Görkəmli yazıçı, ictimai xadim

(Yusif Səmədoğlu yaradıcılığına baxış)

Xalq yazıçısı Yusif Səmədoğlu XX əsr Azərbaycan ziyalılığının ən ali keyfiyyətlərini öz şəxsiyyətində daşıyan, mənsub olduğu nəsli təmsil edən bir insan olmuşdur. O, həyatı boyu, həm ədəbi, həm də ictimai-siyasi fəaliyyətində azərbaycançılıq mövqeyində durmuş, azadlıq, demokratiya, müstəqillik duyğusu ilə yaşamışdır. Yazıçının 70 illik yubiley mərasimində Heydər Əliyev Fondunun prezidenti Mehriban xanım Əliyeva demişdir: "Y.Səmədoğlunun fəaliyyəti Azərbaycan mühitində ədəbiyyatda böyük maraq yaratmaqla bərabər, həm də ictimai fikri formalaşdırmağa xidmət edirdi. Onun özü demokratik düşüncə sahibi olduğundan bütün yaradıcılığı bu ruha köklənir və ondan qidalanırdı".

Y.Səmədoğlu XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı tarixində özünəməxsus yer tutaraq, həyata, gerçəkliyə fərqli münasibəti, dünyagörüşü ilə seçilmişdir. Millilik, milli-mənəvi dəyərlərimizin qorunub saxlanılması, milli mədəniyyətin, milli əxlaqın gənc nəslə çatdırılması baxımından onun əsərlərinin dəyəri və ibrət dərsləri güclüdür.

Y.Səmədoğlu azad, müstəqil və mədəni həyat yolu keçmişdir. Onda milli hiss, Vətən sevgisi güclü idi. O, həyati mövzular yazmış, zamanın nəbzini tutaraq günün mühüm məsələlərinə toxunmuş, mənəvi-ictimai problemləri ön plana çəkmiş, dövrün, yaşadığı mühitin eybəcərliklərini ifşa və tənqid hədəfinə çevirmişdir. Onun əsərləri azərbaycançılıq ideyası əsasında qurulduğundan hər dövr üçün aktual səslənir. Məlumdur ki, xalqın milli-fəlsəfi fikri öz əksini bədii ədəbiyyatda tapır. Milli xüsusiyyətlərin, milli keyfiyyətlərin, milli ruhun, adət-ənənələrin yaşanmasında bədii ədəbiyyatın böyük rolu vardır. Bu baxımdan Y.Səmədoğlunun əsərlərində milli ideyanın təlqin və təbliği güclüdür. O, hələ sosializm cəmiyyətinin, avtoritar rejimin ən şiddətli çağlarında sovet ideologiyasının prinsiplərinə zidd olan əsərləri ilə seçilmiş, bu quruluşun formalaşdırdığı insanların faciəsini əks etdirmişdir.

Yazıçı 1959-cu ildə "Yaddan çıxmış sözlər" novellasında, "Xəzri" hekayəsində cəsarətlə Vətənimiz üçün faciə olan mühüm tarixi hadisəni qələmə alaraq, "Türkmənçay - 1828-ci il" müqaviləsini yada salmış, oxucularını bu hadisəni unutmamağa, bu barədə düşünməyə çağırmış, torpaqlarımızın iki yerə parçalanması dərdi-acısı ilə Təbriz harayı qaldırmışdır. Bu haray azərbaycançılıq harayı, Azərbaycanın bütövlüyü uğrunda mübarizəyə çağırış idi. Azərbaycanın başına gələn bəlaların nəticəsi olaraq 1990-cı ildə son nəfəsini yaşayan qırmızı imperiya sovet ordusunu Bakıya yeritdi, tarixdə görünməmiş qırğına yol açdı, I Pyotrdan başlanan anti-türkçülük siyasəti torpaqlarımızın iyirmi faizinin işğalı ilə nəticələndi.

Y.Səmədoğlunu həmişə xalqın taleyi, mənəviyyatı düşündürdüyündən onun əsərləri xalqın ürəyinə yol tapmış və bu əsərlər Y.Səmədoğlunun görkəmli Azərbaycan yazıçısı kimi tanınmasına və xalq tərəfindən sevilməsinə gətirib çıxarmışdır. O, əsərlərində Azərbaycan həyatının mənəvi-ictimai-əxlaqi problemlərini açıb göstərmiş, milli keyfiyyətlərimizi nümayiş etdirmiş, əsas bir ideyanı ortaya qoymuşdur-bu da Azərbaycana, onun mənəvi dünyasına, mədəni sərvətlərinə sevgidir.

"Qətl günü" romanı Y.Səmədoğlunun vətəndaşlıq qayəsinin, Vətən üçün yanan qəlbinin, azərbaycançılıq mövqeyinin bədii təcəssümüdür. Yazıçı bu əsərlə xalqın gözünü açmış, tarixi həqiqətləri göstərmək üçün keçmişə müraciət edərək, müasir dövrün problemlərinin, ictimai bəlaların kökünü, səbəbini arayıb axtarmağa çalışmışdır. O, belə bir fikri açıqlamışdır ki, bəşəriyyət, xalq öz inkişafında, mədəni-mənəvi tərəqqisində irəliyə getsə də, şərin, mənfiliyin kökü kəsilmir, böyük sənətkarlar, ağıllı insanlar həmişə öz zamanında anlaşılmazlıq bəlasına düçar olub, taleyin qaranlıq yollarından keçməli olurlar. Lakin bu da həqiqətdir ki, belə adamlar şərəfsiz, mənsəbpərəstlər qarşısında öz ləyaqəti, mənliyi ilə yüksəkdə durmuş, onların saf ideyaları həmişə yaşamışdır. Bu əsərin gənc nəsildə milli qürur və vətənpərvərlik hissi aşılamaq baxımından böyük əhəmiyyəti vardır. "Qətl günü" insanlıq dərsinin bədii təcəssümüdür. Əsər başdan-ayağa milli xarakter sərgisidir. Buradakı obrazlar öz varlığında milli psixologiyanın əlamətlərini daşıyır, öz təbiətlərində milli-mənəvi zənginliyi əks etdirirlər.

Y.Səmədoğlu ədəbiyyatımızda kamil, bütöv azərbaycanlı obrazları yaratmışdır.

Bunlardan biri də onun ssenari müəllifi olduğu "Yeddi oğul istərəm" filmindəki Gəray bəy obrazıdır. O, Gəray bəyin təbiətindəki azərbaycanlılığı məharətlə əks etdirmişdir. Gəray bəyin faciəsi bizim milli faciəmizdir. Onun simasında Azərbaycan mülkədarlarının, əsilzadələlərinin əzmlə, qeyrətlə sovet quruluşuna qarşı mübarizə aparması və sonda məğlub olmaları, onların acınacaqlı taleyi kədər doğurur.

Y.Səmədoğlunun Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafında, milli ideyanın genişlənməsində böyük xidmətləri olmuşdur. Onun "Azərbaycan" və "Ulduz" jurnallarının baş redaktoru, Yazıçılar Birliyinin katibi kimi işləyərkən gənc nəslin istedad və bacarıqlarının üzə çıxarılmasında, onların milli ruhda formalaşmasında, ziyalıların düzgün istiqamətləndirilməsində müstəsna rolu olmuşdur.

80-ci illərin axırları, 90-cı illərin əvvəllərində Y.Səmədoğlu xalq hərəkatının öncüllərindən birinə çevrildi. O, 1990-cı ildə müstəqil Azərbaycanın ilk parlament üzvü olmuş, parlamentin Xarici Əlaqələr Komissiyasının rəhbəri kimi Azərbaycanın haqq sözünün dünya ictimaiyyətinə çatdırılmasında böyük işlər görmüşdür. Ulu öndərimiz Heydər Əliyev Y.Səmədoğlunun 60 illik yubiley mərasimində çıxış edərək onun Azərbaycan dövləti və mədəniyyəti qarşısında olan xidmətlərini yüksək qiymətləndirmişdir: "Yusif cəmiyyətimizə təkcə yazıçı kimi, mədəniyyət xadimi kimi yox, eyni zamanda görkəmli ictimai-siyasi xadim kimi daxil olubdur. Azərbaycanın həyatı üçün və xüsusən son illərdə Azərbaycanda milli azadlıq hərəkatının inkişafı üçün, xalqımızda milli dirçəliş, milli oyanış hisslərinin yaranması və inkişafı üçün, Azərbaycanın müstəqilliyi uğrunda mübarizə üçün onun fəaliyyəti çox əhəmiyyətli, çox gərəkli olmuşdur".

Bütün bu ictimai-siyasi hadisələr yazıçı üçün bədii materiala çevrilirdi. Yazıçı "Deyilənlər gəldi başa" adlı yarımçıq qalmış romanında son illərin hadisələrini əks etdirmək istəyirdi, lakin əcəl buna macal vermədi.

Y.Səmədoğlu xalqın tarixi yaddaşını, mənəviyyatını uca tutaraq, əsərlərində milli və bəşəri dəyərləri məharətlə əks etdirmişdir.

Y.Səmədoğlunun bütün fəaliyyəti azərbaycançılıq ideyasına həsr olunmuşdu. Onun keçdiyi şərəfli ömür yolu həqiqi mənada nəsillərə nümunədir. Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin dediyi kimi, biz azərbaycançılığı-Azərbaycan dilini, mədəniyyətini, milli-mənəvi dəyərlərini, adət-ənənələrini yaşatmalıyıq.

Əliyeva L.

Respublika.- 2008.- 25 dekabr.- S.14.