Ədalətli və qətiyyətli mövqeyin yaratdığı yeni reallıqlar

Vətən müharibəsi ilə Azərbaycan regionda yeni reallıqlar yaratdı. 44 günlük müharibə Azərbaycanın tam qələbəsi və Ermənistanın kapitulyasiyası ilə nəticələndi. Prezident, Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycan Ordusu canı-qanı bahasına Ermənistanı diz çökdürdü, düşmənin məğlubedilməzliyi barədə illərdir formalaşdırılmış, əslində reallıqla heç bir əlaqəsi olmayan mifi dağıtdı. Azərbaycan öz ərazi bütövlüyünü bərpa etməklə, həmçinin bütün qüvvələri xalqımızın iradəsi ilə hesablaşmağa vadar etdi. Müzəffər ordumuzun döyüş meydanında qazandığı qələbə ölkəmizin siyasi müstəvidə də arzu və istəklərinin həyata keçməsinə zəmin yaratdı.

"Azərbaycan xalqı əmin ola bilər ki, bizim təhlükəsizliyimiz etibarlı əllərdədir. Azərbaycan xalqı bundan sonra da rahat yaşaya bilər və yaşamalıdır. Bizim qarşıda duran vəzifələrimizdən biri təbii ki, Ermənistanla olan münasibətlərimizdir. Burada, bu sahədə, yəni nəticə təkcə bizdən asılı deyil. Halbuki, bizim siyasətimiz Ermənistan tərəfini də vacib addımların atılmasına sövq edir. Ancaq əlbəttə ki, bu, qarşılıqlı fəaliyyətdir". Bu fikirləri Prezident İlham Əliyev 2023-cü ilin altı ayının sosial-iqtisadi yekunlarına həsr olunmuş müşavirədə bildirib. Dövlət başçısı vurğulayıb ki, sülh danışıqları ilə bağlı mövqeyimiz aydındır, məntiqlidir, beynəlxalq hüquqa əsaslanır. Hesab edirəm ki, bu prinsiplə, beynəlxalq hüququn norma və prinsipləri əsasında sülh müqaviləsi imzalana bilər.

Azərbaycan 30 il davam edən tarixi ədalətsizliyə 2020-ci ilin 10 noyabr tarixində son qoydu. Noyabr ayının 9-dan 10-na keçən gecə Azərbaycan və Rusiya prezidentləri, Ermənistanın baş naziri tərəfindən üçtərəfli Bəyanat imzalandı. Beləliklə, bu bəyanatla münaqişənin hərbi mərhələsi başa çatdı. Ötən dövr ərzində savaş meydanında tarixi qələbə əldə edən Azərbaycan bu gün artıq siyasi-diplomatik müstəvilərdə də istədiyinə nail olub. Ölkəmizin əldə etdiyi önəmli siyasi uğurlardan biri Azərbaycanla Ermənistan arasında sərhədlərin delimitasiyasına razılıq əldə olunması və bu məsələ ilə bağlı müvafiq komissiyaların yaradılması oldu.

Sənədin üstünlüklərdən biri də sonrakı illərdə imzalanmış digər bəyanat və razılaşmalarda Ermənistan tərəfindən Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün tanınması faktının təsbit olunmasıdır. Bu günədək davamlı olaraq keçirilən ikitərəfli və üçtərəfli görüşlərdə gedən proseslər ABŞ danışıqlarında da təkrarlandı. Lakin Ermənistan mərkəzdənqaçma xislətinə sadiq qaldı. Bəyanatlardan irəli gələn öhdəliklərini yerinə yetirməkdən imtina edən Ermənistan müxtəlif bəhanələrlə sülh sazişini imzalamağa hələ də "tələsmir".

Ötən il oktyabr ayının 6-da Praqada Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin Avropa İttifaqı Şurasının Prezidenti, Fransa Prezidenti və Ermənistanın baş naziri ilə görüşün nəticəsində imzalanmış Bəyanatla Azərbaycanın ərazi bütövlüyü tanındı. Bəyanatda qeyd olunur: "Ermənistan və Azərbaycan BMT Nizamnaməsinə və 1991-ci il Alma-Ata bəyannaməsinə sadiqliyini bir daha nümayiş etdirərək bir-birinin ərazi bütövlüyü və suverenliyini tanıyır. Tərəflər bildiriblər ki, bu, delimitasiya üzrə komissiyanın fəaliyyəti üçün əsasdır". Azərbaycanla Ermənistan arasındakı münasibətlərin normallaşmasına cəhdlərdə intensivlik artdıqca regional və qlobal münaqişələrin alovlanacağı təsəvvürü yaranır. Hərçənd ki, Azərbaycan böyük ölçüdə Ermənistanı məkrli prosesdən kənarda saxladıqdan sonra qlobal oyunçularla fikir mübadiləsi aparmaq üçün xeyli irəliləyiş əldə edib. Xüsusilə, Laçın rayonunun Ermənistanla sıfır nöqtəsində quraşdırılan sərhəd-buraxılış məntəqəsi ilə sülhə maneə yaradan üçüncü tərəflərin hadisələrə müdaxiləsi minimallaşdıqca onlar Bakı ilə danışıqların vacibliyini önə çəkirlər.

Brüssel Sülh Gündəliyinin ölkəmizin haqlı mövqeyinə uyğun hazırlanmasının vacibliyinin qeyd edilməsi, görüşdə Qərbi Azərbaycan icması və onların qayıdışı məsələsinin gündəmə gətirilməsi 2020-ci ildən bəri simasında məyusluq kök salan erməni rəhbəri üzərində qalib Azərbaycan liderinin növbəti diplomatik qələbəsi kimi xarakterizə edilə bilər. Suverenlik, ərazi bütövlüyü, kommunikasiya, humanitar yardımlar, hüquqlar, təhlükəsizlik, əsirlərin, itkin düşənlərin taleyi və digər məsələlərin masaya yatırıldığı Brüssel görüşünün yekunlarına dair açıqlamadan aydın olur ki, tərəflər may görüşündən sonra bir daha Ermənistanın 29,8 min kvadratkilometr, Azərbaycanın isə 86,6 min kvadratkilometr olmaqla ərazi bütövlüyünə və suverenliyinə hörmətlə yanaşdıqlarını qəti şəkildə təsdiqləyiblər. Sərhədlərin delimitasiyası məsələsində isə ötən görüşdəki kimi, yenə 1991-ci il Alma-Ata Bəyannaməsi əsas götürülüb ki, bu da sülh sazişinin Azərbaycanın lehinə imzalanması yolunda növbəti uğurlu addım kimi dəyərləndirilir.

Belçikanın paytaxtı Brüsseldə keçirilən üçtərəfli görüşün müzakirə predmetləri sırasında yer alan, təkcə Azərbaycanın deyil, əksər region ölkələrinin, böyük güclərin də xüsusi marağında olan məsələ isə, heç şübhəsiz, kommunikasiyaların yaradılması, Zəngəzur dəhlizinin açılmasıdır. Belə ki, tərəflərin son iki ayda regionda nəqliyyat və iqtisadi əlaqələrin bərpasına yönəlmiş müzakirələrdə də aşkar irəliləyişə nail olduğunu diqqətə çatdıran Avropa İttifaqı Şurasının rəhbəri suverenlik, yurisdiksiya və qarşılıqlılıq prinsiplərinə cavab verən gələcək nəqliyyat razılaşmalarının şərtlərini müzakirə etdiklərini vurğulayıb. Səsləndirilən: "Dəmir yolu xəttinin tikintisinə dərhal başlanılmalıdır. Avropa İttifaqı maliyyə töhfəsi verməyə hazır olacaq. Bəzi detallar hələ də aydınlaşdırma tələb edir, lakin bu mövzuda indi mövqelər yaxınlaşır və variantlar fəal şəkildə araşdırılır" fikirləri artıq Avropanın da erməni nazı ilə oynamaqdan səbir kasasının dolub-daşdığını, problemin həllinin bir addımlıqda olduğunu deməyə əsas verir.

Xatırladaq ki, Brüsseldə ilk üçtərəfli görüş 2021-ci il dekabrın 14-də keçirilib. Məhz həmin görüş zamanı Prezident İlham Əliyev və Şarl Mişel tərəfindən sülh gündəliyi formalaşdırılmışdı. Məhz o görüşdən sonra Avropa İttifaqı ilə Azərbaycan arasında təmaslar intensiv xarakter aldı. Buraya telefon zənglərini, səfərləri aid edə bilərik. Bunun nəticəsi olaraq görünən odur ki, sülh gündəliyinin formalaşması tam Azərbaycanın istədiyi kimidir. Azərbaycan hər zaman qeyd edib ki, biz əməkdaşlığa daha çox üstünlük veririk. Qarşılıqlı kommunikasiyaların açılması sahəsində Azərbaycan bölgədə böyük bir coğrafi məkanı birləşdirəcək, Avrasiyanı əhatə edən əlverişli logistika mərkəzinə çevrilib və bunu daha da genişləndirmək imkanı var. Azərbaycan bunu dəfələrlə vurğulayıb və bu da sənəddə öz əksini tapıb.

Ermənistandan fərqli olaraq, Azərbaycanın sülh istiqamətindəki prinsipial mövqeyində indiyədək heç bir dəyişiklik olmayıb. Şərtlər və prinsiplər Ermənistana, eləcə də bu prosesdə maraqlı olan tərəflərə aydın şəkildə bəyan edilib. Sərhədlərin tanınması, ərazi iddialarına son qoyulması, kommunikasiyaların açılması, anklavların qaytarılması və Qarabağda yaşayan ermənilərin hüquqlarının Azərbaycanın daxili işi olmasının qəbul edilməsi bu prinsipial sülh siyasətinin əsas nüvəsini təşkil edir. Təklif olunan sülh gündəliyi daha çox Ermənistana və erməni cəmiyyətinə lazımdır. Sosial-iqtisadi böhran yaşayan Ermənistanın əsas çıxış yolu qonşuları Azərbaycan və Türkiyə ilə münasibətləri normallaşdırmaqdan keçir. Dünyaya və Avropaya nəqliyyat çıxışının məhz Azərbaycan və Türkiyə ərazisindən edilməsi də Ermənistan üçün iqtisadi cəhətdən sərfəlidir. Lakin Ermənistanın reallığa uyğun olmayan davranışları və əməli addımlar atmaması hər keçən gün erməni dövlətinin sarsılması və cəmiyyətinin daha da dərin xaosa qərq olması ilə nəticələnir.

Avropa İttifaqı Şurasının Prezidenti Şarl Mişel Aİ-nin Cənubi Qafqazda sabitliyi və iki ölkə arasında normallaşmanı təşviq etmək səylərini inkişaf etdirmək üçün Ermənistan və Azərbaycan liderləri ilə sıx əlaqə saxlamaqda davam edir. Avropa İttifaqının gizli gündəliyi yoxdur, qurumun "yeganə" məqsədi Ermənistan və Azərbaycana hərtərəfli və ədalətli sülhə nail olmaqda kömək etməkdir. Beləliklə də, iyulun 15-də Belçikanın paytaxtında keçirilən, Azərbaycanın haqlı mövqeyini dəstəkləyən üçtərəfli görüşün ümumi nəticələri belə deməyə əsas yaradır ki, keçmişdəki digər danışıq formatlarından fərqli olaraq Brüssel Sülh Gündəliyi məsələnin mümkün həll variantının yubatmadan, tez bir zamanda gerçəkləşməsini hədəfləyir.

Mustafa KAMAL

Respublika.- 2023.- 21 iyul.- S.1; 3.