Xalqın sevimli sənətkarı

Bir dəfə ustada belə bir sualla müraciət etdim: - Əlibaba müəllim, sənətkar sözünü kimə şamil etmək olar?

-Mənim balam, o şəxsə sənətkar demək olar ki, onun sənətdən danışmağa haqqı olsun. O şəxsin də sənətdən danışmağa haqqı var ki, onun böyük sənət təcrübəsi olsun.

Bu gün sənətdən danışmağa haqqı olan və böyük sənət təcrübəsi olan respublikanın xalq artisti, Prezident təqaüdçüsü, "Şöhrət" ordenli hörmətli sənətkarımız Əlibaba Məmmədov mənimlə söhbətlərinin birində belə bir fikir söylədi: sənətkarı üç amil yaşadır: əməli, əsəri və övladı. Amma bunların içərisində ən vacibi və başda duranı əməldir.

Həyatını əməllərində, əməllərini isə öz sənətinin dili ilə bizlərə aşılayan Əlibaba müəllim bu yaşantıları ilə həm sənətin, həm də insanlığın zirvəsini fəth edərək xalqın sevimlisinə çevrilib. Əlibaba müəllim hamı üçün əzizdir, doğmadır. Mənim üçün isə bu xüsusən belədir. Çünki onun mənim həyatımda və sənətdə irəliləməyimdə müstəsna rolu var. Belə ki, mən erkən yaşlarımdan Əlibaba müəllimin tövsiyələrindən bəhrələnmişəm. Uşaq idim, atam müğənni Təhmiraz Şirinov hərdən məni də özü ilə solisti olduğu "Humayun" ansamblının məşqlərinə və konsertlərinə aparırdı. Burada mən Əlibaba müəllimdən başqa Şövkət Ələkbərova, Gülağa Məmmədov, Nəzakət Məmmədova və başqa sənətkarlarımızı da görürdüm. Onların hamısı Əlibaba müəllimə xüsusi hörmətlə yanaşır, hətta ona "Əmi" deyə müraciət edirdilər. Eşitdiyimə görə Azərbaycan ifaçılıq sənətində görkəmli tarzən Qurban Pirimova Qurban dayı, Cabbar Qaryağdı oğlu və Xan Şuşinskiyə isə Cabbar əmi və Xan əmi deyə müraciət olunub. Bu, xalqın sənətkara böyük hörmətinin bariz nümunəsidir.

XX əsrin 50-ci illərindən sənət fəaliyyətinə başlayan Əlibaba Məmmədov da öz əməlləri və sənətkarlığı ilə xalqın böyük məhəbbətini qazanmışdır. Bu gün onun sənətini və şəxsiyyətini rövnəqləndirən, nurlandıran da məhz xalqımızın ona olan məhəbbətidir. Hansı ki bu məhəbbət daim Əlibaba müəllimin sənət yoluna işıq saçıb. Bu yerdə hörmətli sənətkarımızın keçdiyi həyat və yaradıcılıq yoluna qısa bir nəzər salaq:

Əlibaba Məmmədov 1930-cu il fevralın 5-də Bakıda anadan olub. O, erkən yaşlarından sözə, musiqiyə xüsusən də muğamlarımıza böyük maraq göstərmişdir. Bu yolda ona əmisi Güləhmədin də təsiri az olmayıb. Belə ki, el arasında hörmətli bir sənətkar kimi tanınan Güləhmədin məlahətli səsindən xalq mahnı və təsniflərimizi, muğamlarımızı dinləyən gənc Əlibaba Məmmədov bu sənət nümunələrini öz içində yaşamağa başlayır, onları öyrənərək öz-özünə zümzümələr edir. Zəhmətə çox erkən yaşlarından qatlaşaraq 13 yaşından ailəsinə kömək məqsədilə neft buruqlarında işləməyə başlayır. Eşitdiyi ecazkar musiqi sədaları onu rahat buraxmır. O bu sənətin sirlərini öyrənməyə daha dərindən bələd olmağa çalışır. Onun şirin avazı, zümzümələri eşidənlərə xoş təsir bağışlayır. Bu isə gənc ifaçını daha da ruhlandırır. Beləliklə gənc xanəndənin sorağı elə-obaya yayılır. El şənliklərində, toy-düyünlərdə çıxışlar edən Əlibaba Məmmədovun səsi böyük konsert salonlarından gəlməyə başlayır. O, 1949-cu ildə Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasının solisti olur. Burada ustad sənətkarlarla çiyin-çiyinə işləyir. Onların tövsiyələri, onlardan öyrəndikləri və bir də öz zəhməti Əlibaba müəllimi daha da püxtələşdirir. O, həm də ustad xanəndə Seyid Şuşinskidən dərs almışdır. Belə ki, 1953-cü ildə A.Zeynallı adına musiqi texnikumuna daxil olaraq ustad Seyiddən muğam sənətinin sirlərini öyrənərək sənətin zirvəsinə doğru addımlayıb. Elə bu yerdə Əlibaba müəllimlə söhbətimdən bir məqamı diqqətinizə yetirirəm. Soruşdum ki, Əlibaba müəllim, bu gün sənətin yüksək zirvəsində dayanmısınız. Sözsüz ki, bu zirvəni fəth etmək elə də asan olmayıb. Belə cavab verdi: -"İnsan qarşısına qoyduğu məqsədə nail olmaq üçün hər şeydən əvvəl zəhmət çəkməlidir. Süleyman Rüstəmin təbirincə desək - insan zəhmət ilə kamala yetir.

Sənətin də kamilliyi insanın zəhmətinin bəhrəsidir. Belə ki, bu yolda öyrənmək, yeni axtarışlar apararaq öz yolunu tapmaq vacibdir. Sənətin zirvəsinə gəldikdə isə sənətkarı o zirvəyə yüksəldən xalqdır. Əgər xalqım məni sevməsəydi mən kimin üçün oxuyardım? Odur ki, sənətkar olmaq xalq qarşısında böyük məsuliyyətdir. Bu məsuliyyətin öhdəsindən gəlmək üçünsə sənətin sirlərinə yiyələnmək, xalqın etimadını doğrultmaq lazımdır".

Əlibaba müəllimin bu tövsiyələri sənətə qədəm qoyanlar üçün əsl örnəkdir. Onun bu məsləhətləri və xidmətləri sayəsində Azərbaycan ifaçılıq sənətinə neçə-neçə xanəndə bəxş olunub. Hansı ki, onlar bu gün xalq arasında tanınan və sevilən sənətkarlardır. Bu yolda Əlibaba müəllim bir pedaqoq və bir ansambl rəhbəri kimi mühüm xidmətlər göstərib. Belə ki, o, 1970-ci illərdən bu günə kimi A.Zeynallı adına musiqi texnikumunda (indiki musiqi kollecində) və Bülbül adına musiqi məktəbində gənclərə, yeniyetmələrə xalq musiqisinin, muğam sənətinin sirlərini aşılayır. Bir halda ki muğam sənətindən söz düşdü, gəlin sənətkarın muğam düşüncələrinə üz tutaq. Çünki bu onun sənətinin əsas qayəsidir. Əlibaba müəllimlə söhbətlərimiz həmişə muğamla başlayıb, muğamla bitir. Hətta mənim Azərbaycan radiosunda 1998-ci ildən hazırladığım "Muğam dünyamız" proqramının da ilk məsləhətçisi məhz Əlibaba müəllim olub. O bu müqəddəs sənətdən ürək dolusu danışır:

"Muğam xalqımızın tükənməz sərvətidir. Onun tarixi haqqında heç bir mütəxəssis dəqiq məlumat verə bilmir. Çünki müğam ilahidən gələn avazlar əsasında yaranıb. O, Tanrı tərəfindən bəxş olunan müqəddəs sənətdir. Mən bu fikrimi onunla əsaslandırıram ki, hələ bu günə qədər bir kəs balaca da olsa bir muğam frazası yarada bilməyib. Böyük sənətkarlar sadəcə muğam sənətini qoruyub və onu yaşadıblar. Elə götürək dahi Üzeyir bəyi. O bu sənəti yaşatmaq üçün əvəzsiz xidmətlər göstərib, gözəl ideyalar həyata keçirib.

Belə ki, dünya musiqisi tarixində heç bir analoqu olmayan muğam operaları yazıb, muğam üstə fantaziyalar, simfonik əsərlər, mahnı və romanslar və s. bəstələyib. Amma özü muğam yazmayıb. Çünki yenə də təkrar edirəm ki, muğam Tanrının yaratdığı sirli-sehirli, ecazkar və müqəddəs bir sənətdir. Onun sehrinə dalanda insan dərin düşüncələrə qərq olur, mənən saflaşır, zənginləşir. Bu yerdə ölməz Vahidin misraları düşür yadıma:

Nəğməyi həzrəti Davudu düşünməz cahil,

Bu muğamatı gərək elmli insan oxusun.

Muğam sənətini daim xalqımız sevib, dövlətimiz də onu dəstəkləyib. Mən buna ən gözəl nümunəni ulu öndər, ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin əməllərində görmüşəm. O, respublikaya rəhbərlik etdiyi illər ərzində incəsənət xadimlərinə, muğam sənətinə və muğam ifaçılarına böyük diqqət və qayğı göstərib. Sevindirici haldır ki, bu ənənəni onun varisləri möhtərəm Prezidentimiz cənab İlham Əliyev və onun xanımı YUNESKO və İSESKO-nun xoşməramlı səfiri, Heydər Əliyev Fondunun prezidenti, millət vəkili Mehriban xanım Əliyeva böyük əzmlə davam etdirirlər. Bu gün muğamlarımızın dünya səviyyəsində təbliğ olunması məhz onların sayəsindədir. Mehriban xanımın muğam layihələri muğam sənətində yeni bir səhifə açdı. Beləki, onun təşəbbüsü ilə işıq üzü görən "Qarabağ xanandələri" albomu, "Muğam ensiklopediyası" muğam sənəti ilə bağlı və muğam ifaçıları haqqında nəşr olunan kitablar və s. buna gözəl nümunədir. 2005 və 2007-ci illərdə keçirilən muğam müsabiqələri də məhz bu qəbildəndir. Camaatımız hələ 2007-ci ildəki müsabiqənin ab-havası ilə yaşayır. Görün bu müsabiqələrin sayəsində muğam sənətinə neçə-neçə yeni səslər, yeni nəfəslər gəldi. Bu, muğamlarımızın əbədiyaşarlığı deməkdir.

Bu yaxınlarda açılan Muğam Mərkəzi də muğam xəzinəmizə əvəzsiz bir töhfədir. Burada muğam gecələri, muğam konsertləri keçiriləcək və xalqımız da bundan mənəvi qida alacaq.

Mən bir sənətkar kimi Azərbaycan muğam sənətinə göstərdikləri qayğı və diqqətə görə cənab İlham Əliyevə və Mehriban xanıma son dərəcə böyük minnətdarlığımı bildirirəm. Onların bu və ya digər sahələrdəki xidmətləri çox təqdirəlayiqdir. İnanın ki, ürəyimdəki minnətdarlıq hissini sözlə ifadə etməyə çətinlik çəkirəm. Əminəm ki, onların bütün xidmətləri gələcək nəslə bəxş etdikləri yadigarlardır. Yenə ölməz Vahidin misraları yada düşür.

Bu gün sən ölkənə Vahid, nə xidmət eylərsən

Bu şanlı iş gələcək nəslə yadigar olacaq.

Dünəndən bu günə gələn sənət yolunun şahidi və fədaisi olan Əlibaba müəllim vaxtilə muğama olan qadağalardan da danışdı. Bu gün isə muğam sənəti özünün yeni çiçəklənmə dövrünü yaşayır. Biz də muğama yeni həyat verənlərə və muğamın yolunda fədakarlıq göstərənlərə minnətdarıq. Bu minnətdarlıqdan Əlibaba müəllimə də pay düşür. O, Azərbaycan xanəndəlik sənətinin inkişafında Cabbar, Seyid, Xan məktəbinin layiqli davamçısı kimi müstəsna rol oynayıb. Onun oxuduğu hər bir muğamda, mahnı və təsnifdə öz möhürü var. Təsadüfi deyil ki, rəhbərlik etdiyi ansambl "Humayun" adını daşıyır. Bu, məhz onun ifası ilə bağlıdır. Belə ki, 1968-ci ildə Əlibaba müəllimə bir ansambl yaratmaq həvalə olunur və o bu ansamblı yaradır. Ansambla ad seçilməsi zamanı maestro Niyazi belə bir təklif irəli sürərək deyir: "Əlibabanın ən gözəl ifalarından biri onun oxuduğu "Humayun" muğamıdır. Odur ki, mən təklif edirəm ki, ansambla elə "Humayun" adı verilsin".

Bəli, düz 41 ildir ki, "Humayun" xalq çalğı alətləri ansamblı Əlibaba müəllimin rəhbərliyi ilə fəaliyyət göstərir.

Əlibaba Məmmədovun zəngin repertuarının bir hissəsini onun öz bəstələri təşkil edir. Belə ki, o, 100-dən çox mahnı və təsnifin müəllifidir. Onun mahnıları yalnız özünün deyil, başqa sənətkarların da repertuarına daxil edilib. Xalq mahnısı adı ilə səslənən bu nəğmələr xalqın yaddaşına hopub, dillər əzbəri olub. Onlardan "Gəl bizə yar", "Beləyəm", "Yaşa hələ", "İnandır məni", "Qızılgüllər arasında", "Min yaşasın", "İgid qardaşım" və başqalarının adını çəkə bilərik. Hazırda bu mahnılar üzərində tədqiqat işləri aparılır, onlar tədris proqramına daxil edilir. Belə ki, Ü.Hacıbəyli adına BMA-nın elmi işlər üzrə prorektoru, fəlsəfə elmləri doktoru, professor, əməkdar incəsənət xadimi Gülnaz Abdullazadə və onun tələbəsi sənətşünaslıq namizədi Telman Qəniyev Əlibaba Məmmədovun 20 mahnısını nota köçürüb tədris vəsaiti kimi nəşr etdirmişlər. Onlar ustadın növbəti mahnıları üzərində də işləyirlər. Əminik ki, Əlibaba müəllimin yaradıcılıq irsi daha geniş tədqiqat işlərinin mövzuları olacaq. Xalqımızın sevimlisi olan Əlibaba Məmmədov yaradıcılığı daim diqqət mərkəzində olmuş, xalq onu sevmiş, rəsmi dairələr də onun sənətini yüksək qiymətləndirmişlər. O, 1963-cü ildə "Əməkdar artist", 1989-cu ildə "Xalq artisti" fəxri adlarına layiq görülmüş, 2000-ci ildə ulu öndər Heydər Əliyevin sərəncamı ilə "Şöhrət" ordeni ilə təltif edilmiş və Prezident təqaüdü ilə təsis olunmuşdur. Hörmətli sənətkarımız Heydər Əliyev Fondunun da təqaüdçüsüdür. Bunlardan savayı Əlibaba müəllim müxtəlif illərdə çoxlu sayda fəxri fərmanlar və diplomlara layiq görülmüşdür.

Əlibaba müəllimin S.Rüstəmin sözlərinə bəstələdiyi "Yaşa hələ" mahnısı sanki onun özü haqqında yazılıb:

İlləri yola salmışam,

Mahnı qoşub, saz çalmışam.

Ömür deyir qocalmışam,

Ürək deyir yaşa hələ.

Əlibaba Məmmədovu sevən minlərlə pərəstişkarlarının ürəyindən bir arzu keçir. Onun öz nəğməsində deyildiyi kimi:

Nəbzi xalqın ürəyi ilə

Vuranları min yaşasın.

Xalq öz sevimli sənətkarına bunu arzulayır.

Səadət TƏHMİRAZQIZI,

musiqişünas.

Respublika.- 2009.- 5 fevral.- S.3.