"Bala Göyçə" sahilinə sədəfli sazla dönəcəyik

Ermənistan dənizdən-dənizə "böyük Ermənistan" yaratmaq iddialarından əl çəkmir. Onun Azərbaycana qarşı düşmənçilik mövqeyi davam edir. Erməni şovinistləri tarixən olduğu kimi, XX əsrin əvvəllərindən başlayaraq Rusiyanın müəyyən dairələrinin əlində Türkiyəyə, Azərbaycana və digər türk xalqlarına qarşı terrorçuluq aləti olmuşdur. Beynəlxalq hüquq və qanunları pozmaq, terrorçuluq Ermənistanda rəsmi dövlət səviyyəsinə qaldırılmışdır.

Çar I Nikolay Eçmiədzin patriarxını Türkiyə və İran ermənilərinin himayəçisinə çevirməyə, onun vasitəsi ilə bütün erməniləri öz hakimiyyəti altına almağa çalışırdı. Bu məqsədlə də 1836-cı ildə Rusiya senatı Eçmiədzin katolikosluğunun bütün dünya ermənilərinin ümumi katalikosluğu kimi tanınması haqqında qanun qəbul etdi.

İnqilabçı partiya kimi ermənilərin ilk təşkilatı "Armenakan" partiyası olmuşdur. 1885-ci ildə yaradılmış və "Armeniya" qəzetinin adı ilə adlandırılmış bu cəmiyyət inqilab yolu ilə ermənilərin özünüidarəsinə nail olmağı qarşısına məqsəd qoymuşdu. Partiyanın əsasını Van mənşəli erməni Portağalyan qoymuşdu.

Ermənilərin "Hnçak" partiyası 1887-ci ildə Cenevrədə Avedis Nazarbekyan və millətçi erməni tələbə mühacirləri tərəfindən yaradılmışdır.

Erməni vandallarının ən qanlı təşkilatlarından olan "Daşnaksütyun" partiyası isə 1890-cı ildə Qafqazda təşkil edilmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, Rusiyanın bilavasitə köməkliyi ilə ermənilər Türkiyəyə, həmçinin Qərbi azərbaycanlılara qarşı həmişə düşmənçilik mövqeyində dayanmışlar. Ermənilər rusların təhriki ilə yalnız türklərə deyil, Zaqafqaziyada yaşayan türk əhalisinə qarşı da amansız vəhşiliklər törətmişlər.

1918-ci ildə Andranikin başkəsən quldur dəstəsi Naxçıvanı tutdu və oradan Zəngəzura yürüş etdi. Zəngəzurdan sonra ermənilər Qərbi Azərbaycanın Dərələyəz, Sürməli və İrəvan qəzalarında qanlı cinayətlər törətdilər. 1918-ci ilin Novruz bayramı günlərində Stepan Şaumyanın göstərişi ilə erməni daşnakları Qərbi Azərbaycanın müxtəlif ərazilərində soydaşlarımıza qarşı vəhşiliklər törədirdilər.

Polkovnik Silikyanın başçılıq etdiyi quldur dəstəsi Sevan gölü boyunca Göyçə mahalına doğru irəlilədi. Erməni daşnakları Şişqaya kəndinə daxil olarkən burada kənd əhalisinin sərt müqaviməti ilə üzləşdilər. Ermənilər hiyləyə əl atıb kəndin yaşlı insanları ilə görüşdülər. Barışıq adı ilə kənd sakinlərini mal tövləsinə topladılar. Bir an içərisində vəziyyət dəyişdi. Ermənilər tövləni qıfıllayıb hər tərəfə od vurdular. İnsanların ah-naləsi ərşə ucalırdı. Tək-tək adamlar canını bu xəyanətdən qurtara bildi. Silikyanın dəstəsi Basarkeçər rayonunun Kiçik Məzrə, Kərkibaş, Subatan kəndlərində də dinc əhaliyə amansız divan tutdular. Sonra isə Kəlbəcərlə qonşu olan Zod kəndinə doğru irəlilədilər. Zod Göyçənin ən böyük kəndlərindən biri idi. Bu oba qoynunda igid oğullar yetişdirmişdi. Silikyanın dəstəsinin qarşısına kəndin girəcəyində Səməd Ağa və digər qolu qüvvəli, pəhləvan cüssəli oğullar çıxdılar. Başda Silikyan olmaqla erməni quldur dəstəsi tamamilə məhv edildi.

Bu xəbər bütün Ermənistanı silkələdi, Stepan Şaumyanı şoka saldı. Bu hadisədən sonra ermənilərə əlavə qüvvələr gəldi. 1918-ci ilin sərt qış günlərində göyçəlilər Gədəbəy və Kəlbəcər istiqamətində doğma yurdlarını tərk etməli oldular, çoxları qara, çovğuna düşdü.

Ümumiyyətlə, 1918-1920-ci illərdə Qərbi Azərbaycanın bütün ərazilərində ermənilər soydaşlarımıza qarşı analoqu olmayan terror hadisələri törətdilər. Deportasiya hadisələri insanları faciələrlə üzləşdirdi.

1948-1953-cü illərdə Qərbi Azərbaycandakı soydaşlarımız daha böyük təzyiqlərə məruz qaldılar. 1943-cü ildə üç dövlətin (SSRİ, ABŞ və İngiltərə) Tehran konfransında Sovet-İran münasibətləri müzakirə edilərkən erməni diasporu fürsətdən istifadə edərək SSRİ xarici işlər naziri V.Molotova müraciətində xahiş etmişdir ki, İranda yaşayan ermənilərin SSRİ-yə köçürülməsinə icazə versin. V.İ.Molotov elə oradaca İ.Stalinlə danışdıqdan sonra onların köçürülməsinə razılıq vermişdir. O.Hartyanov bu fürsətdən istifadə edərək xarici ermənilərin Ermənistana köçürülməsi ilə əlaqədar azərbaycanlıların Ermənistandan zorla köçürülməsi barədə qərar verilməsinə nail olur.

1948-1953-cü illərdə Qərbi Azərbaycandan 150 min soydaşımız "könüllülük" adı altında ata-baba yurdlarından Azərbaycanın Aran rayonlarına köçürülür.

1988-ci ildə erməni şovinistləri daha da azğınlaşdılar. Onlar M.Qorbaçovu ələ alıb Ermənistandakı 300 minə yaxın azərbaycanlının doğma yurdlarından köçürülməsinə nail oldular. Bu ədalətsizliyə qarşı Basarkeçər rayonunun Nərimanlı, Şişqaya kəndlərində, Çəmbərək rayonunun Şorca, Çölkənd kəndlərində on minlərlə əhali etiraz mitinqi keçirdi.

Artıq 35 ildir ki, Qərbi azərbaycanlılar öz tarixi torpaqlarından ayrı düşmüşlər. 24 dekabr 2022-ci ildə bir qrup Qərbi Azərbaycan ziyalılarının Prezident İlham Əliyevlə görüşü keçirildi. Tədbirdə əminliklə vurğulandı ki, bu gün bizim əsas hədəfimiz Qərbi Azərbaycana Qayıdışın reallaşmasıdır. Hazırda bu istiqamətdə lazımi işlər aparılır.

Bütün göyçəlilər kimi, Vətən üçün darıxıram. Artıq yolun astanasındayıq, sazlı-sözlü "Bala Göyçə" və digər qədim yurd yerlərinə dönəcəyimiz anı səbirsizliklə gözləyirəm...

Telman ƏMİROV,

tibb elmləri namizədi, dosent.

Respublika.- 2023.- 13 iyul.- S.10.