Görkəmli ərəbşünas

Ərəbşünaslıq, xüsusilə ərəb filologiyası Azərbaycanda orta əsrlərdən bəri qüvvətli elm sahələrindən biri hesab olunur. Azərbaycan alimləri ta qədimdən ərəb filologiyasının, o cümlədən ərəb dilçiliyinin inkişafında müstəsna rol oynamışlar. Təkcə onu qeyd etmək kifayətdir ki, Xətib Təbrizi (1030-1109), XII əsrdə yaşamış Hübeyş Tiflisi, X-XIII əsrlərdə yaşamış İzəddin Zəncanı, İbrahim Şəkəvi Ərəşi, Sədullah Bərdəi, Cəmaləddin Ərdəbili, Əbu Bəkr Marağayı kimi görkəmli Azərbaycan alimləri ərəb dilçiliyinə elmi-metodoloji baxımdan bir çox yeniliklər gətirmiş, beləliklə də ərəb dilçiliyinin Azərbaycan məktəbini yaratmışlar.

XX əsrdə Azərbaycanda ərəb dilçiliyinin elmi inkişafı görkəmli alimimiz, hamımızın müəllimi, mərhum professor Ələsgər Məmmədovun adı ilə bağlıdır. İkinci Dünya müharibəsindən sonra Moskvada Xarici Dillər Hərbi İnstitutunu bitirmiş Ələsgər Məmmədov Azərbaycana qayıtdıqdan sonra nisbətən qısa bir müddət ərzində Azərbaycan Respublikasında güclü ərəbşünaslıq məktəbinin yaradılmasına nail olmuşdur.

Çağdaş Azərbaycan ərəbşünaslığının görkəmli nümayəndələrindən biri də filologiya elmləri doktoru, professor Mənuçehr Abbas oğlu Pənahidir. 1929-cu ildə Cənubi Azərbaycanın Maku şəhərində məşhur yazıçımız Abbas Makulu Pənahinin ailəsində dünyaya göz açmış Mənuçehr bizdən fərqli olaraq ərəb dilini Bakıda deyil, doğma vətəni İranda öyrənmişdir. 1946-cı ildə hərbi təhsil almaq məqsədilə Şimali Azərbaycana gələn Mənuçehr Pənahi sonralar Bakıda Xarici Dillər İnstitutunun ingilis dili şöbəsini bitirmiş, lakin aspiranturaya ingilis dili üzrə deyil, ərəb dili üzrə daxil olaraq o zamankı SSRİ məkanında ən güclü samişünaslıq mərkəzlərindən biri hesab edilən Gürcüstan Respublikasının paytaxtı Tbilisiyə ezam olunmuşdur. O zamanlar Gürcüstan Elmlər Akademiyası Şərqşünaslıq İnstitutunun direktoru, akademik G.V.Sereteli idi. Tbilisidə dünya şöhrətli ərəbşünas, akademik G.V.Seretelinin yanında mükəmməl aspirantura kursu keçən Mənuçehr 1961-ci ildə bu böyük alimin rəhbərliyi altında yazdığı "Ərəb səslərinin müasir Azərbaycan ədəbi dilində ifadəsi" adlı namizədlik dissertasiyasını müdafiə etmişdir.

M.Pənahinin bu mövzu ilə əlaqədar çap etdirdiyi məqalələr təkcə Azərbaycanda deyil, o zamankı SSRİ məkanında ərəbşünaslar və türkoloqlar arasında böyük maraq doğurmuşdur. Müdafiədən sonra əmək fəaliyyətini AMEA Şərqşünaslıq İnstitutunda davam etdirən Mənuçehr Pənahi ərəb dilinin nəzəri məsələlərinə dair silsilə məqalələr çap etdirmişdir.

Azərbaycan, rus, ərəb, fars, ingilis dillərini mükəmməl bilən, buna görə də geniş dilçilik diapazonuna və arsenalına malik olan Mənuçehr Pənahi bir an belə elmi işdən aralanmamış, ərəb dilinin nəzəri məsələləri üzrə öz elmi axtarışlarını mütəmadi olaraq davam etdirmişdir. Məhz belə bir gərgin əmək sahəsində o, 1973-cü ildə Tbilisidə akademik G.V.Seretelinin rəhbərliyi altında yazdığı "Ərəb dilində mürəkkəb sözlər və izafət tipli sabit söz birləşmələri" adlı doktorluq dissertasiyasını müvəffəqiyyətlə müdafiə etmiş və bununla da Azərbaycanda ərəb dili üzrə ilk elmlər doktoru olmuşdur. Mənuçehr müəllimin bu tədqiqat işi Gürcüstan, Rusiya və Azərbaycan alimləri tərəfindən yüksək qiymətləndirilmiş, ərəb dilçilərinin ciddi marağına səbəb olmuşdur.

Yeri gəlmişkən qeyd etmək istəyirəm ki, mən də Mənuçehr müəllimlə yanaşı, aspirantura və doktorantura kurslarını bu dünya şöhrətli alimin yanında bitirmişəm. Bizim hər ikimiz görkəmli alim, gözəl insan, akademik G.V.Seretelini həmişə minnətdarlıqla xatırlayır, onunla, həmçinin digər məşhur gürcü şərqşünasları S.S.Cikiya, T.V.Qamkrelidze, G.K.Sereteli, A.S.Lekiaşvili, V.Q.Axvlediani, A.A.Qvaxariya, N.N.Canaşiya və başqaları ilə keçirdiyimiz günləri ömrümüzün ən xoşbəxt və mənalı anlarından hesab edirik.

Professor M.Pənahi samişünaslıqda ilk dəfə olaraq ingilis və fransız dillərindən ərəb dilinə keçən mürəkkəb və sabit söz birləşmələrinin ərəb dilində hansı qanunauyğunluqlar əsasında mürəkkəb söz kimi formalaşmasını tədqiq etmişdir. Ərəb aləmində geniş əkssəda doğuran bu tədqiqatın əsas müddəaları 1971-ci ildə Mərakeşin paytaxtı Rabatda nəşr olunan məşhur "əl-lisan əl-ərəbi" jurnalında nəşr olunmuşdur.

Mənuçehr Pənahi ilk dəfə Azərbaycan alimi Ağa Mirzə Əli oğlu Mustafa Bakuvinin "Təcridül lüğə" əsəri haqqında məlumat vermişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, Bakuvinin bu mənzum əsəri Azərbaycan dilinin qrammatikasına həsr olunmuş və farslar üçün nəzərdə tutulmuşdur.

Onun "Azərbaycan dili və paniranizm" adlı irihəcmli məqaləsi Berlində çap olunmuş və mütəxəssislər tərəfindən yüksək qiymətləndirilmişdir.

Onu da qeyd etmək lazımdır ki, professor M.Pənahinin elmi yaradıcılığı təkcə ərəb dili ilə məhdudlaşmır. O I nəşri 40 min, II nəşri 45 min sözdən ibarət “Azərbaycanca-ingiliscə lüğət”in tərtibçilərindən və "Rusca-Azərbaycanca idman terminləri lüğəti"nin iki tərtibçisindən biridir.

O, eyni zamanda Azərbaycan Dövlət Dəniz Akademiyasının I-II kurs tələbələri üçün yazılmış "İngilis dili" dərsliyinin həmmüəlliflərindəndir.

M.Pənahinin qələmindən 100-dən artıq əsər, dərslik, dərs vəsaiti, məqalə, lüğət çıxmışdır. O, 28-dən artıq beynəlxalq elmi konfransda maraqlı məruzələrlə çıxış etmişdir.

Mənuçehr müəllim öz zəngin biliyini və təcrübəsini heç zaman heç kəsdən, xüsusilə gənclərdən əsirgəmir. Onun rəhbərliyi altında neçə-neçə namizədlik dissertasiyası müdafiə olunmuşdur. M.Pənahi bir çox namizədlik və doktorluq dissertasiyasının müdafiəsində opponent kimi çıxış etmiş və etməkdədir. Professor M.Pənahi respublikamızda və onun hüdudları xaricində yaxşı tanınan görkəmli alimlərimizdən biridir. Müasir Azərbaycan ərəbşünaslığını Mənuçehr Pənahisiz təsəvvür etmək mümkün deyildir.

Filologiya elmləri doktoru, professor Mənuçehr Pənahi bu gün ömrünün ən müdrik çağını yaşayır. Mən fürsətdən istifadə edərək bu nəcib və xeyirxah insanı, görkəmli alimi, mehriban dostu anadan olmasının 80 illiyi münasibətilə ürəkdən təbrik edir, ona uzun ömür, cansağlığı və yeni-yeni yaradıcılıq uğurları diləyirəm.

Vasim MƏMMƏDƏLİYEV,

akademik.

Respublika.- 2009.- 1 mart.- S. 7.