QƏRBİN QURUMUŞ GÜLLƏRİ, ŞƏRQİN DÖYÜNƏN QƏLBİ...

Onun yaradıcılığından uzaq-uzaq dönəmlərin ətri - sorağı gəlirdi...

İlkin olaraq doğulduğu, dünyaya qədəm basdığı Ululardan Ulu Göyçə mahalı, sonralar möhtəşəm Bakı mühiti və erkən yaşlarında ali təhsil pillələri və gəncliyinin, həyatının gözəl illərini keçirdiyi Riqa şəhəri... Doğulduğu torpaq, ətinə - qanına, ruhuna işləmiş kökünün-kötüyünün görünməz tellərlə bağlı olduğu yerlər erməni işğalında idi. Və özü də hiss etmədən Vətən həsrətini yaradıcılığına - çəkdiyi əsərlərə, öz dünyasına köçürürdü.

Göyçə mahalında dünyaya gələn rəssamın iki yaşında atasının Azərbaycan Ədliyyə orqanlarında işi ilə əlaqədar ailəsi əvvəl Şuşada, sonralar isə Zaqatala, Lənkəran, Qubadlıda yaşamalı olur. Nəhayət Bakı mühiti... Arif əvvəlcə Ə.Əzimzadə adına Rəssamlıq Məktəbini, sonra Azərbaycan Politexnik İnstitutunu, 23 yaşında isə Ümumittifaq Dövlət Kinematoqrafiya İnstitutunun kino rəssamlığı ixtisasını bədii film və televiziya rəssamlığı üzrə bitirir. Kinematoqrafiya İnstitutunu fərqlənmə ilə başa vuran Arifin diplom işi C.Oldricin "Diplomat" əsəri olur. Ali təhsilini başa vurduqdan sonra öz əsərləri ilə sərgilərdə iştirak etməyə başlayır. 1982-ci ildə Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının üzvü qəbul edilir.

Rəssamın realist və ya sürrealist baxışları, doğulduğu Göyçə mühitinin motivləri, əski türk inancları, kökünə bağlılıq ruhu insanı heyran edir. "Dərbənd qapısı" (1993) əsərində minilliklərə uzanan milli ornamentlər, yerindən oynamış daşlar, mavi fonda dəvələrin işlənməsi çox maraqlıdır. Müəllif özü də hiss etmədən kökdən gələn totemləri, elementləri əks etdirir.

Respublikanın Əməkdar rəssamı Arif Məhərrəmovun həyat yolu, zəngin mənəvi dünyası, yaradıcılıq yolu çoxlarına tanışdır.

Rəssamın üç əsəri - ikisi portret, digəri yağlı boya ilə işlənmiş "Hər şey Qələbə üçün" əsərləri ölkəmizin muzeylərində saxlanılır.

1984-cü ildə həyat onu soyuq şimala - Riqaya yönəldir. Bir müddət sonra 1985-ci ildə Latviya Rəssamlar İttifaqına üzv qəbul olunur. Burada yaşadığı illərdə Riqa, Bauskas və Tesis şəhərlərindən bəhs edən qrafik əsərləri böyük silsilə təşkil edir. Rəssam retiş, sous, sanginə ilə yaratdığı Şimalın soyuq gözəlliklərini Şərq atəşi ilə canlandırıb təqdim edir: "İsveç qapısı", Riqanın daş və taxta evləri, qədim qalaları, hasarları, kilsələr, məbədlər və s. qara karandaşlar rəssam əli ilə möcüzələr yaradır. Riqada olduğu kimi, Tesis və Bauskasda da qədim şimal arxitekturasına aid "Bauskasda kilsə", qədim küçələr, "Bauskasda Riqa küçəsi", "Bauskasda qala divarları" və s. əsərlərdə rus-slavyan arxitekturasının xarakteri incəliklə işlənib. Arif Məhərrəmovun əsərlərində al-əlvan qurumuş güllər fonunda şərq koloriti özünü tez-tez təzahür etdirir, təbii bu onun genində daşıdığı milli ruhdur.

Qərb dünyasında Şərq koloriti - bütün incəliklər və gözəlliklər də bundadır. Təbiət lövhələri, qurumuş çöl çiçəklərindən ibarət peyzajlar, rəng əlvanlığı və soyuq şimal şəhərlərinin zəngin arxitekturası rəssamın rəsmlərində öz əksini tapır. "Qurumuş güllər" "Pabajda bahar" və Moskva, Leninqrad, Kaluqa, Riqa, Bauskas, Tesis kimi şəhərlərin qədim arxitekturası, qalalar, qala hasarları, məbədgahlar və s. buna bariz nümunədir. Riqada "Petra məbədi", "Bauskasın qala divarları", Riqa "Bulvar Kronvalda", Tesisdə "Riqa küçəsi"... silsilə əsərlərində zaman sanki dayanmış və bu gözəlliklər bir anlığa da olsa tamaşaçısını yaxın və uzaq keçmişə aparır. Bu əsərlərin hər birinin özünəməxsus əhvali-ruhiyyəsi və zərif tonları var. Hətta rəssam bu əsərləri yaradarkən Moskvada Ümumittifaq Dövlət Kinematoqrafiya İnstitutunda müəllimi Oleq Qrossa öz minnətdarlığını bildirir; "nə yaxşı mən bu əsərlərlə dünyanı görə bildim".

Rəssamın yaradıcılığının əsasını Qərblə Şərqin sintezini verməyə çalışdığı əsərlər təşkil edir. Xüsusən də xalça, kilim və butaların, dəvə karvanlarının əks olunması artıq rəssamı uzun illər Avropanı, Pribaltika ölkələrini, Rusiyanı dolaşsa da, sonda kökünün olduğu, ruhunun qida aldığı yerlərə aparır.

1986-cı ildən etibarən rəssam bir-birinin ardınca palitranın dili ilə natürmort janrında rəngkarlıq aləminin möhtəşəm sənət nümunələrini yaradır və bu əsərlərin hər biri Azərbaycan-Göyçə xalçaları fonunda təzahür edir. "Natürmort xalça ilə", "Xalça fonunda çöl çiçəkləri" çiçəklərin vurğunu olan rəssamın yaratdığı möcüzələrdir.

Bu illərdə rəssamın daha bir xalçalı dünyanın sirlərini açmağa çalışdığı sənət əsəri "Xalçalı dünya" adlanır. Asılan xalça, açılan pəncərə və dünyaya fərqli baxış, səhramı, karvan yolumu və nəhayətində sonsuzluq... Digər bir xalça isə "İşıqlanmış xalçalar" - ulu öndər Heydər Əliyevə hədiyyə olunmuşdur.

Rəssam öz güclü hissiyyatı ilə, intuisiyası ilə Göyçə xalçaçılıq məktəbinə mənsub olan xalçaları əslində sənətin obrazı kimi təqdim edir. Və əsərlərində tez-tez rastlaşdığımız bu amil, obraz yaşamın fəlsəfəsidir. Rəssamın xalça və kilimlərində güclü kolorit, zərif işləmələr, xalçalara vurulan naxışlar, butalar, ornamentlər minilliyimizdən xəbər verən ululuq bu sənət əsərində ən möhtəşəm nöqtədədir.

Xalqının ağrı-acılarını özündə yaşadan bir vətəndaş kimi 1990-cı il "Qara Yanvar" hadisələrini minbir kədər-qüssə ilə işlədiyi "Qüssə-kədər" əsərini 20 Yanvar şəhidlərinə həsr etmişdir. Xalqımızın 20 Yanvar hadisələri və bu hadisələr fonunda ana-bacıların acı kədəri əsərdə ustalıqla əks olunur. Ana obrazı və arxa fonda qədim Bakı və İçərişəhər... Ornamentlərlə işlənmiş geyimlər, yaylıq özü belə naxışlardan ibarətdir və ananın əlinin üstündə təsvir edilən Şahin isə, bu xalqın yaşamaq iqtidarında olduğunun simvoludır. Çünki təsvir edilən Şahin güc, qüdrət, yenilməzlik simvoludur.

Arif Məhərrəmova məxsus Göyçəli dünyanın, eyni zamanda bütün Azərbaycan-Türk dünyasının rəngarəng gözəlliyindən, tarixindən, kolorit aləmindən bəhs edən "Xalça natürmortla" əsərinə baxdıqca baxılır. Bu gözəl əsərlərin böyük əksəriyyəti bir çox ölkələrdə, Pribaltika ölkələri, İngiltərə, Finlandiya, İsrail, Amerikada, Kanadada şəxsi kolleksiyalarda, muzeylərdə saxlanılır.

1993-cü ildə Riqadan Bakıya gələn rəssam Vətənin ağrı-acılarını əsərlərinə köçürməyə başlayır. "Dərbənd qapısı" əsəri və işğal olunmuş Azərbaycan torpaqları və parça-parça olan yurdlarımız... Qərbi Azərbaycandan, Qarabağdan gələn insan köçləri, insan fəryadları rəssamın əsərlərində öz real əksini tapır.

Olduqca zəngin yaradıcılığa malik Arif Məhərrəmov Avropanın bir çox ölkələrində yüzlərlə fərdi sərgilər açmışdır. 1989, 1998, 2005, 2011-ci illərdə isə Bakıda saysız-hesabsız şəxsi yaradıcılıq sərgisi keçirmişdir. 2000-ci ildə Arif Məhərrəmov Azərbaycanın Əməkdar rəssamı adına layiq görülmüşdür. Təbii ki, bu adın arxasında gərgin zəhmət, yüksək istedad və koloritli bir sənət dünyası dayanırdı.

Rəssamın əsərləri sənətkarlıqdan- mədəniyyətdən xəbər verir, Göyçəyə məxsus yaşı bəlkə də bir neçə yüzillərlə olan xalça nümunələrində rənglər o qədər zərif, canlı, işlənib ki, sanki, əllərini uzadıb xalçanı sığallıya bilərsən... "İşıqlanmış xalça" "Qurumuş çiçəklər", "Zamanın axarı", "Göl fonunda çiçəklər", "Qüssə-kədər" təqribən 90-cı illərə təsadüf edən bu sənət işlərində, natürmortlarda, təbiət peyzajlarında Vətən sevgisi və bu sevginin içində qüssə, kədər və Şərqlə Qərb haçalanması özünü aydın şəkildə büruzə verir.

Onun əsərlərində zəngin koloritlə milli ruhlu təbiət, insan surətləri böyük məhəbbətlə təsvir olunur. Və bizlərə rəssamın iç dünyasının Vətən həsrətli fırtınasından xəbər verir, erməni məkri, Qərbi Azərbaycan, Qarabağ başda olmaqla qaçqına-köçkünə çevrilən insanların yurd həsrəti, başlarına gələn müsibətlər, sarsıntılar olduqca sərrast ifadə olunur. 90-cı illərdə "Göyçəni tərk edərkən" - əsərində Şərq motivləri əsasında uçan xalçalarda öz gələcəyini - uşaqlarını, mədəniyyətini - Müqəddəs kitabını götürüb qaçan ana Göyçə gölünün üzərindən keçdiyi an təsvir olunur. Aşağıda, dumanlar içərisində ah-vayla, doğma yurdlarını qoyub qaçan insanlar əks olunub. Sanki erməni vəhşiliyindən təkcə insanlar deyil, Göyçə gölü də dumana bürünüb onların arxasınca ağlayır...

2001-ci ildə Dünya Azərbaycanlılarının birinci Qrultayında Latviya nümayəndə heyəti Arif Məhərrəmova məxsus milli ruhda işlənmiş, palitranın gücü ilə minbir rənglərdən bəhrələnərək sonsuz eşqlə, sənət yanğısı ilə yaratdığı əsərini ümummilli lider Heydər Əliyevə hədiyyə verir. Yağlı boya ilə iki yüz ildən çox yaşı olan xalçada sırf Azərbaycana məxsus çıraq üslubunda işlənən tarixi qab əks olunmuşdur. Arxa fondan isə dədə Ələsgər yurdu, Göyçə mahalının incisi Göyçə gölü boylanır, həzin, tutqun bir simada, ancaq işıq selində görürük bütün bunları... "İşıqlanmış xalçalar" o qədər ustalıqla işlənmişdir ki, naxışlar o qədər canlıdır ki, əsər insanın ruhunu oxşayır.

Arif Məhərrəmovun milli ornamentlərlə süslənmiş, Qərbin qurumuş gülləri, şərq üslubundan xəbər verən xalçaları, gəbə-kilimləri və rənglər dünyası rəssamın könül dünyası kimi zəngindir. Natürmort-güllər, milli ornamentli xalça-palazlar və bir də Vətən sevgisi əks olunub onun yaradıcılıq dünyasında.

1975-1981-ci illərdə Ümumittifaq Dövlət Kinemotoqrafiya İnstitutunun kino və televiziyada bədii filmlər üzrə mütəxəssis kimi yetişən rəssam 1981-ci ildə Bakıda "Azərbaycanfilm" kinostudiyasında rejissor-quruluşçu rəssam kimi fəaliyyətə başlamışdır. "Münəccimin şagirdi", "Yatmaq vaxtıdır", Novruz bayramına həsr edilmiş "Gəldi Kosa", "Qaravəlli", "Basat və Təpəgöz", "Balaca Şahzadə" animasiya filmlərinə səhnə quruluşu vermişdir. Rəssamın Türkiyədə, İsveçdə animasiya film festivallarında filmləri nümayiş etdirilmişdir.

"Azərbaycanfilm"in istehsalı olan iyirmi bir filmdə Arif həm rejissor, rəssam, həm də ssenarist kimi iştirak etmişdir. Riqada isə "Molla Nəsrəddin lətifələri" adlı animasiya filminin quruluşçu rəssamı olmuşdur.

Arif Məhərrəmovun yüksək mədəniyyəti, zəngin mənəvi dünyası və ümmansız yaradıcılığı tək Azərbaycana deyil, bəşəriliyə xidmət edir... O, düşündürücü, fəlsəfi rəssamdır. İnsanlığın - yaşamın bəşəriliyinə, həyatın fəlsəfəsinə çıraq tutmağa çalışır.

Şərqlə-Qərbin sintezi rəssamın əsərlərində ana xətt kimi keçsə də, milli dəyərlər daha çox təzahür edir.

O, yaradıcılığı, bütün qəlbi və səmimiyyəti ilə bəşəri dəyərlərə xidmət edir.

Məlahət İSMAYILQIZI.

Respublika .- 2022.- 1 iyul.- S.10.