Azərbaycan ədəbiyyatını ərəb ölkələrində təbliğ edən alim

Bəşər cəmiyyətinin davamlı mövcudluğu, dünya və axirət səadətinə nail olması, başqa sözlə, həyatının bütün istiqamətlər üzrə müsbət şəkildə inkişaf etməsi, ömür mərhələlərinin layiqincə keçməsinin təmin edilməsi məqsədilə nazil edilmiş Allah kəlamında elm və alimlər barədə yer almış fikirlər, həzrət Peyğəmbərin alimlərə verdiyi qiymət heç də təsadüfi xarakter daşımır. İctimai formasiyaların bir-birini əvəz etməsinə, cəmiyyətdə baş verən təbəddülatlara baxmayaraq alimlərin özünəməxsus yeri və cəmiyyətin inkişafına təsiri danılmazdır. Bütün bunları nəzərə alan islam Peyğəmbəri (s) hədislərinin birində alimlər haqqında belə buyurmuşdur: “Alimlərin digər insanlar üzərindəki fəziləti bədirlənmiş ayın digər ulduzlar arasındakı fəziləti kimidir”. Alimlərin cəmiyyətdəki yerini tam mənası ilə müəyyənləşdirən, onların dərəcəsini bildirən bu hədis professor İmamverdi Həmidovun timsalında özünün təsdiqini bir daha sübut edir. Quran təbirinə əsasən həzrət Peyğəmbərin həvayi-həvəsdən danışmadığını, dediklərinin yalnız Allaha aidliyini nəzərə alsaq, alimlərin dərəcəsinin Uca Rəbbimizin yanında nə qədər yüksək olduğunu dərk edə bilərik.

Ölkəmizin şərqşünaslıq məktəbi nümayəndələri arasında özünəməxsus dəst-xətti olan, elmi, mədəniyyəti, təvazökarlığı və səmimiyyəti ilə seçilən professor İmamverdi Həmidov Azərbaycan - ərəb ədəbi əlaqələrinin inkişafı, ərəb dili və ədəbiyyatının tədrisi, klassik və sakral mətnlərin oxunması sahəsinə öz töhfəsini verməkdə davam edir. Belə ki, o, AMEA-nın Ədəbiyyat İnstitutunda mühüm şöbələrdən birinə rəhbərlik etməklə yanaşı, eyni zamanda pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olur, gənc nəslin ərəb dili və ədəbiyyatının sirlərinə vaqif olması işində əlindən gələnləri əsirgəmir.

Reklam olunmağı, daim gündəmdə qalmağı sevməyən İmamverdi müəllim öz üzərinə düşən vəzifəni ləyaqətlə yerinə yetirir, Azərbaycan elminin, mədəniyyətinin, alimlərinin ərəb ölkələrində təbliği sahəsində yorulmadan fəaliyyət göstərir. Onun ərəb mətbuatında ölkəmizin tanınması ilə bağlı fəaliyyəti çoxşaxəli olub elm və mədəniyyətin bir çox sahələrini ehtiva edir.

İmamverdi müəllimin gənc yaşlarında məşhur ərəb alimi İbn Qüteybənin həyat və yaradıcılığına həsr etdiyi namizədlik dissertasiyası ərəblərin diqqətini cəlb etmiş, İordaniyanın “Əl-Dustur” qəzeti bu haqda bir məqalə nəşr edərək onun dissertasiya işini təqdir etmişdir. Çox keçmədən, o zamankı Yəmən Xalq Demokratik Respublikasının “Əl-Sovri” və “Ərbətə Aşarə Uktubir” qəzetlərində Mirzə İbrahimov, Səməd Vurğun və Nəbi Xəzri haqqında məqalələr çap etdirən İmamverdi müəllim poetik nümunələrin tərcüməsi ilə də məşğul olur, S.Vurğunun “Azərbaycan” və “Dağlar” şeirlərini uğurla ərəb dilinə çevirir. Bu istiqamətdə fəaliyyətini davam etdirən İ.Həmidov Azərbaycan bəstəkarı Ü.Hacıbəyovun “O olmasın, bu olsun” musiqili komediyasının ərəb dilinə tərcümə edilməsi və tamaşaya qoyulmasında öz dəyərli məsləhətlərini verir və həmin əsər 1978-ci ildə Ədən Milli Teatrının yaradılması münasibətilə Əflatun Nemətzadənin rejissorluğu ilə tamaşaya qoyulur.

Azərbaycan-ərəb ədəbi əlaqələrinin inkişafı və Azərbaycan ədəbiyyatının ərəb ölkələrində təbliği müstəvisində yorulmadan çalışan İmamverdi müəllim 60-cı illərdə Bakıda olmuş tanınmış iraqlı alim, Füzuli haqqında kitabın müəllifi Hüseyn Əli Məhfuzla görüşmüş və onlar alimin ərəb dilində işlənən türk sözləri məqaləsini müzakirə etmişlər. İmamverdi müəllimin bu istiqamətdə apardığı işlər daha geniş fəaliyyət dairəsini əhatə edir. O, İraqın tanınmış alimlərindən olan Davud Səllamla Azərbaycan-ərəb əlaqələrinin inkişafının təmin edilməsi məqsədilə gələcək elmi mövzuların müəyyənləşdirilməsi istiqamətində görüşlər keçirir. Professor İ.Həmidov eyni zamanda İraq Yazıçılar Birliyinin Türkman bölməsi ilə sıx əlaqələr saxlayır, “Yurd” (Əl-Vatan) qəzeti və “Birlik Səsi” (Sovt Əl-İttihad) jurnalında “Nizaminin “Leyli və Məcnun”un qaynaqları”, “Kitabi-Dədə Qorqud” və onun ərəb dilinə tərcüməsi” mövzularında Azərbaycan və ərəb dillərində məqalələr nəşr etdirmişdir.

Ərəb ədəbiyyatşünaslığı və Azərbaycan-ərəb ədəbi əlaqələri sahəsində geniş tədqiqatlar aparan İmamverdi müəllimin elmi fəaliyyəti ərəb alimləri tərəfindən daima izlənilir, əsərlərinin nəticələri onların ölkələrində müzakirə olunur. İ.Həmidovun Moskvada “Narodı Azii i Afriki” jurnalında dərc edilmiş İbn Qüteybə haqqında məqaləsi 1973-cü ildə Bağdad Universitetinin müəllimi, doktor Cəlil Kəmaləddin tərəfindən ərəb dilinə tərcümə edilərək “Əl-Movrid” jurnalında çap olunur. Bundan əlavə, onun “Azərbaycan ədəbiyyatı nümunələrinin ərəb dilinə tərcüməsi məsələləri” və “Azərbaycan mütəfəkkiri Mirzə Fətəli Axundov” adlı məqalələri İraqın nüfuzlu nəşrləri olan “Əl-İştiqaq” (Şərqşünaslıq) və “Əl-Afaq Əl-Arabiyyə” (Ərəb üfüqləri) jurnallarında çap edilmişdir.

Qeyd etmək lazımdır ki, professor İmamverdi Həmidovun Azərbaycan-ərəb ədəbi əlaqələri kontekstində daha geniş fəaliyyəti Misir Ərəb Respublikasında yerləşən universitetlər və Elmi mərkəzlərlə bağlıdır. Belə ki, o, 2002 və 2006-cı illərdə Qahirə Universitetinin Ərəb dili mərkəzində ixtisaslaşmada olarkən Xaqani, Nizami və Füzuli irsini öyrənən Misir alimləri prof. Məhəmməd Səid Camaləddin, prof. Əbdüssəlam Əbdüləziz, prof. Əhməd Mursi Əl-Safsafi və prof. Şirin Həsəneyn ilə ədəbi əlaqələr mövzusunda fikir mübadiləsi etmişdir.

Misirli jurnalist və alim Tariq Əl-Tahir İmamverdi müəllimlə 2017-ci ildə Qahirədə görüşdüyü zaman aldığı təəssüratlar barədə “Əl-Əhram” qəzetinin əlavəsi olan “Ədəbiyyat xəbərlərində” bir məqalə nəşr edərək yazır: “... böyük Azərbaycan alimi İmamverdi Həmidovla görüşdüm”.

İmamverdi müəllimin Azərbaycan-ərəb ədəbi əlaqələrinə verdiyi töhfələr daima ərəb mətbuatının diqqətini cəlb etmiş və alimimiz bir çox ərəb televiziya kanallarına dəvət olunmuşdur. O, 2006-cı ildə Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyi, AMEA və BDU-nun təmsilçilərinin iştirak etdiyi nümayəndə heyətinin tərkibində Misirə səfəri zamanı Xaqani irsinin tədqiqatçısı Əbdüssəlam Əbdüləzizlə görüşərək iki xalq arasında mövcud olan ədəbi və mədəni əlaqələr mövzusunu müzakirə etmişdir. Həmin ildə Qahirə Universitetinin dəvəti ilə iki həftəlik ixtisaslaşmada olarkən Misirin nüfuzlu kanallarından olan “Nil” televiziyasına dəvət olunmuş, orada Azərbaycan, o cümlədən Azərbaycan ədəbiyyatı haqqında çıxış etmiş və alimin “Azərbaycan-ərəb ədəbi əlaqələri” adlı kitabı təqdim olunmuşdur.

İmamverdi müəllim ərəb ölkələrində keçirilmiş bir çox konfranslarda iştirak edərək, maraqlı elmi mövzularla çıxış etmişdir. O, 2010 və 2011-ci illərdə Əlcəzairdə keçirilmiş “təsəvvüf” mövzusuna həsr edilmiş konfranslarda aktual məsələlərdən danışmış, Dünya Elm Fondunun 2017-ci ildə İordaniyada, 2019-cu ildə isə Budapeştdə təşkil etdiyi forumlarda iştirak etmişdir.

İ.Həmidov Əlcəzair alimləri doktor Zaim Xanşlaviyə və doktor Xalafallah Muluda Azərbaycan şairi Nəsimi irsinin tədqiqi və dərk edilməsi ilə bağlı məsləhətlər verməkdə davam edir.

Müxtəlif ərəb ölkələrinin alimləri ilə mütəmadi elmi-ədəbi müzakirələrdə iştirak edən İmamverdi müəllimin Fələstin alimləri doktor Nasr Muhamməd Abbasın və doktor Fatimə Əl-Zəhra Əl-Məvafinin həmmüəllifliyi ilə yazdıqları “Azərbaycan ədəbiyyatı” kitabı 2003-cü ildə Əbu Dabidə nəşr edilmişdir.

Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin Şarca şəhərində çıxan “Əl-Naşer Əl-Usbui” jurnalı həmyerlimizin iki xalq arasında mədəni əlaqələrin inkişaf etdirilməsindəki xidmətlərini nəzərə alaraq Azərbaycan ərəbşünası professor İ.Həmidovun Azərbaycan-ərəb ədəbi əlaqələrinin öyrənilməsi sahəsindəki fəaliyyətindən bəhs etmişdir. Bundan əlavə, o, Yəmən, Bəhreyn, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri və Fələstin alimləri ilə elmi-ədəbi mövzularda bağlı mütəmadi məsləhətləşmələr aparır, həmin ölkələrin elmi məcmuələrində məqalələr çap etdirir, beləliklə də, Azərbaycan və ərəb xalqları arasında mədəni və ədəbi əlaqələrin möhkəmlənməsinə öz zəngin töhfəsini verir.

Ərəb ölkələrində keçirilmiş konfrans və tədbirlərdə dəfələrlə birgə iştirak etdiyimiz, ərəb elmi və ədəbi mühitində, akademik dairədə xüsusi hörməti olduğunu şəxsən müşahidə etdiyim, təvazökar və həlim xasiyyətli insana, səksən yaşını yenicə qeyd etdiyimiz ağsaqqalımıza - əziz İmamverdi müəllimə cansağlığı, elmi fəaliyyətində uğurlar arzulayıram!

Nəsrulla MƏMMƏDOV,

BDU-nun Ərəb filologiyası

kafedrasının professoru.

Respublika.- 2021.- 4 mart.- S.5.