplarının atəşi ilə 150-ə yaxın adam öldürüldü. Güclü top atəşindən sonra quldurların şəhərə hücumu başladı. Düşmənlər şəhərə daxil olduqdan sonra da hər küçə, məhəllə, ev uğrunda döyüşlər davam edirdi. Xocalılılar hər qarış Vətən torpağını qəhrəmanlıqla qoruyurdular. Erməni quldurları heç kimə rəhm etmir, qapıları bağlayıb adamları öz evlərinin içində yandırırdılar.

Erməni terroru nəticəsində milli və dini mənsubiyyətinə görə bir gecədə 700-ə yaxın dinc insan qətlə yetirilmişdir. 1275 nəfər insan əsir və girov götürülərək işgəncələrə məruz qalmış, onlardan 150 nəfərin, o cümlədən 68 qadın və 26 uşağın taleyi bu günədək məlum deyil. Qırğın zamanı 487 nəfər müxtəlif dərəcəli bədən xəsarəti almış, 8 ailə tamamilə məhv edilmişdir. 130 uşaq valideynlərindən birini, 25 uşaq isə hər ikisini itirmişdir. Soyqırıma məruz qalanların əksəriyyətini qadınlar, yaşlılar və uşaqların təşkil etməsi erməni vəhşiliyinin göstəricisidir.

Ulu öndər Heydər Əliyev Azərbaycanda rəhbərliyə qayıtdıqdan sonra erməni quldurlarının xalqımıza qarşı törətdiyi Xocalı soyqırımı barədə həqiqət dünya dövlətlərinə və beynəlxalq ictimaiyyətin nəzərinə çatdırılmışdır. 1994-cü il martın 1-də Xocalı soyqırımı ilə əlaqədar xüsusi fərman imzalamış və Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin qərarı ilə “26 Fevral- Xocalı Soyqırımı Günü” elan edilmişdir.

Ümummilli liderimiz Xocalı soyqırımı haqqında demişdir: “Bütövlükdə Azərbaycan xalqına qarşı yönəldilmiş Xocalı soyqırımı öz ağılagəlməz qəddarlığı və qeyri-insani cəza üsulları ilə bəşər tarixində tayı-bərabəri olmayan bir vəhşilik aktıdır. Bu soyqırımı, eyni zamanda, bütün bəşəriyyətə qarşı tarixi bir cinayətdir”.

Xocalı şəhər sakini Dürdanə Ağayeva: “12 yanvar 1972-ci ildə Xocalı şəhərində anadan olmuşam. Ailədə bir qız, üç oğul övladı olmuşuq. Mən 13 yaşında olanda atam Xankəndidə yerləşən xəstəxanada erməni həkimi tərəfindən ürək əməliyyatı olunmuş və bir gün sonra vəfat etmişdir. Atamızı itirdikdən sonra bizə babam sahib çıxdı. 1988-ci ildə orta məktəbi bitirib, 6 ay tikiş fabrikində çalışdım, sonra Xocalı Poçtunun telefon zəngləri bölməsində işlədim. 1989-cu ildən bu sahədə çalışıram. Mənfur erməni quldurları 1 noyabr 1990-cı il tarixdə Xocalının bütün yollarını bağladı və şəhər tamamilə blokadaya alındı.

Bir gün növbədə idim. O vaxtkı daxili işlər naziri zəng elədi. Mən ona Xocalıdakı vəziyyətin getdikcə pisləşdiyini, bizə kömək göndərilməsinin vacibliyini bildirdim. O, mənə: “Bir telinizə də zərər verə bilməzlər. Qorxmayın, möhkəm dayanın, narahat olmayın, silah da, kömək də göndəriləcək. Mərd Xocalı qızları, ürəkli olun, qorxmayın”-dedi.

Vəziyyət gündən-günə pisləşir, əhali çətin günlər yaşayırdı. Erməni quldurları şəhərin elektrik xəttini də kəsdilər. Xocalıda aclıq başladı, çətin günlər yaşayırdıq. Ermənilər hər gecə avtomat və pulemyotdan şəhəri çarpaz atəşə tuturdu. Biz telefonçular hər gün Ağdama və Bakıya Xocalıdakı vəziyyətə dair məlumat verirdik. Ancaq nə Ağdam, nə də Bakı bizim harayımıza səs vermirdi. Əhalinin əksəriyyəti gecəni zirzəmidə keçirirdi. Xocalı Müdafiə Briqadasının komandiri Tofiq Hüseynov, Əlif Hacıyev və Xocalının İcra başçısı Elman Məmmədov tez-tez stansiyaya gəlir, Ağdama və Bakıya zəng edərək, kömək istəyirdilər. Ancaq “Möhkəm durun, dözün, kömək və silah göndərəcəyik”-deyə yalandan başqa cavab ala bilmirdik. Bakıdan göndərilən Akif Quliyevin taborunun isə nə tankı, nə də hərbi texnikası vardı. O, tez-tez stansiyaya gələrək Bakıya zəng edir, “Xocalının vəziyyəti gündən-günə pisləşir, burada qorxunc şeylər yaşanır, kömək və silah göndərin”-deyirdi. Amma o da eyni yalan və vədlərlə aldanırdı. Xocalı əhalisi kömək gəlməsi üçün gün sayırdı. Nəhayət, 1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə erməni faşistləri Xocalı şəhərinə beş istiqamətdən hücum etdilər. Gecə saat 01:30 radələrində şəhər əhalisi doğma yurdu tərk edib, Ağdam istiqamətində yola düşdülər. Qışın şaxtasında buz kimi Qarqarçayı keçib meşəyə üz tutduq. Meşədə isə qarlı qış gecəsinin şaxtasında adamların bir hissəsi soyuqdan donaraq öldü. Fevral gecəsinin şaxtası adamları əldən salsa da, onlar özündə dözüm və qüvvə toplayaraq gedirdilər. İçimdə müdhiş qorxu var idi. Sanki qarşıda bizi böyük fəlakətin gözlədiyini hiss edirdim. Səhərə az qalmışdı. Birdən yaxınlıqda atəş səsləri eşidilməyə başladı. Ermənilərin qəflətən açdığı atəş hamını pərən-pərən saldı. Güllə yağış kimi üstümüzə yağdı. Ağappaq qarın üstü bir anın içərisində qıpqırmızı insan qanına boyandı. Erməni quldurları qocalara, cavanlara, uşaqlara, südəmər körpələrə, hətta, hamilə qadınlara belə rəhm etmədən dinc əhaliyə qarşı misli görünməmiş cinayət törətdilər. Körpələrin, qocaların, qız-gəlinlərin naləsi ərşə dirənirdi. Səadət hamiləydi. O, iki aydan sonra ana olacaq idi. Başından ağır güllə yarası aldı və oradaca can verdi. Atışmanın ortasında qalmışdıq, qorxudan başımızı qaldıra bilmirdik. Handan-hana səs eşitdik:- Silahınızın olmadığını bilirik, qorxmayın, sizi öldürməyəcəyik! Ayağa qalxın, sizi əsirlərlə dəyişəcəyik!-dedilər.

Hamı ehtiyatla ayağa qalxdı. Bizi sıraya düzüb Əsgəran tərəfə aparanda Şelli kəndi istiqamətindən atəşə tutulduq. Məncə, əsgərlərimiz erməniyə əsir olmaqdansa, ölməyimizin yaxşı olmasını düşünərək bizə atəş açırdı. Ancaq açılan güllələr bizə çatmadı. Heç birimizin taqəti qalmamış, gücümüz tükənmişdi. Bu halda üç-dörd kilometr gedəndən sonra Əsgərana çatdıq. Orada erməni qadınları bizi daş və dəyənəklə vurdular. Əsgərlər də bizi təhqir edərək, yerə yatmağımızı əmr etdilər. Küçənin ortasında ağzıüstə yerə uzandıq. Xeyli müddət belə gözləyəndən sonra bizi Əsgəran Polis Şöbəsinə apardılar. Ora əsl cəhənnəm idi. Nələr yaşadığımı, nələr gördüyümü bir Allah bilir. Ölümün pəncəsində səkkiz gün boyunca min bir əziyyət gördüm. Yüz dəfə ölüb-dirildim. Səkkiz günün içində qocaldım. Orada yüzlərlə Xocalı sakini gördüm. Hamı ağlayır, fəryad qoparırdı. Adamların üzündə qorxu və nifrət var idi. Düşmənə əsir düşmək ən böyük dərddir.

Xocalı qətliamında, o dəhşətli və sonrakı səkkiz gün ərzində gözümlə gördüyüm, şahidi olduğum və başıma gələn o qaranlıq gecəni və unudulmaz müsibətləri ürəkağrısı ilə qələmə aldım. Avrasiya Beynəlxalq Araşdırmalar İnstitutu İB və Regional Hüquqi və İqtisadi Maarifləndirmə İB-nin dəstəyilə “Erməni zindanında səkkiz gün” adlı kitabım çap edildi.

Əvvəlki illərdən fərqli olaraq, builki mərasimlər tam fərqli hisslərlə qeyd olunacaq. İnsanlar 29 illik nisgildən sonra, Vətən müharibəsində əldə olunmuş möhtəşəm Qələbənin bəxş etdiyi fərəhli hisslərlə soyqırımı qurbanlarını və şəhidləri yad edəcəklər.

Kamil İSMAYILOV

Respublika.- 2021.- 20 fevral.- S.7.