Görkəmli ictimai xadim və mətbuat fədaisi

Rəşid İsmayıl oğlu Mahmudov 1929-cu il noyabrın 6-da İsmayıllı rayonunun Mican kəndində ziyalı ailəsində dünyaya göz açmışdır. Bütün şüurlu ömrünü qələmi ilə xeyirxah işlərdən, cəmiyyətimizi işıqlı sabahlara səsləyən gözəl əməllərdən yazaraq insanları doğru yola yönəltməyə çalışmışdır. Həmişə yaxşılıq edər və buna çox sevinərdi. İşıqlı insan idi.

Rəşid müəllim əsl fədai, qəzet fədaisi, kitab fədaisi, millət fədaisi idi. Öz işində özünə qarşı hədsiz dərəcədə tələbkar idi. "Kommunist" qəzetində buraxıcı işlədiyim vaxtlarda axşam saat 19-20 radələrində mətbəəyə gələr gündüz oxuyub redaktə etdiyi materialları səhifədə təkrar oxuyar, bir çox hallarda gecə saat 01-ə qədər mətbəədə qalar, qəzetin çapa imzalanmasını gözləyərdi. Bir dəfə səhərə yaxın qəzeti verib getdikdən sonra evə çatan kimi telefon zəng çaldı. Rəşid müəllim idi. Ay xatakar, hara baxmısız, qəzetdə ciddi səhv gedib, mətbəəyə zəng vurub çapını dayandırmışam, tez uşaqlara xəbər elə, indi dalınca maşın göndərirəm, mən özüm də gəlirəm. Səhər saat 5 idi. Heç kəsin qəlbinə dəymədən səhifədəki materialı dəyişdik, özü bir daha oxuduqdan sonra çapa verdik, siqnal nüsxəyə baxdıqdan sonra biz dincəlməyə, Rəşid müəllim isə evlərinə deyil, birbaşa işə getdi. işçilərə, xüsusən mətbəədə işləyənlərə qarşı son dərəcə qayğıkeş idi.

Təqaüdə çıxdıqdan sonra arabir bir yerdə havaya çıxar, Filarmoniyanın bağında yerləşən "Vahid" poeziya evinin qarşısında yerləşən fəvvarənin yanında oturub suyun şırıltısına qulaq asardıq.

Gəlişindən xəbər tutan təqaüddə olan keçmiş partiya işçiləri, şairlər, sənət adamları onun başına yığışardı. Tarixdən, fəlsəfədən, şeirdən sənətdən və quruculuq işlərindən danışardılar. Kimsə nədənsə narazılıq etmək istəyəndə Rəşid müəllim böyük ustalıqla söhbətin məcrasını dəyişər, müəllimlərindən gözəl xatirələr danışmaqla hamının diqqətini özünə cəlb edərdi. Heydər Hüseynovdan, Əli Sultanlıdan, Feyzulla Qasımzadədən, Mikayıl Rəfilidən, Məmməd Cəfərdən, şövqlə danışar, uzun müddət çalışdığı "Kommunist" (indiki "Xalq") qəzetində redaktor işləmiş Rza Quliyev, Əli Vəliyev, Xasay Vəzirov və Ağababa Rzayevin iş metodu, redaktə və rəhbərlik etmək qabiliyyəti, alicənablıqları və qayğıkeşliklərindən söhbət açardı.

Yerı gəlmişkən onun vəzifədən uzaqlaşdırılması ilə bağlı bu günə qədər heç yerdə qeyd olunmayan və yazılmayan məsələni diqqətinizə çatdırmağı özümə borc bilirəm. Sağlığında bunu mənə icazə verməmişdi. Ulu öndər Heydər Əliyevin Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Sovetinin sədri və Milli Məclisin deputatı kimi iştirak etdiyi sessiyada günün birinci yarısı hökumət üzvlərinin siyahısı Milli Məclis üzvlərinə paylanır. Rəşid müəllimin adı da siyahıda olur. Fasilə zamanı tək-tək deputatlar Heydər Əliyevə yaxınlaşırlar. Rəşid müəllim böyük hörmət və məhəbbət bəslədiyi və həmişə özünü ona borclu hesab etdiyi Heydər Əliyevə yaxınlaşaraq çox səmimi görüşüb hal-əhval tutur.

Mən bilirdim ki, Heydər Əliyevlə görüşməyim elə belə ötüb keçməyəcək. Ancaq mən onunla görüşməyə bilməzdim.

Fasilədən sonra hökumət üzvlərinin yeni siyahısı paylanır və Rəşid İsmayıl oğlu Mahmudovun adı bu siyahıda olmur.

Azərbaycanın mənafeyindən söhbət gedəndə Rəşid müəllim heç nədən, heç bir cəzadan qorxub çəkinməyib. "Kommunist" qəzetində işlədiyi 1980-ci illərin sonlarında SSRİ hökumətinin mərkəzi mətbu orqanları olan "Oqonyok" jurnalı, "İzvestiya", "Komsomolskaya pravda" və "Selskaya jizn", "Trud" qəzetləri öz səhifələrində Dağlıq Qarabağı Ermənistan ərazisi kimi göstərirdilər.

Belə bir dövrdə Rəşid müəllim yazıçı-tərcüməçi-publisist Zeydulla Ağayevin "Aşkarlıq", "Azərinformun", "Coğrafiyadan 2", "Coğrafiyanı səhv salanda" redaksiya materialını "Kommunist" qəzetində dərc etdi. Bu hadisə respublikada böyük əks-səda doğurub müsbət qarşılansa da mərkəzi hökumətin və Azərbaycan KP MK-da olan bəzi ermənipərəst və kölgəsindən qorxan məmurların xoşuna gəlməmişdi.

1990-cı il 20 yanvar faciəsi zamanı Rəşid müəllim Dövlət Mətbuat Komitəsinin sədri idi. Respublikada fövqəladə vəziyyət elan olunmuş, bütün nəşrlərə hərbi senzura nəzarət edirdi.

Belə bir fövqəladə vəziyyətdə vəzifəsini, səlahiyyələrini itirməkdən qorxmadan Rəşid Mahmudov görkəmli xalq yazıçısı Çingiz Abdullayev, İbrahim Şükürov, Əjdər Xanbabayev, Vahid Əziz və digər ziyalıların, nəşriyyat və mətbəələrdə çalışan fədakar insanların birgə səyi ilə çox qısa bir zamanda "20 yanvar" kitabını nəşr edərək SSRİ Ali Sovetinin sessiyasına çatdırdı. Kitablar deputatlar arasında paylandı, Moskvada və respublikada yayıldı.

Rəşid müəllim qurucu idi. Zaqatalada raykomun birinci katibi işlədiyi dövrdə, indi istirahət mərkəzi olan sənaye əsaslı "Forel" balıqçılıq təsərrüfatı, palmet alma bağları, heyvandarlıq kompleksləri yaratmış, gülçülük sovxozunda zəfəran əkinini təşkil etmişdi. Burada dərman və parfümeriya sənayesi üçün, respublikada ilk dəfə ətirli yağların istehsalına başlanmışdı. Dövlət mətbuat komitəsində işləyərkən respublikamızın kitab çapına olan ehtiyaclarını təmin etmək üçün Zaqafqaziyada ən böyük ofset-kitab kombinatının tikintisinə başladı. Kitab çapı üçün lazım olan ən müasir avadanlıqlar alınıb respublikaya gətirildi. Təkcə bir aqreqat o vaxtın qiyməti ilə 3,5 milyon dollar dəyərində idi. Rəşid müəllim sanki quruluşun dəyişəcəyini hiss edərək bu işləri daha qısa bir zamanda başa çatdırmağa çalışırdı.

Bir dəfə zəng vurub dedi ki, Nəbi Xəzri Mərdəkanda xəstə yatır, şair xalqın danışan dilidir, onu gərək qoruyasan, gedək ona baş çəkək. Yaxşı olar ki, çəkiliş də olsun. Geriyə qayıdanda Nəbi müəllimdən təzə yazdığı poemanın əlyazmasını alıb mənə verdi və çox qısa bir vaxtda çap olunmasını tapşırdı.

Kitab nəşr olundu iki həftə sonra isə Nizami muzeyində Nəbi müəllimlə çox gözəl və təntənəli bir görüş və təqdimat oldu. Haqqa qovuşmazdan iki gün əvvəl zəng vurmuşdu. Noyabrın 1-də mənimlə məşğul ol, ay Hacı, havaya çıxmaq üçün darıxmışam. Hər dəfə havaya çıxmazdan əvvəl saqqalını təraş edər, yuyunub qüsullanardı.

O gün də belə olmuşdu, yuyunub-qüsullanmış, haqqa qovuşmuşdu.

Ölümü ilə bağlı mənimlə dəfələrlə söhbət etmişdi.

Deyirdi, ay oğul, mən istəmirəm ki, kimsə mənə görə əziyyət çəksin, çox istərdim ki, atamın, anamın, qardaşlarımın, Dilbər balamın yanında basdırılım, ancaq bu böyük əziyyətdir, camaat buradan İsmayıllıya gələcək. Lazım deyil, elə buralarda basdırarsız. Həmişə yanımda Allaha yalvarardı ki, onu yağışlı, qarlı, küləkli, soyuq və çox isti havada dünyadan aparmasın ki, camaat əziyyət çəkər.

Ötən yaz doğmalarının qəbirlərini ziyarətə getmişdik. Yerdə qar vardı, qəbir daşlarının üstündəki qar bərkiyib daşa dönmüşdü. Rəşid müəllimin gözləri bir neçə il idi ki, tutulmuşdu. Atasının qəbrinin yanına apardım, başdaşını qucaqladı:

-"Sənə qurban olum, ay ata, yatdığın torpağa qurban olum, sən burada doğmaların əhatəsindəsən, bircə mən yoxam yanında ay ata". Göz yaşları üzündə gilələndi. Diz çökdü, əlini sinə daşının üstünə qoyanda daşlaşmış qarı üstündən təmizləmək istədi. Buz qopmurdu. Mən tez qarı təmizləməyə çalışdım. Dedi ki, dəymə özüm təmizləyəcəyəm. Dırnaqları ilə qarı sinə daşının üstündən təmizləyərək qolunun ətəyi ilə sildi. Atasının, qardaşlarının, qızının, bacısı oğlu Fəxrəddinin, babasının qəbrini ziyarət edib onları oxşadıqdan sonra ata yurduna getməyi arzuladı Mican kəndi çökəkdə olduğundan hər tərəf qar idi. Maşından düşən kimi diz üstə çökərək torpağı öpmək istədi, dodaqları soyuq qara toxundu. Bu görüş doğrudan da Rəşid müəllimin ata yurdu ilə son görüşü idi.

Rəşid müəllimi çox sevdiyi Mican qəbiristanlığında torpağa tapşırdıq. Günəş qüruba enirdi. İnsanlar doğulur, yaşayır, yaradır və haqqa qovuşurlar. Elə insanlar var ki, olumu ilə ölümü bilinmir. Elə insanlar da var ki, onları unutmaq istəsən də mümkün olmur. Əməlləri ilə yaşayır. Rəşid müəllimin həyat fəlsəfəsi təvazökarlıq və xalqa - insanlara təmənnasız xidmət etmək olmuşdur. O, həmişə etdiyi yaxşılığı unutmağa çalışırdı. Allaha xoş gələn əməllərinə görə insanların sevgisini qazanmış Rəşid müəllim onu sevənlərin qəlbində əbədi yaşayacaqdır.

Fərzullayev H.M.

Respublika.- 2008.- 11 dekabr.- S.11.