Ümummilli lider və Azərbaycanda müasir dövlət qulluğu sistemi

Azərbaycan 1991-ci ildə dövlət müstəqilliyini bərpa etməklə beynəlxalq münasibətlər sistemində özünəməxsus yer tutdu. Bununla da yaranmış müstəqil dövlətin quruculuq prinsiplərinin müəyyən edilməsi zəruriliyi meydana gəldi. Azərbaycan dövlətçiliyinin möhkəmləndirilməsi və demokratik prinsiplərin bərqərar olması, hüquqi və dünyəvi dövlət quruculuğu prosesinin uğurla həyata keçirilməsi məhz Ümummilli Lider Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır.

1995-ci ildə ümumxalq referendumunda Ulu Öndər Heydər Əliyevin müəllifi olduğu Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası qəbul edilməklə ölkənin gələcək inkişafı üçün beynəlxalq standartlara cavab verən demokratik, sivil, hüquqi dövlətin əsası qoyuldu. Milli qanunvericilikdə "dövlət qulluğu" termini ilk dəfə 1995-ci ildə ümumxalq səsverməsi ilə qəbul edilmiş Konstitusiyada hüquqi cəhətdən təsbit olundu. Ümumiyyətlə, ölkəmizdə milli kadrların yetişdirilməsində, dövlət idarəçiliyinin və dövlət qulluğunun formalaşdırılmasında Ulu Öndər Heydər Əliyevin əvəzsiz xidmətləri var.

Heydər Əliyevin 1969-cu ildə Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi seçilməsi ilə sovet hakimiyyəti dönəmində dövlət idarəetmə sisteminin milliləşdirilməsi və milli kadr potensialının hazırlanması prosesi başladı. Həmin dövrdə Azərbaycan Respublikasının dövlət və partiya strukturlarında rus, erməni və digər millətlərin nümayəndələri üstünlük təşkil edirdi. Lakin Heydər Əliyev dövlət qulluğunun milliləşməsi prosesini çox məharətlə həyata keçirdi. Ulu Öndər dövlət qulluğu vəzifələrinə azərbaycanlıları irəli çəkməklə milli kadr potensialının sistemli şəkildə hazırlanmasına nail oldu. Ölkəyə lazım olan mütəxəssis kadrlar yetişdirmək məqsədilə Azərbaycanın ali məktəblərində yeni-yeni ixtisaslar üzrə fakültələr açılır, hər il 900-dən artıq gənc Sovet İttifaqının qabaqcıl ali məktəblərində təhsil almağa göndərilirdi. Həmin dövrdən etibarən Heydər Əliyev Azərbaycan dilini dövlət, sovet və partiya orqanlarında işlək dilə çevirməyə başladı. Məhz Heydər Əliyevin gərgin fəaliyyəti, polad iradəsi və millətsevərliyi sayəsində 1978-ci il Konstitusiyasında Azərbaycan dili rəsmən dövlət dili elan olundu. Ulu Öndərin respublikamıza rəhbərlik etdiyi illərdə Azərbaycanın böyük milli kadr potensialı yaradıldı və 1991-ci ildə ölkəmiz müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra həmin kadrlar ölkənin idarə edilməsinə öz dəyərli töhfələrini verdilər.

Təəssüf ki, Heydər Əliyev Sov. İKP MK Siyasi Bürosu üzvlüyündən və SSRİ Nazirlər Soveti Sədrinin birinci müavini vəzifəsindən istefa verdikdən sonra onun yetişdirdiyi milli kadrlar da müxtəlif bəhanələrlə dövlət qulluğundan uzaqlaşdırıldı. 1991-ci il oktyabrın 18-də Azərbaycan Respublikasının parlamenti "Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyi haqqında" Konstitusiya Aktını qəbul etdikdən sonrakı ilk iki ildə ölkədə hökm sürən hərc-mərclik, özbaşınalıq və xaos dövlət idarəetmə sistemində özünü göstərdi.

Ulu Öndər Heydər Əliyev siyasi rəhbərliyə qayıtdığı gündən müstəqil və müasir dövlət qulluğu sisteminin yaradılmasını da önə çəkdi. Həmin dövrdən etibarən düşünülmüş, elmi cəhətdən əsaslandırılmış, Avropa ölkələrinin dövlət idarəetmə sisteminin üstünlüklərini və milli dövlətçilik ənənələrini özündə cəmləşdirən dövlət qulluğu siyasətinin aparılmasına başlandı.

1995-ci ildə Heydər Əliyevin sədrliyi ilə Konstitusiya layihəsi hazırlandı və həmin il noyabrın 12-də layihə ümumxalq səsverməsi yolu ilə qəbul edilərək noyabrın 27-də qüvvəyə mindi. Bununla da müasir dövlət idarəçiliyi və dövlət qulluğu sisteminin yaradılmasının hüquqi özülü qoyuldu. Həmin dövrdə hələ dövlət qulluğu ilə bağlı ayrıca qanun qəbul edilməmişdi. Lakin Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında dövlət qulluğunun konstitusional prinsiplərinin əsasları əks olunmuşdur. Konstitusiyada Azərbaycan vətəndaşlarına dövlətin idarə edilməsində iştirak və dövlət qulluğuna qəbul hüququ verən ayrıca maddə var. Məhz Konstitusiyanın 55-ci maddəsində "Dövlətin idarə olunmasında iştirak etmək hüququ" təsbit edilmişdir.

Ümummilli Liderin müstəqillik dövründə dövlət qulluğunun təkmilləşdirilməsi məqsədilə atdığı addımlar sayəsində "Dövlət qulluğu haqqında" Azərbaycan Respublikasının Qanunu da daxil olmaqla dövlət qulluğuna dair bir sıra qanunvericilik aktları qəbul edildi. Məhz həmin dövrdə "dövlət qulluğu" və "dövlət qulluqçusu" anlayışları gündəmə gəldi.

Ölkəmizdə dövlət qulluğu sahəsində islahatların həyata keçirilməsində Ümummilli Lider Heydər Əliyevin 1996-cı ildə imzaladığı "Hüquqi islahatlar komissiyasının yaradılması haqqında" Sərəncamın və 1998-ci ildə imzaladığı "Dövlət idarəetmə sistemində islahatlar aparılması üzrə dövlət komissiyasının yaradılması haqqında" Fərmanının müstəsna rolu olub. Dövlət idarəetmə sisteminin islahatı dövlət qulluğu islahatlarını da nəzərdə tutur və bu islahatların bir hissəsi normativ-hüquqi aktların qəbul edilməsi ilə bağlı idi.

Dövlət qulluğunun səmərəliliyinin yüksəldilməsi, dövlət aparatının təkmilləşdirilməsi, dövlət qulluqçularının hüquqi statusunun müəyyən edilməsi, onların sosial müdafiəsinin, maddi müstəqilliyinin təmin edilməsi və eyni zamanda məsuliyyətlərinin artırılması üçün 2000-ci il iyulun 21-də respublikamızda ilk dəfə olaraq "Dövlət qulluğu haqqında" Qanun qəbul edildi. Bu qanunun qəbul edilməsinin əsas səbəbi Heydər Əliyevin 1998-ci ildə dövlət idarəçilik sistemində islahatların aparılması ilə bağlı verdiyi fərmanda nəzərdə tutulmuş işlərin həyata keçirilməsi idi. Bu qanun dövlət qulluğunun təkmilləşdirilməsində mühüm əhəmiyyət kəsb etdi. Belə ki, qanunun qəbul edilməsi ilə Azərbaycan Respublikasında dövlət qulluğu sahəsində vahid dövlət siyasətinin formalaşdırılmasının əsası qoyuldu.

"Dövlət qulluğu haqqında" Qanunun qəbulundan sonra onlarla normativ-hüquqi akt qəbul olunub, o cümlədən dövlət başçısının fərman və sərəncamları ilə respublikada idarəetmə sisteminin təkmilləşdirilməsinə xidmət edən yeni qurumlar yaradılıb. O cümlədən həmin qurumların fəaliyyət prinsiplərini müəyyən edən əsasnamələr və qaydalar hazırlanıb. Ölkəmizin sürətli inkişaf yoluna qədəm qoyması və beynəlxalq aləmə inteqrasiyası ilə əlaqədar qanunda dəyişikliklər edilmiş, müasir dövrə uyğunlaşdırılmış və mükəmməl bir sənəd kimi formalaşmışdır.

Ulu Öndərin bütün sahələr üzrə siyasi kursunu layiqincə davam etdirən Prezident İlham Əliyev müasir dövlət qulluğu sisteminin uğurla inkişafını da diqqət mərkəzində saxladı. Bu sahədə mühüm addımlardan biri kadr islahatları oldu.

İdarəçilik sisteminin müasir dövrün tələblərinə uyğunlaşdırılması, səmərəli kadr hazırlığı və rəqabətli mühitin yaradılması Prezident İlham Əliyevin qarşıya qoyduğu prioritet vəzifələrdəndir. Məhz bu məqsədlə 2007-ci ildən dövlət qulluğuna qəbul müsabiqə vasitəsilə həyata keçirilir. 2016-cı ilə qədər bu prosesin təşkili və nəzarətini Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət Qulluğu Məsələləri üzrə Komissiya həyata keçirsə də, sonradan bu səlahiyyətlər Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı ilə Dövlət İmtahan Mərkəzinə verilib.

Müasir dövrdə dövlət qulluğu sistemində fəaliyyətin təşkili və həyata keçirilməsində müasir texnologiyalardan və innovasiyalardan maksimum istifadə məsələsi xüsusi diqqət mərkəzindədir. Hazırkı mərhələdə ölkədə demək olar ki, bütün dövlət idarəçiliyi orqanlarında elektron xidmətlərin göstərilməsinin təmin olunması üçün mühüm əhəmiyyətli tədbirlər həyata keçirilir. Azərbaycanda dövlət qulluğu sistemində elektron xidmətlərin tətbiq olunması və genişlənməsi üçün müvafiq hüquqi əsas yaradılıb. 2011-ci il mayın 23-də Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin "Dövlət orqanlarında elektron xidmətlər göstərilməsinin təşkili sahəsində bəzi tədbirlər haqqında" Sərəncamına əsasən dövlət orqanlarında elektron xidmətlərin göstərilməsinə start verilib və qısa zaman kəsiyində bu, geniş vüsət alıb.

Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə ölkəmizdə dövlət qulluğu sistemində islahatların həyata keçirilməsi ciddi konseptual əsaslara söykənərək intensiv xarakter alıb və islahatların səciyyəvi xüsusiyyəti onların innovativ xarakterli olmasındadır. Dövlət qulluğu sistemində müşahidə olunan ilkin yenilik "dövlət qulluğu" anlayışına tamam yeni yanaşma tərzinin sərgilənməsi ilə bağlıdır. Azərbaycanda səmərəli dövlət idarəçiliyinin tam formalaşması üçün dövlət qulluğu sistemində innovasiyaların tətbiqi məsələsinə xüsusi diqqət yetirilir.

Dövlət qulluğunda çalışan əməkdaşların peşəkarlığının artırılması, fəaliyyətlərində innovativ metodların tətbiqi daim Baş Prokurorluğun diqqət mərkəzində saxlanılır. Bu məqsədlə mütəmadi olaraq keçirilən tədbirlər dövlət qulluğu sistemində idarəçiliyin təkmilləşdirilməsində, dövlət orqanlarının kadr potensialının inkişaf etdirilməsində mühüm rol oynayır. Prokurorluq orqanlarında yeni idarəetmə strukturları yaradılır və bəzi qurumların yenidən təşkil olunması ilə əlaqədar dövlət qulluqçularının sayı artırılır.

Prezident, Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə yenilməz ordumuz Ermənistanın 30 illik işğalına son qoyduqdan sonra Cənubi Qafqazda yeni reallıqlar yarandı. Həmin reallıqlardan biri də işğaldan azad edilmiş ərazilərdə yeni idarəetmə formasının tətbiqidir. Belə ki, həmin ərazilərdə dövlət başçımızın 2021-ci il 19 yanvar tarixli Fərmanı ilə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin xüsusi nümayəndəlikləri təsis edildi. Bununla Azərbaycanda dövlət idarəçiliyi sahəsində yeni bir idarəetmə formasının tətbiqini nəzərdə tutan mərhələnin əsası qoyuldu. Bu idarəetmə formasının əsasını isə dövlət qulluğu təşkil edir.

Aynurə ƏLİYEVA,

Baş Prokurorluğun Mətbuat Xidmətinin məsləhətçisi, kiçik müşavir.

Respublika.- 2023.- 12 iyul.- S. 5.