Vətəndaşlıq mövqeyi ilə seçilən alim

Azərbaycan filologiyasında öz yolu olan, sayılan və seçilən filoloqlar içərisində öz dəstxətti ilə seçilən Vilayət Hüseyn oğlu Əliyevin adı elmi ictimaiyyətə vətənpərvər ziyalı, zəhmətkeş alim kimi çoxdan tanışdır.

Filologiya elmləri doktoru, professor Vilayət Hüseyn oğlu Əliyev 1938-ci ildə Şəki rayonunun Daşbulaq kəndində köçkün ailəsində anadan olmuşdur. Tale onun valideynlərinin üzünə gülməmişdir. Ailələri repressiya olunmuş və beləliklə, sığınacaq yeri kimi Azərbaycana pənah gətirmişdir. Naxçıvan, Şəki, Salyan bu ailənin tərcümeyi-halına yazılmışdır. Əliyevlər ailəsinin övladı Vilayət Əliyev ailənin bərkə-boşa düşmüş üzvlərindən biri olmaqla hələ uşaqlıqdan yurd itkisinin ağrı-acısını dadmışdır. Həyat kimləri döyə-döyə bərkidirsə, belələri sədaqətli, səmimi, xeyirxah, sözübütöv, əqidəli olurlar.

Vilayət Əliyevin ərsəyə çatdığı ailənin iqbalı Tanrı tərəfindən açıq olmuşdur. Bu ailənin üzvləri repressiya olunanda da, həyatda bədxahlıqlara tuş gələndə də Tanrı onları hifz etmişdir. Odur ki, Vilayət Əliyev xoşbəxtliyə, səadətə və ucalığa addım-addım gəlmişdir...

Vilayət Əliyev 1960-cı illərdən dilçilik sahəsində fəaliyyət göstərir. Onun elmi-tədqiqatları Azərbaycan dilçiliyi və türkologiya ilə bağlıdır. 200-ə yaxın elmi məqalənin və "Azərbaycan dilində felin təsriflənməyən formaları", "Məsdər", "Azərbaycan dilində feli sifət", "Azərbaycan dilində felin perifrastik formaları", "Toponimika", "Azərbaycan toponimiyası" kimi kitabların müəllifidir. Azərbaycan MEA-nın nəşr etdirdiyi 3 cildlik "Müasir Azərbaycan dili" əsərinin müəlliflərindən biridir.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 04 iyul 2001-ci il tarixdə imzaladığı sərəncamla Azərbaycan Respublikası Dil Komissiyasının üzvüdür. "91" vətənpərvər ziyalılardan biri və Yeni Azərbaycan Partiyası Siyasi Şurasının üzvüdür.

Vaxtilə Vilayət Əliyevin elmi-pedaqoji fəaliyyətindən yazanlar, onun ömür yoluna ayna tutanlar, həyatını öyrənənlər belə bir fikir söyləyiblər ki, onun həyatı da özlüyündə bir romandır. Doğrudan da onun həyatı roman qəhrəmanlarının həyatı kimi keşmə-keşli yollardan keçib, ömür yolu təkcə uğurlar üzərində qurulmayıb, həm də problemlər, qayğılar ilə dolu olubdur... O, Pedaqoji Texnikumu bitirdikdən sonra Salyanın Noxudlu kəndində gənc müəllim kimi fəaliyyətə başlayıb. 3 il sonra ali təhsil almağın vacib olduğunu bir zərurət kimi başa düşüb və Azərbaycan Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsinə daxil olubdur. Xoşbəxtlikdən tanınmış alimlərin mühazirələrini dinləyib və seminarlarında iştirak edibdir. Vilayət müəllim unudulmaz tələbəlik illərindən söhbət açarkən Ə.Sultanlının, M.Cəlalın, H.Araslının, M.Hüseynzadənin, H.Mirzəzadənin, M.Təhmasibin, M.Şirəliyevin, P.Xəlilovun, R.Rüstəmovun, Y.Seyidovun, M.Rəhimovun və digərlərinin adlarını ağızdolusu xoş xatirələrlə çəkir. Heç şübhəsiz ki, onun elm yolunu seçməsində bu ziyalıların, alimlərin şəxsi nümunəsi heç də az rol oynamayıbdır. Odur ki, Vilayət müəllim müəllimlərinin yoluna qoşulub, öz taleyini tədqiqatçılığa, pedaqoji fəaliyyətə həsr edibdir. Və təsadüfi deyildir ki, Daşkənddə məqsədli aspiranturada təhsil alıbdır. Daşkənd mühiti Vilayət Əliyevin həyatında böyük rol oynayıb, xüsusilə həmyerlimiz Maqsud Şeyxzadə ilə yaxından tanış olubdur. Vilayət müəllim həmin günləri xatırlarkən Maqsud Şeyxzadə ilə bağlı təəssüratlarını belə dilə gətirir:

—Bizim son görüşümüz 1965-ci ilin martında oldu. Mən həmin gün dissertasiya müdafiə edirdim. Müdafiə özbək dilində getməli idi. Akademik M.Ş.Şirəliyev, elmi rəhbərim professor Q.Ə.Əbdürrəhmanov deyirdilər ki, sən bu gün iki imtahan verirsən: həm yazdığın əsəri müdafiə etməli, həm də özbək dilini necə öyrəndiyini nümayiş etdirməlisən.

Vilayət müəllimin söhbətlərindən hiss etmək olur ki, Maqsud Şeyxzadə Daşkənddə onun mənəvi cəhətdən arxası, bir eloğlu kimi onun müdafiəsinə, özbək dilini öyrənməsinə dayaq olubdur.

Vilayət Əliyev 2 il müddətində "Azərbaycan və özbək dillərində feli sifət" mövzusunda namizədlik dissertasiyasını uğurla müdafiə etdikdən sonra gənc alim kimi Azərbaycan Xarici Dillər İnstitutunda (indiki Azərbaycan Dillər Universitetində) işə başlayıb və sonralar Naxçıvan Pedaqoji İnstitutunda (indiki Naxçıvan Dövlət Universitetində) dosent kimi fəaliyyət göstəribdir. Vilayət Əliyev filologiya elmləri doktoru, professor, tanınmış pedaqoq və əməkdar müəllim kimi öz xeyirxah müəllimlərindən öyrəndiklərini yaşadır, ürək genişliyi ilə, səxavətlə tələbələrinə xərcləyir. Və bu işindən ləzzət alır. Onun dərs dediyi tələbələrin bir çoxu hazırda respublikamızın müxtəlif yerlərində və müxtəlif sahələrdə ləyaqətlə, şərəflə çalışırlar. Vilayət Əliyev tələbələrinin uğurlarına, nailiyyətlərinə sevinən müəllimlərimizdəndir. Bu xoş sözləri onun tələbələri adından inamla söyləyirəm. Və öz müəllimim barəsində hörmət əlaməti olaraq Türkiyə hökmdarı Fateh Sultan Məhəmmədlə bağlı hadisəni xatırlayıram. O, bir yaz səhərində İstanbula daxil olarkən sağında və solunda müəllimlərindən Ağşəmsəddin və Gürani əyləşmişdir. Adamlar əllərindəki çiçək dəstələrini Sultan Məhəmmədə vermək istəyirdilər. Sultan Məhəmməd bunu görüb deyir: "Çiçəkləri Ağşəmsəddinə verin, mən Sultan Məhəmmədəm, o, mənim müəllimimdir".

Bu mənada Vilayət Əliyevin tələbələrinin hər biri onun yolunu gözləyir, ona hörmət və ehtiram göstərirlər.

Vilayət Hüseyn oğlu Əliyevin elmi-pedaqoji fəaliyyətinin əsas hissəsi, böyük bir hissəsi Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti ilə bağlı olubdur. O, 1990-cı ildə doktorluq dissertasiyası müdafiə etmiş, felin təsriflənməyən formalarını müqayisəli şəkildə araşdırmış, bu məsələyə kompleks şəkildə yanaşmaqla məsdərin, feli sifətin, feli bağlamanın həm ümumi, həm də xüsusi əlamətlərini açıqlamışdır. Əlbəttə, felin təsriflənməyən formaları kimi ağır zəhmət tələb edən bir mövzunu işləmək tədqiqatçıdan dilçilik vərdişləri, geniş erudisiya, dilin morfoloji və sintaktik xüsusiyyətlərini dərindən bilmək, bütövlükdə dilin təbiətinə və ruhuna olduqca yaxın olmaq və s. keyfiyyətlər tələb edir. Məhz bu xüsusiyyətlərə qadir olan Vilayət Əliyev nəinki Azərbaycan dilçiliyini, eyni zamanda türkologiyanı yeni-yeni elmi-nəzəri müddəalarla zənginləşdirə bilmişdir. Xüsusilə felin təsriflənməyən formalarının mahiyyəti, felin təsriflənməyən formalarının nitq hissələri arasında mövqeyi, təsriflənməyən formaların felin şəkillərinə, zaman və şəxs kateqoriyalarına münasibəti, atributivlik, təsniflənməyən forma şəkilçilərinin xarakteri və s. Məsələlər türkoloji dilçiliyin elmi-nəzəri səviyyəsini yüksəlməsinə xidmət etmişdir.

Vilayət Əliyev Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Azərbaycan dilçiliyi kafedrasında, hazırda isə Müasir Azərbaycan dili kafedrasında çalışmaqla, mötəbər bir sahəyə elm sahəsinə elmi işlər üzrə prorektor kimi rəhbərlik etməklə yenə də nəinki Azərbaycan dilçilik elminə, həm də bütövlükdə elmimizə xidmət edir. Elmi işlər üzrə prorektor kimi ADPU-da elmi işin səviyyəsinin yüksəlməsi üçün əlindən gələni əsirgəmir. Müntəzəm olaraq professor-müəllim heyətinin və tələbələrin elmi-tədqiqatlarının yekununa həsr olunmuş konfransların keçirilməsində elm naminə gərgin zəhmət sərf edir. Vilayət Əliyev Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun nəzdində fəaliyyət göstərən Müdafiə Şurasının həmsədridir. O, burada da namizədlik və doktorluq dissertasiyalarının yüksək səviyyədə müdafiəsi üçün əlindən gələni əsirgəmir.

Vilayət Əliyev o qəbildən olan dilçi türkoloqlardandır ki, həmişə işləyir, araşdırmalarını aparır, məqalələrini, yeni-yeni kitablarını çap etdirir. Onun doktorluq müdafiəsindən 17 il keçir. Bu müddət ərzində onun "Azərbaycan toponimiyası", "Toponimika", "Zəngəzurda qalan izimiz", "Heydər Əliyevin dil siyasəti" və s. yüzlərlə məqalələri çap olunmuşdur.

Vilayət Əliyevin çap etdirdiyi kitablara elmi ictimaiyyət biganə qalmamış, öz müsbət rəylərini, fikirlərini və mövqelərini dönə-dönə bildirmişdir. Təkcə onu qeyd etmək kifayətdir ki, "Zəngəzurda qalan izimiz" kitabı ilə bağlı "Kredo", "Xalq qəzeti", "Azərbaycan" qəzetlərində, "Vektor" beynəlxalq elm dərgisində elm adamlarının, siyasətçilərin onlarca məqalələri çap olunmuşdur. Bu məqalələrin hər birində Vilayət Əliyevin vətəndaş mövqeyi, alim təəssübkeşliyi, azərbaycançılıq məfkurəsinə sadiqliyi, başımıza gələn faciələrə biganə qalmaması və s. geniş şəkildə işıqlandırılmışdır. Hətta "Azərnevs" qəzetində ingilis dilində çap olunmuş informasiya da Vilayət Əliyev tədqiqatlarının ingilisdilli oxucular vasitəsilə dünya ictimaiyyətinə yayılmasında, bu tipli əsərlərin dünyanın beynəlxalq dillərinə tərcümə olunmasında heç də az rol oynamır. Əslində Vilayət Əliyev son dövrdə yazdığı kitablarında Azərbaycan dövlətinə, dövlətçiliyinə, dövlətin ideologiyasına sadiqliyini mübariz bir alim kimi sübut edir. Elmi həqiqətləri ortalığa qoymaqla yanaşı, milli təəssübkeşliyini, hissiyyatını gizlətmir.

Vilayət Əliyevin son dövrlərdə yazdığı kitablar təkcə elm adamlarının marağında deyil, geniş oxucu kütləsinin, ictimaiyyətin ürəyincədir. Bu fikri təsadüfi olaraq söyləmirik. Ona ünvanlanmış çoxlu oxucu məktubu dediyimizi təsdiq edir. Vilayət Əliyevin kitabını oxuyanlar ona açıq məktub yazır, onun yazdıqlarının oxucuların ruhuna uyğun olduğunu təsdiq edirlər. Bir oxucu məktubundan: "Çapdan yeni çıxmış, şəxsən mənə göndərdiyiniz Sizin yazdığınız "Zəngəzurda qalan izimiz" kitabını böyük sevinc hissi ilə aldım. Bu dərin məzmunlu kitabı çox diqqətlə oxudum, bilmədiyiım maraqlı tarixi faktları öyrəndim və bəyəndim".

Vilayət Əliyev dilimizin keşiyində dayanan, onun imkanlarına hörmətlə yanaşan, dilimizi mənəvi sərvətimiz kimi dəyərləndirən, dövlət atributlarından biri kimi ona xüsusi əhəmiyyət verən, dilimizi milli varlığımızın göstəricisi kimi qiymətləndirən alimlərimizdən biridir. Yəqin ki, geniş elmi ictimaiyyətin yaddaşında bir hadisə daha yaxşı qalıbdır: Azərbaycan Respublikasının yeni Konstitusiya layihəsini hazırlayan komissiyanın noyabrın 2-də keçirilmiş iclasındakı polemika. Bu polemikada müxtəlif fikirlər, mövqelər təzad yaratmaqla yanaşı, az qala cəmiyyətin özündə bir çaşqınlığa səbəb olurdu. Əsl həqiqəti söyləməyə böyük ehtiyac vardı. Dilimizin adını Azərbaycan türkcəsi, türk dili, Azərbaycan-türk dili və s. adlarla adlandırmaq iddiasında olanların bir çoxu səmimiyyətdən uzaqda dayanır, ürəkləri ilə dillərini vəhdətə gətirə bilmirdilər. Burada böyük türk mütəfəkkiri, məşhur məsnəvilərin müəllifi Cəlaləddin Ruminin fikri yada düşür. O deyib ki, səmimiyyət bütün fəzilətlərin anasıdır, yəni qəlb ilə dil vəhdətdə olmalıdır. Cəlaləddin Ruminin bu fikrini təsadüfi olaraq xatırlamadıq. Ona görə xatırladıq ki, məhz dilimizin adı ilə bağlı müzakirə olan, kifayət qədər səmimi mövqe tutanlardan biri oldu. Və səmimi bir şəkildə dedi: “... şəxsən mənim fikrim budur ki, bizim dil Azərbaycan dilidir. Nəyə görə? Əvvəla Azərbaycan xalqı xalq kimi formalaşarkən, düzdür., Oğuz kökü üzərində formalaşsa da, digər amillər burada rol oynayıbdır. Biz formalaşmışıq, müəyyən ərazidə uzun əsrlər boyu yaşayırıq. Ərazimiz var, dövlətimiz var və xalqın dili var".

Vilayət Əliyevin "Dədə Qorqud"la, dilimizin tətbiqi sahəsindəki problemlərlə bağlı mətbuatda çap etdirdiyi onlarca məqalə bir alim, vətəndaş mövqeyinin məsuliyyəti, fəallığı, ürək, qəlb yanğısı kimi qəbul olunmalıdır. Bu mənada onun Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 04 iyul 2001-ci ildə imzaladığı sərəncamla Dövlət Dil Komissiyasının tərkibinə daxil edilməsi çox təbiidir. O, Dövlət Dil Komissiyasının üzvü kimi də müntəzəm olaraq "Dövlət dilinin tətbiqi işinin təkmilləşdirilməsi haqqında" 18 iyun 2001-ci il tarixli 506 nömrəli fərmanın tələblərindən irəli gələn məsələlərə xüsusi önəm verir, respublikamızın ən mötəbər qəzet və jurnallarında məqalələrlə çıxış edir.

Vilayət Əliyev bütün varlığı ilə türkçüdür, türk dünyasını və türkoloji düşüncəni, məfkurəni qəbul edən, təbliğ edən türkoloqlardan biridir. 1999-cu ilin iyul ayında Türkiyədə keçirilən türk dövlətləri və topluluqlarının VII qurultayında iştirak etmək, 1998-ci ildə ADPU-da deportasiya ilə bağlı keçirilmiş konfransın təşkilatçılarından biri olmaq, eləcə də "Kitabi-Dədə Qorqud"un 1300 illik yubileyinin qocaman ali təhsil müəssisəsində - ADPU-da keçirilməsini təşkil etmək bütün bunların hamısı Vilayət Əliyevin bir alim kimi ali hisslərə, düşüncəyə və milli-mənəvi dəyərlərimizin qorunmasında ziyalılara məxsus olan keyfiyyətlərə qadirliyindən xəbər verir.

Vilayət Əliyev o qəbildən olan ziyalılarımızdandır ki, respublikamızın ictimai-siyasi həyatına da biganə deyildir. Onun ictimai-siyasi fəallığında da bir alim-vətəndaş mövqeyi vardır. Hələ keçən əsrin 90-cı illərində Azərbaycanın siyasi, iqtisadi, mədəni həyatında boşluq, anarxiya, hərcmərclik hökm sürdüyü zaman müdrik ağsaqqalımız, ulu öndərimiz Heydər Əliyevin ətrafında dərin zəkalı, yüksək mədəniyyətli, müstəqil düşüncəli, milli qürurlu, peşəkar insanların birləşməsinə böyük ehtiyac vardı. Məhz ulu öndərimizin ətrafında birləşən "91" vətənpərvər ziyalıdan biri də Vilayət Əliyev olmuşdur. Bu gün "91"lər adı ilə tarixə yazılmış vətənpərvər ziyalılardan biri olan Vilayət Əliyev Azərbaycanın naminə heç bir təqib və təzyiqdən qorxmayaraq 16 oktyabr 1992-ci ildə "Səs" qəzetində ulu öndərə müraciət edənlərdən biri kimi həmişə bu işi ilə qürur və fəxr duyduğunu söyləyir. Mövqelər, münasibətlər, əqidələr, siyasi görüşlər zamanın imtahanından bəzən üzü ağ çıxa bilmir. Ancaq Vilayət Əliyevin dəstəklədiyi Yeni Azərbaycan Partiyası da, onun yaradıcısı ulu öndər Heydər Əliyev də, bu görkəmli siyasi xadimin siyasi kursu da zamanın imtahanından üzüağ çıxdı. Vilayət Əliyev isə ictimai-siyasi fəaliyyətində mövqeyini, münasibətini, əqidəsini, siyasi görüşünü dəyişmədi və axıra qədər sadiq və sədaqətli oldu. Əgər mətbuatımıza fikir versək görərik ki, Vilayət Əliyev həmişə ölkəmizin ictimai-siyasi həyatında öz sözünü deyən ziyalılarımızdan biridir. Ağa qara deyənlərə qarşı kəskindir, mübarizdir, hisslərini, duyğularını gizlətməyəndir. Əslində o, Azərbaycanın ictimai-siyasi mühitində mövqeyi aydın, dəqiq, lazım gələndə dəniz kimi kükrəməyi bacaran, çəkinmədən həqiqəti söyləyə bilən bir alim-vətəndaş kimi tanınır. 2008-ci il prezident seçkilərində Azərbaycanın ayrı-ayrı bölgələrini qarış-qarış gəzərək Prezidentimiz İlham Əliyevin təbliğat, təşviqat kampaniyasında olmaq Vilayət Əliyev üçün olduqca etimadlı bir iş kimi qəbul olunur. Filologiya elmləri doktoru, professor, əməkdar müəllim, ADPU-nun elmi işlər üzrə prorektoru, YAP-ın Siyasi Şurasının üzvü Vilayət Əliyev üçün 2008-ci il əlamətdar bir ildir. 2008-ci ildə müqəddəs bir yaş 70 yaş Vilayət müəllimin qapısını döydü. Sevinirik ki, Vilayət Əliyevin canı sağlam, ruhu təzə, enerjisi tükənməzdir. Hələlik 70 yaşlı Vilayət Əliyev üçün Peyğəmbərimizin bir fikrini söyləmək istərdim. Peyğəmbərimiz deyib ki, heç vaxt doymayan iki ac var: elm acı və var-dövlət acı. Vilayət Əliyev elmi-tədqiqatlarından, elmi fəaliyyətindən doymayan bir alim kimi hələ yeni-yeni əsərləri, məqalələri ilə Azərbaycan dilçilik elmini sevindirəcəkdir. Ona bu yolda uğurlar, can sağlığı arzulayır, "70 yaşınız mübarək olsun" deyirik.

Xəlilov B.

Respublika.- 2008.- 29 noyabr.- S.6.