Müasir Azərbaycan təhsilinin salnaməsi

Xalqın inkişafını, tərəqqisini maariflənməkdə, bilik qazanmaqda görən ümummilli liderimiz Heydər Əliyev demişdir: "Təhsil millətin gələcəyidir". Bu müdrik kəlamın davamı kimi Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev təhsilə belə dəyər vermişdir: "Təhsil Azərbaycanın davamlı inkişaf strategiyasının ən öncül istiqamətlərindən biridir". Elə Türkiyənin "İMAK" mətbəəsində nəfis tərtibatla, rəngli illüstrativ materiallarla çapdan çıxmış, həmin sənədlərin toplandığı disk də əlavə olunmuş "Prezident İlham Əliyev və Azərbaycanda təhsilin inkişafı. 2003-2008" kitabı da bu uzaqgörən fikirlərlə başlanır.

Kitabın buraxılışına məsul, Azərbaycan Respublikasının təhsil naziri, əməkdar elm xadimi, professor Misir Mərdanov "Ön söz"də yazır: "Əsası ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən qoyulmuş siyasi və iqtisadi kurs son illərdə Prezident İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirilmiş, ölkə başçısının genişmiqyaslı islahatçı fəaliyyəti, müstəsna təşkilatçılığı, balanslaşdırılmış xarici və daxili siyasəti nəticəsində Azərbaycan dünyada ən stabil ölkələr sırasına çıxmış, iqtisadi inkişaf tempinə görə lider ölkəyə çevrilmişdir. Ölkəmizin beynəlxalq aləmdə yeri və mövqeyi getdikcə daha da möhkəmlənir, nüfuzu artır, iqtisadiyyatımız böyük sürətlə inkişaf edir, xalqımızın rifah halı durmadan yüksəlir...

Son illər iqtisadiyyatın dinamik inkişafı təhsilin inkişafı üçün əlverişli şərait yaratmışdır. Təsadüfi deyil ki, təhsili Azərbaycanın davamlı inkişafının əsas amillərindən biri hesab edən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev prezident seçildiyi gündən onun inkişafına, dünyanın qabaqcıl ölkələrinin təhsili səviyyəsinə yüksəlməsinə böyük diqqət və qayğı göstərir, təhsili dövlət siyasətinin əsas prioritetlərindən biri kimi daim diqqətdə saxlayır".

Qeyd edək ki, kitabda Prezident İlham Əliyevin 2003-2008-ci illərdə ölkəyə rəhbərliyi dövründə təhsil sahəsində imzaladığı fərmanlar, sərəncamlar, təsdiq etdiyi proqramlar, təhsil müəssisələrindəki görüşləri, nitq və çıxışları, onun rəhbərliyi altında əldə olunmuş uğurlar barədə materiallar yer almışdır.

Statistikaya nəzər salsaq, ölkə başçısı bu beş ildə 86 tədbirdə iştirak etmiş, 112 fərman və sərəncam imzalamış, 800 nəfərdən çox təhsil işçisini təltif etmişdir. Təhsilə ayrılan vəsait hər il davamlı surətdə artır. 2003-cü ildə təhsil xərcləri 243,2 milyon manat olduğu halda, 2007-ci ildə bu rəqəm 757 milyon manata, 2008-ci ildə isə 1,1 milyard manata çatdırılmışdır. Təhsilin inkişafında əvəzsiz xidmətləri olan Heydər Əliyev Fondunun, onun prezidenti, YUNESKO və İSESKO-nun xoşməramlı səfiri, millət vəkili Mehriban xanım Əliyevanın şəxsi təşəbbüsü və yardımı ilə ölkədə ümumilikdə 34040 yerlik 184 yeni məktəb və əlavə korpuslar inşa edilmiş, 37 məktəb, o cümlədən internat məktəblər əsaslı təmir olunmuş müasir avadanlıqla təmin edilmişdir. 2007-2008-ci illərdə Bakı Dövlət Universiteti və Azərbaycan Tibb Universiteti üçün yeni korpusların inşasına, bir sıra ali və orta məktəblərin bərpasına və təmirinə Prezidentin Ehtiyat Fondundan 34 milyon manat vəsait ayrılmışdır. 2007-ci ildə Bakıdakı 250 məktəbin, 2008-ci ildə isə respublikanın digər şəhər və rayonlardakı 332 məktəbin istilik sistemləri bərpa olunmuşdur. Prezident İlham Əliyevin "Uşaqlar yaxşı məktəblərdə oxumalı, müəllimlər də yaxşı məktəblərdə işləməlidirlər" tələbinə cavab olaraq 475 məktəb müasir avadanlıqla təchiz olunmuşdur.

Məktəblərin informasiya-kommunikasiya texnologiyaları (İKT) ilə təminatını sürətləndirməkdən ötrü Prezident İlham Əliyevin sərəncamı ilə təsdiq edilmiş "Ümumtəhsil məktəblərinin" İKT ilə təminatı Proqramı sayəsində əhəmiyyətli işlər görülmüşdür. 2005-2007-ci illəri əhatə edən Proqrama əsasən 3693 məktəb 31677 kompüter, 1103 noutbuk və proyektor dəsti, 2059 UPS, 2060 çap qurğusu və digər İKT avadanlığı, 28661 masa, 23346 stul ilə təchiz olunmuş 1722 kompüter sinfi yaradılmış, 1851 dəst şəbəkə avadanlığı quraşdırılmışdır, 20 min müəllim xüsusi treninqlərdən keçmişdir. Üçillik Proqramın gerçəkləşməsi sayəsində V-XI siniflərdə hər 29 şagirdə bir kompüter nisbəti təmin edilmişdir. Müqayisə üçün deyək ki, 2004-cü ilə qədər bu rəqəm minin birə nisbətində idi.

Bu illərdə təhsilin məzmununda da yeniliklər baş vermişdir. Qiymətləndirmə sistemində dəyişikliklər vardır. Yaxın gələcəkdə isə şagird nailiyyətlərinin qiymətləndirilməsi sistemi köklü şəkildə dəyişdiriləcək gündəlik qiymətləndirmə tədricən aradan qaldırılmaqla, məktəbdaxili qiymətləndirmənin yeni modeli tətbiq olunacaq. Orta təhsil kursu üzrə buraxılış imtahanlarının mərkəzləşdirilmiş qaydada aparılması yolunda ilk addımlar atılmışdır.

Dərslik siyasətində müsbət mənada ciddi dönüş yaranmışdır. İstər məzmun, istərsə də formaca, poliqrafik cəhətdən müasir tələblərə uyğun yeni nəsil dərsliklərin hazırlanması və şagirdlərə pulsuz çatdırılması ən böyük uğurlardandır. 2003-cü ildə 97 adda 3.819.640 nüsxə, 2004-cü ildə 35 adda 2.864.000 nüsxə, 2005-ci ildə 117 adda 7.906.000 nüsxə, 2006-cı ildə 108 adda 5.092.600 nüsxə, ötən dərs ilində 155 adda 5 milyon nüsxədən artıq dərslik çap olunmuşdur. Həmçinin 19 adda 351.595 nüsxə xəritə məktəblilərə çatdırılmışdır. Müstəqillik dövründə ilk dəfə olaraq Heydər Əliyev Fondu Təhsil Nazirliyi ilə birgə ayrı-ayrı fənlər üzrə 140 adda tədris-əyani vəsait, 2008-2009-cu dərs ilindən yeni fənn kurrikulumlarının tətbiq ediləcəyi I siniflər üçün dünya təcrübəsinə istinadla yeni nəsil dərslik komplektləri hazırlanmışdır.

"2005-2009-cu illər üçün ümumtəhsil məktəbləri şəbəkəsində pedaqoji kadr təminatı üzrə İnkişaf Proqramı" sayəsində ümumtəhsil məktəblərində kadr çatışmazlığı aradan qaldırılmaqdadır. Proqrama müvafiq olaraq 2005-2007-ci illərdə ucqar kənd məktəblərinə güzəştli şərtlərlə 3500 müəllim göndərilmişdir. Bu dərs ilində daha 1300-dən çox pedaqoji kadrın həmin məktəblərə göndərilməsi gözlənilir.

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 4 sentyabr 2008-ci ildə imzaladığı "Ən yaxşı ümumtəhsil məktəbi və ən yaxşı müəllim mükafatlarının təsis edilməsi haqqında" sərəncam təhsil işçilərinin ürəyindən xəbər vermişdir. Prezidentin təsdiq etdiyi daha bir sənəd, "Xüsusi istedada malik olan uşaqların (gənclərin) yaradıcılıq potensialının inkişafı üzrə Dövlət Proqramı (2006-2010-cu illər)" yaradıcı məktəblilər qarşısında geniş üfüqlər açmışdır. Azərbaycan Respublikasında xüsusi qayğıya ehtiyacı olan (sağlamlıq imkanları məhdud) uşaqların təhsilinin təşkili ilə əlaqədar inkişaf Proqramı (2005-2009-cu illər)" çərçivəsində isə beynəlxalq təşkilatlarla bərabər inklüziv təhsil layihələri uğurla həyata keçirilir. "Azərbaycan Respublikasında dövlət uşaq müəssisələrindən uşaqların ailələrə verilməsi (deinstitutlaşdırma) və alternativ qayğı Dövlət Proqramı"na (2006-2015-ci illər) uyğun olaraq uşaqlar üçün ailə əsaslı sosial xidmətlər mərkəzləri yaradılması, ümumtəhsil internat məktəblərinin bazasında ümumi təyinatlı ümumtəhsil məktəblərinin, lisey və gimnaziyaların yaradılması və digər tədbirlər nəzərdə tutulmuşdur.

Texniki peşə təhsilinin vacibliyini vurğulayan ölkə başçısı 2007-ci il iyun ayında "Texniki peşə təhsilinin inkişafı üzrə Dövlət Proqramı"nı (2007-2012-ci illər) təsdiq etmişdir. Sənədə əsasən texniki peşə təhsili sistemində maddi-texniki bazanın möhkəmləndirilməsi, yeni iqtisadi münasibətlərin formalaşdırılması, idarəetmənin və kadr hazırlığı işinin təkmilləşdirilməsi, peşə təhsilinin ictimai statusunun yüksəldilməsi və məzmununun müasir tələblər səviyyəsinə çatdırılması yolunda əsaslı işlər görülməlidir.

Ali təhsil pilləsinin yeniləşdirilməsi baxımından Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin imzaladığı "Azərbaycan Respublikasının ali təhsil müəssisələrinin Avropa ali təhsil məkanına inteqrasiyası ilə bağlı bəzi tədbirlər haqqında" 31 yanvar 2008-ci il tarixli sərəncam aktuallığı, zəruriliyi ilə təhsil ictimaiyyəti tərəfindən rəğbətlə qarşılanmışdır. Sərəncama əsasən Avropa ölkələri ali məktəblərinin qabaqcıl təcrübələri öyrənilmiş, "2008-2012-ci illərdə Azərbaycan Respublikasının ali təhsil sistemində islahatlar üzrə Dövlət Proqramı"nın layihəsi hazırlanmış və hökumətə təqdim edilmişdir. Burada Bolonya Bəyannaməsinə və beynəlxalq təhsil təcrübəsinə əsaslanaraq ali təhsilin modernləşdirilməsi, keyfiyyətcə yeniləşməsi üçün səkkiz əsas istiqamət müəyyənləşdirilmişdir.

Təbii ki, təhsil elmin inkişafına təsir göstərən başlıca amildir. Ali məktəblərdə çalışan alimlərin 80 elmi-tədqiqat işinin nəticələri Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının son hesabatında yüksək qiymətləndirilmiş, onların 800-dən artıq elmi məqaləsi xarici jurnallarda dərc olunmuş, 300 nəfər ali məktəb əməkdaşı beynəlxalq konfrans və simpoziumlarda iştirak etmişdir. Bu mənada Prezident İlham Əliyevin "Azərbaycan elmində islahatların aparılması ilə bağlı dövlət komissiyasının yaradılması haqqında" 10 aprel 2008-ci il tarixli sərəncamı elmi tədqiqat və araşdırmalarla məşğul olan təhsil işçilərinin qarşısında geniş üfüqlər açır.

Azərbaycan təhsilinin beynəlxalq əlaqələri genişlənməkdədir. Artıq 18 ölkənin təhsil nazirlikləri ilə rəsmi əməkdaşlıq münasibətləri mövcuddur. Otuza yaxın ölkə ilə təhsil mübadiləsi aparılır, 20-dən artıq beynəlxalq təşkilatla 70-dən çox birgə layihə və proqram gerçəkləşdirilmişdir. Üç mindən çox azərbaycanlı gənc xarici ölkə ali məktəblərində, dünyanın 50 ölkəsindən 6500-dən artıq tələbəsi isə Azərbaycanda oxuyur. Ölkə başçısının 2007-ci ilin aprelində imzaladığı sərəncamla "2007-2015-ci illərdə Azərbaycan gənclərinin xarici ölkələrdə təhsil almalarına dair Dövlət Proqramı" bu prosesin daha da sürətlənməsinə geniş imkanlar açmışdır.

Kitabda ölkə başçısının müxtəlif tədbir və görüşlərdə söylədiyi kəlamlar maraqlı poliqrafik tərtibatla oxuculara çatdırılmışdır. Onlardan bir qismini oxuculara çatdırırıq:

"Məktəb bilik deməkdir, maarif deməkdir, savad deməkdir. Biz çalışmalıyıq ki, gənclərimiz savadlı, bilikli, tərbiyəli olsunlar. Buna nail olmaq üçün həm ailədə, həm də məktəbdə uşaqlarımız çox yaxşı, vətənpərvərlik ruhunda tərbiyə edilməli və əlbəttə ki, yüksək biliklərə malik olmalıdırlar. Çünki bilik tərəqqinin əsasıdır."

"Müasir dünyada bilik və yeni texnologiyalar olmasa uğur qazanmaq mümkün deyildir. Bu, həm insanlar üçün, həm də ölkə üçün çox çətindir. İnkişaf etmiş ölkələrə nəzər salsaq görərik ki, onların tərəqqisini, eyni zamanda ümumi daxili məhsulun artımını xeyli dərəcədə müəyyən edən texnologiyalar, yeni metodikalar, elmdə əldə olunan nailiyyətlərdir. Bütün bunların də əsası məktəbdə qoyulur. Məktəb bu proseslərdə çox önəmli rol oynayır".

"Hər bir dövlət, hər bir xalq öz təhsilini daha da təkmilləşdirməyə çalışmalıdır. Bu istiqamətdə Azərbaycanda da işlər aparılır".

"Uşaqlarımızın tərbiyə olunması, vətənpərvərlik ruhunda böyüməsi çox mühüm amildir. Eyni zamanda bizim gənc nəsilimiz bilikli, savadlı olmalı, dünyada baş verən bütün yeniliklərə bələd olmalıdırlar".

"İndiki zamanda yaxşı təhsil almaq çox önəmlidir. Bu o deməkdir ki, gələcəkdə uşaqlar, gənclər həyatda özlərinə layiq yer tutacaqlar. İnkişaf etmiş ölkələrin təcrübəsinə nəzər salsaq görərik ki, o ölkələr inkişaf edir ki, orada təhsil yüksək səviyyədədir, yeni texnologiyalar tətbiq olunur. Ümumiyyətlə, dünyada gedən tərəqqinin əsas əlaməti və səbəbi bilikdir, savaddır. Ona görə Azərbaycanda yeni gənc nəslin yetişdirilməsi və tərbiyə olunmasında təhsilin, məktəbin çox böyük əhəmiyyəti var."

"Bütövlükdə biz təhsil sahəsinə böyük diqqət göstəririk. Azərbaycanın dövlət büdcəsinin xərclərində təhsil məqsədlərinə çox böyük vəsait ayrılır. Ordu xərclərindən sonra təhsil xərcləri ikinci yerdədir."

"Mən Avropanın, dünyanın ali məktəblərində dəfələrlə olmuşam. Dünyanın bir neçə aparıcı ali məktəblərinin fəxri doktoruyam və müxtəlif ölkələrin ali məktəblərində mühazirələr oxumuşam və onların fəaliyyəti ilə tanışam. Deyə bilərəm ki, burada olan səviyyə bütövlükdə Azərbaycanda son illər ərzində ali məktəblərdə görülən işlər, tikilən binalar dünyanın heç bir yerində yoxdur".

"Hər bir ölkənin, hər bir millətin gələcəyini iqtisadiyyat deyil, təbii ehtiyatlar və hər hansı başqa sahələr deyil, təhsil müəyyən edir. Müxtəlif dövrlərdə dövlətlərin inkişafına nəzər salsaq görərik ki, həmin ölkələrin uğurlarını müəyyən edən təhsil, bilik, intellekt olmuşdur."

"Yüksək təhsil səviyyəsi olmasa, peşəkarlıq olmasa, gənclər ən mütərəqqi texnologiyalara yiyələnməsələr həqiqətən inkişaf etmiş dövlət qurmaq mümkün deyildir. Buna görə də təhsil bizim üçün prioritet sahədir".

Toplunun bir bölümündə 2003-2008-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında tikilmiş və əsaslı təmir olunmuş təhsil müəssisələrinin rəngli fotoşəkillərinə yer ayrılmışdır. Ölkəmizin bütün bölgələrini əhatə edən bu məktəblərin müasir görünüşü, maraqlı memarlıq həlli diqqəti cəlb edir. Burada həmçinin 2003-2008-ci illərdə ölkəmizdə tikilmiş və əsaslı təmir olunmuş müəssisələrin tam siyahısı verilmişdir.

Müəllim əməyinə böyük həssaslıq və ehtiramla qiymət verən Prezident İlham Əliyev respublika təhsil işçilərinin ünvanına bu sözləri söyləmişdir: "Azərbaycanın daim yüksək amallara xidmət göstərmiş müəllim ordusu ölkəmizin hərtərəfli inkişafı naminə, gələcəyimiz olan gənclərin milli-mənəvi dəyərlərə sədaqət ruhunda yetişdirilməsi yolunda var qüvvəsini sərf etmişdir. İftixar hissi ilə qeyd olunmalıdır ki, zəngin maarifçilik ənənələrinə malik təhsil sistemimiz aparılan islahatlar nəticəsində bu gün müasir beynəlxalq standartlara cavab verməkdədir. İnanıram ki, Azərbaycan müəllimləri Birləşmiş Millətlər Təşkilatının "Təhsil əsri", "İntellekt əsri elan etdiyi XXI yüzillikdə milli təhsilin davamlı inkişafı və dünya təhsil sisteminə inteqrasiyası üçün əllərindən gələni edəcək, bu sahədə artıq dönməz xarakter almış islahatlar prosesini uğurla davam etdirəcəklər."

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin dediyi kimi, təhsil əsrində təhsil ictimaiyyətimizi məsul vəzifələr gözləyir. Bu işlərin həyata keçirilməsində isə "Prezident İlham Əliyev və Azərbaycan təhsilinin inkişafı. 2003-2008" kitabı bütün pedaqoji kadrlar və gələcək müəllimlər üçün dəyərli mənbə olacaqdır.

Nuriyeva Təranə

Respublika.- 2009.- 10 yanvar.- S. 3.