Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin yaradılmasından
25 il ötür
Azərbaycan Respublikası
Konstitusiya Məhkəməsi
1998-ci ildə Azərbaycan
Respublikası Prezidentinin
sərəncamı ilə
təsis edilib. Azərbaycan Respublikasının
Konstitusiyası onun səlahiyyətlərinə aid
edilmiş məsələlərə
dair ali konstitusiya ədalət mühakiməsi orqanı olaraq yaradılıb. Məhkəmə müstəqil
dövlət orqanıdır
və təşkilati,
maliyyə, habelə hər hansı başqa cəhətdən
qanunvericilik, icra və digər məhkəmə hakimiyyəti,
yerli özünüidarə
orqanlarından, habelə
hüquqi və fiziki şəxslərdən
asılı deyil. Şübhəsiz ki, hər bir məhkəmə
vətəndaşının haqq və hüquqlarını
qorumaq səlahiyyətindədir.
Elə Konstitusiya Məhkəməsinin də
əsas vəzifə və öhdəlikləri
bundan ibarətdir: Azərbaycan Respublikası
Konstitusiyasının aliliyini
təmin etmək, hər kəsin əsas hüquq və azadlıqlarını
müdafiə etmək
və s.
Məhkəmə tərəflər
arasında hüquqi mübahisələri həll
etmək və mülki, cinayət və inzibati məsələlərdə qanunun
aliliyinə uyğun olaraq ədalət mühakiməsinin həyata
keçirilməsini təminetmə
səlahiyyətinə malik
qurumdur. Həm ümumi hüquqda, həm də mülki hüquq sistemlərində məhkəmələr
mübahisələrin həlli
üçün mərkəzi
vasitədir. Şübhəsiz
ki, bütün insanlar öz iddialarını məhkəmə
qarşısında qaldıra
bilərlər. Eynilə,
cinayətdə təqsirləndirilən
şəxslərin hüquqları
da məhkəmə qarşısında müdafiə
edilə bilər. Bu nöqteyi-nəzərdən
deyə bilərik ki, Konstitusiya Məhkəməsinin fəaliyyəti
Azərbaycan Respublikası
Konstitusiyasının aliliyi,
müstəqillik, kollegiallıq
və açıqlıq
prinsipləri əsasında
qurulub.
Qeyd edək ki, Konstitusiyanın 86, 88,
102, 103, 104, 107, 130, 153 və 154-cü maddələri Konstitusiya Məhkəməsinin formalaşması
və fəaliyyət
prinsiplərini nəzərdə
tutur və 130-cu maddənin 1-ci hissəsinə
müvafiq olaraq Konstitusiya Məhkəməsi
9 hakimdən ibarətdir.
Beləliklə, hakimlər
Prezidentin təqdimatı
əsasında Milli Məclis tərəfindən
15 il müddətinə
təyin olunurlar. Müddət başa çatdıqdan sonra hakim təkrar eyni vəzifəyə təyin edilə bilməz. Konstitusiya Məhkəməsi öz səlahiyyətlərinin icrasına
7 hakim təyin olunduqda başlama hüququna malikdir. Məhkəmənin sədri
və sədr müavini də həmçinin Azərbaycan
Respublikasının Prezidenti
tərəfindən təyin
edilir.
Konstitusiya
Məhkəməsinə bu
subyektlərə əsasən
müraciət edilə
bilər: Azərbaycan
Respublikasının Prezidenti;
Azərbaycan Respublikasının
Milli Məclisi; Azərbaycan Respublikasının
Nazirlər Kabineti; Azərbaycan Respublikasının
Ali Məhkəməsi;
Azərbaycan Respublikası
Prokurorluğu; Naxçıvan
Muxtar Respublikasının
Ali Məclisi; Məhkəmələr; Vətəndaşlar;
İnsan hüquqları
üzrə Müvəkkil.
"Konstitusiya Məhkəməsi
haqqında" Azərbaycan
Respublikası Qanununun
34.1-ci maddəsinə müvafiq
olaraq hər kəs onun hüquq
və azadlıqlarını
pozan qanunvericilik və icra hakimiyyəti
orqanlarının normativ-hüquqi
aktlarından, bələdiyyə
və məhkəmə
aktlarından Konstitusiya
Məhkəməsinə pozulmuş
hüquq və azadlıqlarının bərpa
edilməsi məqsədilə
şikayət verə
bilər. Konstitusiya Məhkəməsində məhkəmə
aktlarından verilmiş
fərdi şikayətlərə
aşağıdakı hallarda
baxıla bilər: tətbiq edilməli olan normativ-hüquqi akt məhkəmə tərəfindən tətbiq
edilmədikdə, tətbiq
edilməli olmayan normativ-hüquqi akt məhkəmə tərəfindən
tətbiq edildikdə,
normativ-hüquqi akt məhkəmə tərəfindən
düzgün şərh
edilmədikdə. Belə
şikayətlər məhkəmə
aktından şikayət
vermək hüququndan
tam istifadə edildikdən sonra axırıncı məhkəmə
instansiyasının qərarının
qüvvəyə mindiyi
andan altı ay müddətində və ərizəçinin
məhkəməyə müraciət
etmək hüququnun pozulduğu andan üç ay müddətində verilə
bilər.
Ölkə başçımız
hər zaman hüquqi məsələlərə
xüsusi diqqət, qayğı ilə yanaşır. Ötən
illərdə məhkəmələrin
birinin yeni inzibati binasının açılışında iştirak
edən İlham Əliyev Azərbaycanda məhkəmə sisteminin
yeniliklərindən və
vacibliyindən danışıb.
O, bildirib ki, son illər ərzində şəffaflıqla,
institusional islahatlarla bağlı atılan addımlar korrupsiya, rüşvətxorluq üçün
meydanı böyük
dərəcədə daraldıb:
"Azərbaycanda hüquqi
dövlət quruculuğu
prosesi uğurla gedir. Hüquqi dövlət quruculuğu prosesinin təşəbbüskarı
ulu öndər Heydər Əliyev olmuşdur. Onun təşəbbüsü ilə
1990-cı illərin əvvəllərində
çox ciddi addımlar atılmışdır.
Müstəqil Azərbaycanın
Konstitusiyası qəbul
edilmişdir. O vaxt belə bir strateji
istiqamət müəyyən
edilmişdir ki, Azərbaycanda hüquqi dövlət qurulmalıdır,
qanunun aliliyi təmin edilməlidir və məhkəmə sistemi dünyada mövcud olan ən mütərəqqi təcrübəyə əsaslanmalıdır".
Konstitusiya Məhkəməsi
qanunları, qərarları
və digər normativ-hüquqi aktları
Azərbaycan Respublikasının
Konstitusiyasına və
qanunlarına uyğun
olaraq yoxlayır. Məhkəmə Konstitusiya
məhkəmələri ilə
bərabər, Avropa Şurası, ATƏT, Amerika
Hüquqşünaslar Assosiasiyası
(ABA-CEELİ), Almaniya Texniki
Əməkdaşlıq Cəmiyyəti
(GTZ) və başqa beynəlxalq təşkilatlarla
əməkdaşlığın möhkəmləndirilməsinə, genişləndirilməsinə böyük
diqqət yetirir.
Yarandığı gündən
Azərbaycan Respublikası
Konstitusiya Məhkəməsinin
dəvəti ilə Bakı şəhərinə
Rusiya Federasiyası, Almaniya Federativ Respublikası, Sloveniya Respublikası, Türkiyə
Respublikası, Norveç
Krallığı, İspaniya
Krallığı, Ukrayna
Respublikası, Gürcüstan
Respublikası, Amerika Birləşmiş Ştatları,
Belçika Krallığı,
Çexiya Respublikası,
Slovakiya Respublikası,
Macarıstan Respublikası,
Moldova Respublikası, Litva
Respublikası, Latviya Respublikası, Qırğızıstan
Respublikası və digər ölkələrin
konstitusiya nəzarəti
orqanlarının, o cümlədən
İnsan Hüquqları
üzrə Avropa Məhkəməsinin hakimləri
və əməkdaşları
rəsmi səfər ediblər.
Ölkə başçımızın
da qeyd etdiyi
kimi, Konstitusiya Məhkəməsinin fəaliyyətində
beynəlxalq hüquqa
və xarici məhkəmə praktikasına
böyük diqqət
yetirilir, Azərbaycan Respublikasının tərəfdar
çıxdığı beynəlxalq müqavilələr,
İnsan Hüquqları
üzrə Avropa Məhkəməsinin və
Avropa Konstitusiya nəzarəti orqanlarının
qərarları mütəmadi
olaraq öyrənilir və Konstitusiya Məhkəməsinin qərarlarında
onlara istinadlar edilir. Bundan əlavə, hər hansı hüquqi məsələyə aydınlıq
gətirilməsi üçün
xarici ölkələrin
təcrübəsinin nəzərdən
keçirilməsinə ehtiyac
yarandıqda, Konstitusiya
Məhkəməsinin Aparatı
Avropa Şurasının
Venesiya Komissiyasının
Avropa Konstitusiya məhkəmələri üçün
yaratdığı operativ
əlaqə vasitəsilə
qısa müddət ərzində lazımi məlumat və rəyləri almaq imkanına malikdir. Onu da qeyd
edək ki, Azərbaycan Respublikasının
Konstitusiya Məhkəməsi
2000-ci ildə Avropa Konstitusiya Məhkəmələrinin
Konfransı Təşkilatına
tamhüquqlu üzv seçilib.
Töhfə SƏMƏDOVA
Respublika.- 2023.- 15 iyul.- S. 7.