Azərbaycan elminin himayədarı

Heydər Əliyevin akademik elmə və alimə verdiyi dəyər hər bir dövlət üçün örnək olan səviyyədə idi

Ümummilli liderimiz, dünya miqyaslı dövlət və siyasi xadim Heydər Əliyev zamanın tələblərinə, çağırışlarına cavab olaraq, taleyüklü strateji prioritet məsələlər qaldırmış və xalqımızın potensialını səfərbər etməklə ali məqsədlərə nail olmuşdur. Bu zaman o, elmin imkanlarını, alimlərin rolunu yüksək dəyərləndirmiş və demişdir: “Hər bir alim qiymətlidir. Ancaq nəzəriyyəni təcrübə ilə birləşdirən, fikirlərini tətbiq edə bilən və onlardan əməli nəticə götürə bilən, cəmiyyətə, ölkəyə, xalqa konkret fayda gətirən insanlar alimlərin sırasında xüsusi yer tuturlar”.

Elə bir sahə yox idi ki, Heydər Əliyevin daxili siyasətində layiqincə nəzərə alınmasın və inkişaf etdirilməsin. Bu baxımdan, Heydər Əliyevin elmə, xüsusən də akademik elmə və alimə verdiyi dəyər hər bir dövlət üçün örnək olan bir səviyyədə idi.

Ulu öndər Heydər Əliyev 1969-cu ildə ilk dəfə respublikaya rəhbərliyə gəldikdə, elmin inkişafına xüsusi önəm verərək, elmi-tədqiqat institutların maddi-texniki bazasının güclənməsi, elmi kadrların hazırlanması və sosial-məişət şəraitinin yaxşılaşdırılması üçün tapşırıqlar vermiş və onların icrasını öz ciddi nəzarətində saxlamışdır. Azərbaycan Elmlər Akademiyasında onlarla xüsusi konstruktor bürolarının yaradılması elmi nəticələrin istehsalata tətbiqini sürətləndirdi. Qeyd etmək istərdik ki, 1974-cü ildə akademik Y.H.Məmmədəliyev adına Neft-Kimya Prosesləri İnstitutunun təcrübə bazası əsasında Təcrübə-Sənaye Zavodunun yaradılması kimya elminin və sənayesinin inkişafında mühüm rol oynadı.

1977-ci ildə Azərbaycan KP Mərkəzi Komitəsi, Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti, Azərbaycan Həmkarlar İttifaqı Şurası və Respublika Komsomol Gənclər İttifaqı Mərkəzi Komitəsinin 62 nömrəli qərarı ilə Neft-Kimya Prosesləri İnstitutunun kollektivi keçici “Qırmızı Bayraq” ilə təltif olundu.

İnstitut 1978-ci ildə yenidən “Keçici Qırmızı Bayraq” ilə təltif olundu.

1981-ci ildə 21-26 sentyabr tarixlərində Ümumi və Tətbiqi Kimya üzrə XII Mendeleyev qurultayı Azərbaycanda keçirildi. Bu qurultay məhz müdrik Heydər Əliyevin xeyir-duası, xüsusi tapşırığı əsasında və dövlətin maliyyə dəstəyi ilə keçirilmişdir. Ulu öndər istəyirdi ki, qurultaya gələn dünyanın nüfuzlu alimləri Azərbaycan elminin uğurlarını görsünlər, xarici nüfuzlu elmi mərkəzlər ilə elmi-işgüzar əlaqələr yaransın və möhkəmlənsin.

1994-cü ildə “Əsrin müqaviləsi” adlanan neft müqaviləsi bağlandıqdan sonra Neft Kimyası üzrə I Bakı Beynəlxalq Yusif Məmmədəliyev konfransı keçirilərkən baş sponsor müqavilənin əsas iştirakçılarından biri “BP” şirkəti oldu.

1994-2002-ci illərdə daha 5 belə konfrans keçirildi.

Heydər Əliyev siyasətinin layiqli davamçısı, möhtərəm Prezidentimiz cənab İlham Əliyevin rəhbərliyi dövründə də 2 belə konfrans təşkil olunmuşdur.

Ulu öndər Heydər Əliyevin Azərbaycana birinci və ikinci rəhbərliyi dövründə institutumuzun çoxlu sayda əməkdaşı müxtəlif dövlət təltifləri ilə mükafatlandırılmışdır. 1970-ci ildə M.F.Nağıyev, V.S.Əliyev, S.C.Mehdiyev, M.Ə.Məmmədyarov, Ş.M.Məmmədov, R.Ş.Quliyev, F.İ.Səmədova, S.M.Əliyev, K.M.Qasımov “Şərəfli əməyə görə” medalı ilə təltif olunmuşlar.

1976-cı ildə V.S.Əliyev, R.H.İsmayılov, Ə.H.İsmayılov, B.İmanov “Karbamidin spirt-su məhlulu ilə fazaların qravitasiya bölünməsi ilə yanacaq və az özüllü yağların yüksək effektivli parafinsizləşmə prosesinin işlənib hazırlanması və sənayeyə tətbiqinə görə” Azərbaycan SSR Dövlət Mükafatına layiq görülmüşlər.

İnstitutun əməkdaşları H.H.Haşımov, M.İ.Rüstəmov, S.C.Mehdiyev, M.Ə.Mərdanov, B.A.Dadaşov, R.Ş.Quliyev 1979-cu ildə, B.Q.Zeynalov isə 1980-ci ildə “Azərbaycan Respublikasının Əməkdar Elm Xadimi” adına layiq görülmüşlər.

1980-ci ildə institutun bir qrup alimi “Xırda dispersli alümoslikat katalizatorunun birbaşa və yarım birbaşa axınlı yüksək səmərəli reaktorlar tətbiq etməklə neft xammalının ikipilləli katalitik krekinqi prosesinin işlənib hazırlanması və tətbiqi” adlı işə görə Azərbaycan SSR Dövlət mükafatına layiq görülmüşlər.

Akademik M.İ.Rüstəmov 2002-ci ildə İslam Ölkələri İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının “Elm və Texnologiya” mükafatına layiq görülmüşdür.

Dahi və müdrik Heydər Əliyevin respublikamıza birinci və ikinci rəhbərliyi dövrlərində institumuzda yaradılmış bir çox proseslər, reagentlər geniş tətbiq olunmuşdur:

- oliqodivinilstirol lakının istehsalı (1970);

- etilləşməmiş, yüksək oktanlı Aİ-93 avtomobil benzinin bilavasitə katalitik krekinq prosesindən alınma texnologiyası (1975);

- mütərəqqi parafinsizləşmə üsulu ilə dizel yanacağının və az özüllüklü yağların alınma prosesi Rusiyanın neft emalı zavodlarında (1976). Bu prosesin SSRİ-də istifadəsi ölkənin qida parafininə olan tələbatının xaricdən asılılığını aradan qaldırdı;

- indiki Heydər Əliyev adına Neft Emalı Zavodunda ikipilləli katalitik krekinq prosesi (1980);

- beton qarışığı üçün yüksəkkeyfiyyətli superplastifikator “40-03” sənaye miqyasında Azərbaycanda və Rusiyada istehsal olunub (1980). Ağdaş-Qəbələ avtomobil yolu məhz bu superplastifikatorun istifadəsi ilə salınıb;

- institutumuzun Qroznı Elmi-Tədqiqat Neft Emalı İnstitutu və Ümumittifaq Elmi-Tədqiqat Neft Emalı İnstitutu ilə birlikdə yaratdığı katalitik krekinq prosesinin tətbiq olunduğu katalitik krekinq qurğusu 1993-cü ildə indiki Heydər Əliyev adına Neft Emalı Zavodunda işə salınıb və qurğunun açılışında ulu öndər Heydər Əliyev özü iştirak edib. Hazırda bu qurğu ölkəmizdə keyfiyyətli benzin istehsalında mühüm rol oynayır və s.

Qeyd etmək istərdik ki, ulu öndər Heydər Əliyevin respublikamızda birinci hakimiyyəti dövründə institutumuzda yaradılmış yüksəkkeyfiyyətli neft-kimya məhsulları, xüsusi təyinatlı reagentlər, üzvi sintez məhsulları və yeni proseslər 1982-1993-cü illərdə yarımsənaye və sənaye miqyasında tətbiq olunmuşlar.

Ulu öndər Heydər Əliyevin elmə himayədarlıq siyasətini bu gün onun siyasətinin layiqli davamçısı, möhtərəm Prezidentimiz İlham Əliyev uğurla həyata keçirir. Ölkəmizdə elmin əlaqələndiricisi və koordinatoru olan Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası, o cümlədən akademik Y.H.Məmmədəliyev adına Neft-Kimya Prosesləri İnstitutunun kollektivi bu siyasətə layiq olan səviyyədə fəaliyyət göstərir.

Təsadüfi deyil ki, 2003-2021-ci illərdə institutumuzun bir çox işləri sənayedə tətbiq olunur və bu işlərdən bir neçəsini qeyd etmək istərdik;

- Hidrotəmizlənmiş dizel yanacağı (Avro2-nin tələblərinə cavab verən) almaq üçün işlənib hazırlanmış hidrotəmizlənmə prosesi 2004-cü ildən indiki Heydər Əliyev adına Neft Emalı Zavodunda tətbiq olunmuşdur;

- yeni yaradılmış “Azofos” və “Azofos K” iki və üç qida elementli, tullantısız texnologiya ilə alınan və yüksək səmərəliliyə malik gübrələr 2014-2018-ci illərdə sahə sınaqlarından keçirilmiş və 2019-cu ildən tətbiqinə başlanmışdır. Bu gübrələr uçucu və nitrat azotuna, ballast olan kalsium sulfat və kalsium flüoridə malik deyil, məhsuldarlığı kəskin artırır. “Az-Qranat” MMC-nin üzüm bağlarına hektara 214 kq olmaqla “Azofos K” gübrəsi verildikdə, əlavə olaraq hektardan 9 ton üzüm yığılıb. Üzümün şəkərliliyi 18 faiz əvəzinə 23 faiz olub. Bu gübrəni nar bağlarına 110 kq/ha verdikdə hər hektardan 5 ton əlavə nar götürülüb. “Azofos K” gübrəsi Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin güzəşt tətbiq olunan mineral gübrələr siyahısına daxil edilib. “Azofos K” gübrəsi “Zakatala-68” qarğıdalı əkilmiş sahəyə 360 kq/ha miqdarında verildikdə məhsuldarlıq torpaq şəraitindən asılı olaraq 18-24 ton olur. Bu gübrə Azərbaycan Respublikasının patenti ilə mühafizə olunur (164 ton istehsal olunub).

- yeni “V-2” adgeziya aşqarı 2015-ci ildən istehsal olunur və Azərbaycanda əsaslı yol tikintisində 590 ton istifadə olunub (2015-2021). Qeyd edək ki, bu aşqar ilk dəfə olaraq Bakıda Heydər Əliyev prospektinin yenidən qurulması zamanı 2015-ci ildə tətbiq olunub. Hazırda Azəravtoyol Dövlət Agentliyi və onun elmi-tədqiqat institutu ilə birlikdə işğaldan azad olunmuş sərt iqlim şəraitinə malik Qarabağ, Cəbrayıl, Qubadlı, Zəngilan, Laçın, Kəlbəcər ərazilərində yol tikintisi üçün effektiv tərkiblər hazırlanması sahəsində intensiv tədqiqatlar aparılır;

- dünyada analoqu olmayan müalicəvi Naftalan nefti əsasında “Ağ Naftalan yağı”nın alınma texnologiyası təcrübə-sənaye qurğusunda istehsalı və satışı təşkil olunub.

Azərbaycan Respublikasının Səhiyyə Nazirliyi onun istehsalı və istifadəsinə DVME №15-00133 2014 lisenziyasını verib. “Ağ Naftalan yağı” 2017-ci ildə Səudiyyə Ərəbistanında kosmetik vasitə kimi qeydə alınıb. Hazırda institutda “Ağ Naftalan yağı” əsasında 5 yeni dərman preparatı hazırlanaraq texniki şərti dövlət qeydiyyatından keçirilib, bu dərman vasitəsinin Türkiyədə klinik sınaqları keçirilir. Bu dərman preparatları və vasitələri Azərbaycan brendi ilə xarici ölkələrə satılmaq imkanına malikdir;

- institutumuzda tullantısız texnologiya ilə alınan “Qarabağ-1”, “Qarabağ-2”, “Qarabağ-3” və “Qarabağ-4” bitkilərin boy stimullaşdırıcılarının geniş sahə sınaqları keçirilib, onların istifadəsi ilə meşələrin sürətlə bərpası, zeytun, badam, gilas, alça, püstə, nar, tut tinglərinin, dekorativ bitkilərin yetişdirilməsi, bostan və tərəvəz bitkilərinin məhsuldarlığına müsbət təsirləri təsdiq olunub, onların istehsalının təşkili və tətbiqi üçün hazırlıq işləri aparılır.

Akademik Y.H.Məmmədəliyev adına Neft-Kimya Prosesləri İnstitutu 1993-2003-cü illərdə Rusiya Federasiyasının 7, Azərbaycan Respublikasının 61, 2003-2021-ci illərdə Azərbaycan Respublikasının 132 patentini və 9 Avrasiya patenti alıb.

İnstitutumuzda nəşr olunan “Neft-kimyası və neft emalı prosesləri” jurnalı 2017-ci ilin sentyabr ayından dünyanın ən nüfuzlu nəşrlər sırasında “Thomson Reuters” Clarivate Analytics elmimetrik bazasında yerləşdirilmişdir.

İnstitumuzun kollektivi elm və təhsilin inteqrasiyasında əhəmiyyətli fəaliyyəti ilə də fərqlənir. Əməkdaşlarımızın həmmüəllifliyi ilə ölkədə ilk milli kimya dərslikləri, çoxlu dərs vəsaitləri, monoqrafiyalar yazılıb və nəşr olunub.

İnstitutun 2015-ci ilin avqustunda yaradılmış vebsaytı ölkədə daha çox istifadə olunan maarifləndirici saytdır. Təsadüfi deyil ki, bu sayta 2015-2021-ci illərdə 149 ölkədən 8649000 baxış olub. Bu sayt həm də ölkəmizin xarici və daxili siyasətinin, uğurlarının təbliğində mühüm rol oynayır.

Təsadüfi deyil ki, çox hörmətli Prezidentimiz 2003-2021-ci illərdə institutumuzun bir sıra əməkdaşlarını orden və medallarla, fəxri adlarla, diplomlarla təltif edib.

2019-cu ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin imzaladığı 1026 nömrəli, 11 mart 2019-cu il tarixli sərəncamına uyğun olaraq AMEA-nın akademik Y.H.Məmmədəliyev adına Neft-Kimya Prosesləri İnstitutunun 90 illik yubileyi 2 oktyabr 2019-cu ildə təntənəli olaraq qeyd edilib. Yubileylə əlaqədar olaraq Prezident İlham Əliyevin 01 oktyabr 2019-cu ildə imzaladığı sərəncamlarla “Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fəxri diplomu” ilə 3 əməkdaş, “Tərəqqi” medalı ilə 4 əməkdaş təltif olunmuş, 3 əməkdaş “Əməkdar elm xadimi”, 1 əməkdaş “Əməkdar mühəndis” fəxri adlarına layiq görülmüşlər.

Bu gün Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasında ciddi islahat layihələri həyata keçirilməsinə hazırlıq işləri aparılır. Tətbiqyönümlü işlərə yeni yanaşmalar tətbiq edilir. AMEA-nın Yüksək Texnologiyalar Parkının fəaliyyəti bu sahədə önəmli rol oynayır. Qeyd edə bilərik ki, institutumuzda yaradılmış yeni məhsulların bir qismi AMEA-nın Yüksək Texnologiyalar Parkında hər il ümumilikdə 2000 tona qədər istehsal olunur və ölkənin sənayesinin və aqrar sektorunun inkişafında böyük rol oynayır.

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası hər zaman dahi və müdrik Heydər Əliyev siyasətinə sadiq olduğunu göstərib, bu gün də bu siyasətin layiqli davamına sadiqliyini nümayiş etdirir. Elmimizin bütün sahələrində akademik elmin çəkisi hər zaman yüksək olub və olmaqdadır.

Ulu öndər Heydər Əliyev təsadüfi olaraq deməmişdir ki, “Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Azərbaycan xalqının milli sərvətidir”.

Vaqif ABBASOV

Elmira SÜLEYMANOVA,

Respublika.- 2021.- 9 may. S. 9.