“Avropa ailəsi”nin layiqli üzvü

Azərbaycan 2001-ci il yanvarın 17-də Avropa Şurasına tamhüquqlu üzv qəbul olunmuşdur

XX əsrin sonlarına doğru soyuq müharibənin başa çatması və sosializmin süqutu, keçmiş İttifaq daxilində mərkəzdənqaçma meyillərinin və milli azadlıq dalğasının genişlənməsi Azərbaycana milli inkişaf yolunu müstəqil şəkildə müəyyənləşdirmək imkanı yaratmışdır. 1991-ci ilin 18 oktyabrında qəbul edilmiş "Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyi haqqında" Konstitusiya Aktında demokratiya və azad bazar iqtisadiyyatı yolunu prioritet kimi seçdiyini bəyan etmiş respublikamız Qərbə - Avratlantik məkana dinamik inteqrasiyasını da mühüm vəzifələrdən biri kimi müəyyənləşdirmişdir.

Müstəqilliyin ilk illərində - xüsusən 1992-1993-cü illərdə respublikamızda obyektiv əsas və bünövrə olmadan demokratikləşmə xəttinin populist şüar kimi bəyan edilməsi, total siyasi şüurun fundamental dəyişikliklərə, yeniliklərə hazır olmaması bu mötədil sistemə transformasiyanı müəyyən qədər ləngitsə də, Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyevin hakimiyyətə qayıdışından sonra həyata keçirilən kompleks tədbirlər vətəndaş cəmiyyəti və hüquqi dövlət quruculuğu prosesinə başlamaq imkanı yaratmışdır. Ulu öndərin rəhbərliyi altında ictimai-siyasi sabitliyin, qanunçuluğun və hüquq qaydalarının təmin edilməsi istiqamətində həyata keçirilmiş məqsədyönlü tədbirlər respublikamızın Avropada və ümumilikdə dünyada qeyri-stabil dövlət imicini aradan qaldırmış, regionun siyasi simasını və taleyini müəyyənləşdirən mühüm demokratik institut və təşkilatlarla əməkdaşlığına nəfəs vermişdir. Avrostrukturlara inteqrasiya prosesinə fəal surətdə qoşulan respublikamız bu geosiyasi arealda əməkdaşlıq təşəbbüslərinin birbaşa iştirakçısına çevrilmiş, demokratik dəyərlərin, insan hüquq və azadlıqlarının prioritetliyinə əsaslanan siyasi sistemin formalaşdırılması istiqamətində inamlı addımlar atmışdır. Avropa regionunun nüfuzlu beynəlxalq təşkilatı sayılan Avropa Şurası ilə əməkdaşlıq da həmin dövrdən zəruri məsələ kimi gündəmə gəlmiş, yenicə müstəqillik qazanmış respublikamız öz maraqlarını qorumaq, ölkə həqiqətlərini dünyaya çatdırmaq, demokratikləşmə prosesini sürətləndirmək məqsədilə təşkilata üzvlüyü vacib saymışdır. Sonrakı mərhələdə bir daha təsdiqlənmişdir ki, Azərbaycanın demokratik siyasi sistemə transformasiyasında ən ardıcıl və məqsədyönlü iş aparan təşkilat məhz Avropa Şurasıdır.

Xatırlatmaq lazımdır ki, 1949-cu ildə 10 Avropa ölkəsi - Belçika, Böyük Britaniya, Danimarka, İrlandiya, İtaliya, Lüksemburq, Fransa, İsveç, Norveç və Niderland Avropa Şurasını təsis etmişlər. Təşkilatın 5 may 1949-cu il tarixdə qəbul edilmiş nizamnaməsinin I maddəsində göstərilir ki, Avropa Şurasının məqsədi öz üzvləri arasında onların ümumi mirası olan, iqtisadi və sosial tərəqqiyə imkanlar yaradan ideal və prinsiplərin qorunması və həyata keçirilməsi məqsədilə daha çox birliyə nail olunmasıdır. Təşkilat bu məqsədə şuranın orqanları vasitəsilə ümumi marağı əks etdirən problemlərin müzakirəsində, iqtisadi, sosial, mədəni, elmi, hüquqi və inzibati məsələlərdə, insan hüquqları və əsas azadlıqlarının qorunması və gələcəkdə də həyata keçirilməsində razılaşmalar və ümumi fəaliyyət əsasında nail ola bilər.

1992-1993-cü illərdə Azərbaycanın təşkilata üzvlüyü istiqamətində atılmış müəyyən addımlar uğursuzluqla nəticələnmiş, yalnız umummilli lider Heydər Əliyev hakimiyyətə qayıtdıqdan sonra dünyanın hüquqi-siyasi atmosferinin müəyyənləşməsində mühüm rolu olan beynəlxalq təşkilatlarla, o cümlədən Avropa Şurası ilə qarşılıqlı faydalı əməkdaşlıq uzaq hədəflərə hesablanan və milli maraqları özündə ehtiva edən xarici siyasət doktrinasının mühüm istiqamətlərindən biri elan edilmişdir. 1993-cü ildən etibarən ölkədə siyasi sabitliyin təmin olunması hüquqi, demokratik və dünyəvi dövlət quruculuğu istiqamətində real addımların həyata keçirilməsinə, milli qanunvericiliyin Avropa standartlarına uyğunlaşdırılmasına imkan yaratmışdır. Yüksək humanizm, şəxsiyyətə inam və hörmət, insanpərvərlik prinsiplərini önə çəkən ulu öndərimiz Heydər Əliyev Avratlantik məkana inteqrasiya yoluna üstünlük vermiş, bu istiqamətdə qətiyyətli addımlar atmışdır.

Həmin dövrdən etibarən Azərbaycanın xarici siyasətində Avropa Şurasına daxil olmaq istiqamətində həyata keçirilən kompleks tədbirlər müstəqil respublikamızın dünyəvi dövlət quruculuğu sahəsində bu qurumdan öyrənmək meyillərini daha da gücləndirmişdir. O illərdə ulu öndər Heydər Əliyevin peşəkar siyasətçi və dövlət xadimi kimi göstərdiyi diplomatik səylər, respublikamızın beynəlxalq nüfuzunun qaldırılması istiqamətində atılan addımlar, eləcə də ölkəmizin siyasi fəallığının güclənməsi, ictimai həyatın hərtərəfli demokratikləşdirilməsinə yönələn islahatlar respublikamızın Avropa Şurası ilə yaxınlaşma prosesinə yeni impulslar vermişdir. 1994-cü ilin mayında cəbhədə atəşkəsin əldə olunması, habelə bir il sonra Azərbaycanın ilk milli Konstitusiyasının hazırlanması istiqamətində real addımların atılması, təşkilatla əməkdaşlıq üçün üfüqlər açmışdır.

1995-ci ilin 12 noyabrında ümumxalq səsverməsi yolu ilə qəbul edilmiş müstəqil Azərbaycanın ilk Konstitusiyası insan hüquq və azadlıqlarının təminatına maksimum imkanlar açmaqla cəmiyyətin bütün sahələr üzrə yeniləşməsində, siyasi və hüquqi islahatların dərinləşdirilməsində, liberallaşma prosesində mühüm rol oynamış, ən başlıcası Avropa Şurası ilə münasibətlərin yüksələn xətlə inkişafına təkan vermişdir.

Əsas Qanunun qəbulundan sonra ölkədə hüquqi islahatların yeni mərhələsi başlanmış, ulu öndər Heydər Əliyevin imzaladığı bir sıra sərəncamlar Azərbaycanın Avropa ailəsinə inteqrasiyası prosesini daha da sürətləndirmişdir. 1996-cı il iyunun 28-dən etibarən Azərbaycan Respublikasının Avropa Şurasında "xüsusi qonaq statusu"nda iştirakının təmin olunması milli qanunvericiliyin Avropa standartlarına yüksəlməsinə, təşkilatla əlaqə və dialoqun intensivləşməsinə zəmin yaratmışdır. Eyni zamanda ulu öndər Heydər Əliyevin 8 iyul 1996-cı il tarixli "Avropa Şurası ilə Azərbaycan Respublikası arasında əməkdaşlıq proqramının həyata keçirilməsi tədbirləri haqqında", 20 yanvar 1998-ci il tarixli "Avropa Şurası ilə Azərbaycan Respublikası arasında əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi sahəsində tədbirlər haqqında", habelə 14 may 1999-cu il tarixli "Azərbaycan Respublikası ilə Avropa Şurası arasında əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi və Azərbaycan Respublikasının Avropada mənafelərinin təmin edilməsi haqqında" sərəncamları Avropa Şurasına üzvlük üçün tələb olunan hüquqi-siyasi prosedurların sürətlə keçilməsinin işlək mexanizmlərini hazırlamağa imkan vermişdir. Bu sərəncamlarla Avropa ölkələrində hamılıqla qəbul edilmiş standartlara və normalara uyğunluq baxımından Azərbaycan Respublikasında Cinayət, Cinayət-Prosessual, Mülki və Mülki Prosessual Məcəllələrin, habelə məhkəmə-hüquqi sistemi ilə bağlı yeni qanunların hazırlanmasının əsası qoyulmuşdur. 1996-2000-ci illərdə respublikamız insan hüquq və azadlıqlarının, habelə demokratik təsisatların inkişafının təminatı ilə bağlı bir sıra beynəlxalq konvensiyalara, sazişlərə qoşulmuş, Azərbaycanda Konstitusiya Məhkəməsi, habelə üçpilləli məhkəmə sistemi yaradılmışdır.

1996-2000-ci illərdə respublikamız insan hüquq və azadlıqlarının, habelə demokratik təsisatların inkişafının təminatı ilə bağlı bir sıra beynəlxalq konvensiyalara, sazişlərə qoşulmuşdur. Bütün bunların müqabilində Avropa Şurasında Azərbaycanla bağlı təsəvvürlər müsbət mənada dəyişmiş, əməkdaşlığa maraq artmışdır. 2000-ci il mayın 15-də Avropa Şurası Siyasi Komitəsinin Dublin şəhərində keçirilmiş iclasında Azərbaycan uzrə məruzəçi olmuş Jak Bomelin hesabatı dinlənilərək respublikamızın Avropa Şurasına tamhüquqlu üzv qəbul edilməsi ilə bağlı rəy verilmişdir. AŞPA-nın 2000-ci il iyunun 26-28-də keçirilmiş növbəti sessiyası zamanı 126 nəfər deputatın iştirak etdiyi səsvermədə 120 nəfər lehinə, 1 nəfər əleyhinə, 5 nəfər isə bitərəf qalmaqla Azərbaycan Respublikasının Avropa Şurasının tamhüquqlu üzvlüyünə qəbul edilməsi məsələsi dəstəklənmişdir. 2000-ci il sentyabrın 6-da Avropa İttifaqının üzvü olan ölkələrin adından Azərbaycan və Ermənistanın Avropa Şurasına üzvlük üçün müraciətləri ilə bağlı bəyanat qəbul edilmişdir. Və bunun nəticəsi kimi 1996-cı ildən təşkilatda xüsusi qonaq statusu ilə təmsil olunan Azərbaycan 2001-ci ilin 17 yanvarında qurumun Nazirlər Komitəsinin qərarı ilə Avropa Şurasının tamhüquqlu üzvlüyünə qəbul edilmişdir. 2001-ci il yanvarın 25-də Strasburqda Azərbaycan Respublikasının Avropa Şurasına tamhüquqlu üzv qəbul edilməsinə həsr olunmuş rəsmi mərasimdə ulu öndərimiz Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə geniş tərkibli nümayəndə heyəti iştirak etmişdir.

Təşkilata üzvlükdən dərhal sonra cəmiyyətdə tez-tez təkrarlanan suallardan biri də məhz bu idi: Azərbaycan bir çox hallarda ikili standartların özünü qabarıq büruzə verdiyi bir mürəkkəb auditoriyada öz maraqlarını qoruya biləcəkmi? Sirr deyil ki, rəsmi Bakı təşkilata qəbul ərəfəsində Avropaya inteqrasiya naminə ölkədəki vəziyyətə adekvat olmayan bəzi öhdəliklərə də imza atmalı olmuşdu. Üstəlik, Avropa Şurası Parlament Assambleyası təşkilatda yeni qəbul olunmuş ölkələrə sərt nəzarət mexanizmlərinin tətbiqinə üstünlük verirdi. Respublikamızın təşkilatda öz mövqeyini lazımi səviyyədə əsaslandırması, qərəzli təzyiqləri dəf etməsi, ən əsası, üzləşdiyi problemləri bu mötəbər tribunadan qətiyyətlə bəyan etməsi üçün Azərbaycan nümayəndə heyətinə məhz Avropanın siyasi leksikonuna bələd olan yüksək intellektli, siyasi-iqtisadi bilgiləri dərindən mənimsəmiş, praqmatik təfəkkürlü siyasətçi rəhbərlik etməli idi. Və bu seçimdə diqqət istisnasız olaraq böyük siyasətdə özünü tam təsdiqləmiş İlham Əliyevin üzərində dayandı. Azərbaycan nümayəndə heyətinin müxtəlif siyasi baxışlı üzvlərini qısa müddətdə monolit komandaya çevirməyi bacaran İlham Əliyev AŞPA-da ermənilərə qarşı effektiv əks-hücumun təşkilinə nail oldu. Bu məsələyə xüsusi önəm verilməsi təsadüfi deyildi - Ermənistanın təcavüzü ilə üzləşmiş Azərbaycan erməni faşizminin gerçək mahiyyətini dünyaya açıb göstərmək üçün bu mötəbər təşkilatın tribunasından maksimum yararlanmağa çalışırdı. Həmin dövrdə nümayəndə heyətinə rəhbərlik edən İlham Əliyev diplomatik ustalığı, səmimi ünsiyyət qurmaq bacarığı, işgüzarlığı, insanları inandırmaq səriştəsi ilə bütövlükdə AŞPA-nın yüksək reytinqli parlamenrarlardan biri kimi tanıdı. Bu etimadın yüksək nəticəsi olaraq 2003-cü il yanvar ayının 27-də İlham Əliyevin AŞPA-nın sədr müavini və büro üzvü seçilməsi Azərbaycanın təşkilat çərçivəsində əldə etdiyi ən böyük uğurlardan idi. Bu, ölkəmizin Avropa Şurası ilə əlaqələrinin kifayət qədər yüksək səviyyədə inkişaf etdiyini, nümayəndə heyətimizə, xüsusən, İlham Əliyevə böyük rəğbətin mövcudluğunu təsdiqləyən mühüm hadisə oldu. Yeri gəlmişkən, sonrakı mərhələdə İlham Əliyevin AŞPA-nın fəxri üzvü seçilməsi və xüsusi medalla təltif olunması da böyük fərəh, qürur doğuran hadisə idi.

İlham Əliyevin nümayəndə heyətinə rəhbər olduğu qısa müddətdə AŞPA-da Azərbaycan həqiqətlərini təcəssüm etdirən 30-dək sənədin hazırlanmasına və qəbuluna nail olunmuşdur. Azərbaycan nümayəndə heyətinin təşkilat çərçivəsindəki çoxşaxəli fəaliyyətinin əsas qayəsi Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin əsl səbəbləri barədə beynəlxalq ictimaiyyəti məlumatlandırmaq idi. Və o dövrün nəticələri bu məqsədin uğurla reallaşdırıldığını söyləməyə ciddi əsaslar yaradır. AŞPA-nın 2005-ci ilin yanvarında keçirilmiş qış sessiyasında Ermənistanın təcavüzkar dövlət kimi tanınması da bunun əyani təsdiqidir.

Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün tanınması bu gün Ermənistanın qarşısına şərt kimi qoyulmuşdur. Bu, sırf Avropa Şurasının nizamnaməsindən irəli gələn tələbdir - təşkilata üzv dövlətlər bir-birinin ərazi bütövlüyünü və suverenliyini tanımağa borcludur. Nümayəndə heyətimizin üzvləri bu məsələ ilə bağlı bir neçə dəfə Avropa Şurası Nazirlər Komitəsinə şifahi müraciət etmişlər. Və bu müraciətlərə cavab olaraq hər dəfə Ermənistanın davranışının Avropa Şurası prinsiplərinə və beynəlxalq hüquq normalarına zidd olduğu bildirmişdir. Fakt qarşısında qalmış Ermənistan nümayəndə heyəti Avropa Şurası müstəvisində hansısa adekvat təbliğat aparmaq imkanından məhrumdur və bu reallığı erməni mətbuatı da etiraf edir.

Müəyyən qüvvələr, xüsusən də bəzi siyasiləşmiş QHT-lər və ifrat radikal müxalifət partiyaları AŞPA ilə Azərbaycan arasında gərginlik yaratmaq, ölkəmizin mövqelərini zəiflətmək üçün ən müxtəlif üsullara əl atdılar. AŞPA-nın Azərbaycan üzrə həmməruzəçisi olmuş Martines Kassan ölkənin ifrat radikal müxalifət partiyalarına xitabən 2003-cü ildə belə demişdi: "Dünyanın heç bir ölkəsində görünməyib ki, müxalifət öz ölkəsinə təzyiq göstərmək üçün belə fəal olsun". Bəli, Ermənistan müxalifətindən fərqli olaraq Azərbaycanın ifrat radikal müxalifəti öz fəaliyyətini daim ölkəyə təzyiqləri gücləndirmək istiqamətində qurmağa çalışır. Və bu inkarçı qüvvələrin aşkar qərəzi ilə hər dəfə üzləşməli oluruq: onlar xaricdəki antiazərbaycançı qüvvələrlə sıx əməkdaşlıq qurur, xüsusən də, AŞPA-nın sessiyaları ərəfəsində ölkə iqtidarına müəyyən süni problemlər yaratmağa cəhd göstərirlər. Bu cəhdlərə rəğmən, son 8 ildə Avropa Şurası ilə Azərbaycan arasındakı qarşılıqlı faydalı əməkdaşlıq yüksələn xətlə inkişaf edir və rəsmi Bakı təşkilatın regiondakı roluna mühüm önəm verir. Zaman-zaman Azərbaycanla Avropa Şurası arasında süni problemlər yaratmağa, bu yolla ölkəmizə təzyiq göstərməyə çalışan qüvvələr isə məqsədlərinə nail ola bilməyiblər. Rəsmi Bakı isə təşkilat qarşısında götürdüyü bütün öhdəlikləri vaxtlı-vaxtında icra etmiş, ölkədə İnsan haqları üzrə müvəkkil - Ombudsman İnstitutu fəaliyyətə başlamış, Azərbaycan Prezidentinin mütəmadi imzaladığı əfv fərmanları nəticəsində qondarma "siyasi məhbuslar" problemi qapanmış, insan hüquqlarının Təminatına xidmət edən yeni qanunlar qəbul olunmuş, o cümlədən İctimai televiziya fəaliyyətə başlamışdır. Rəsmi Bakı təşkilatın ölkənin demokratik inkişafına xidmət edən bütün mütərəqqi təklif və tövsiyələrini nəzərə almış, AŞPA həmməruzəçilərinin müntəzəm monitorinq aparmasına şərait yaratmışdır.

Bu gün beynəlxalq müstəvidə, xüsusilə Avropa mühitində Prezident İlham Əliyevin yeritdiyi siyasətin aşkar surətdə dəstəklənməsi faktı son dərəcə fərəhlidir. Səbəbsə çox sadədir - Prezident İlham Əliyev dövlət başçısı olana qədər də beynəlxalq müstəvidə qəbul olunan, rəğbət bəslənilən siyasətçi idi. Onun AŞPA-dakı fəaliyyəti bu gün də təşkilatın rəhbərliyi tərəfindən daim razılıqla, rəğbətlə xatırlanır. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev AŞPA ilə qarşılıqlı faydalı əməkdaşlığın daha da genişləndirilməsi zərurətini daim önə çəkir, bu istiqamətdə praktik tədbirlərin həyata keçirilməsini təmin edir.

Bütün bunlar deməyə əsas verir ki, 2001-ci ilin 17 yanvarında insan hüquqlarının, liberal dəyərlərin hakim olduğu bu mötəbər təşkilatın qarşısında üçrəngli bayrağını ucaldan Azərbaycan yüksək tolerantlığa əsaslanan ictimai düşüncə tərzi ilə sivil Qərb dəyərlərinə heç də yabançı olmadığını təsdiqləmişdir. Beləliklə, xarici siyasətdə qarşıya qoyduğu əsas prioritetlərdən daha birini uğurla gerçəkləşdirən müstəqil respublikamız "Avropa ailəsi"nə qovuşaraq milli maraq və mənafelərinin müdafiəsi, habelə erməni lobbisinə qarşı səmərəli əks ideoloji-siyasi təbliğatı gücləndirmək üçün əlverişli tribuna qazanmışdır.

Elşad ABDULLAYEV,

Azərbaycan Beynəlxalq

Universitetinin rektoru,

hüquq elmləri doktoru, professor.

Respublika.- 2009.- 18 yanvar.- S. 5.