Azərbaycan-Baltik əlaqələri...
Ədəbiyyat, mədəniyyət
xalqları birləşdirən
ən çevik dəyərlər sistemidir.
Xalqlar arasında körpüyə çevrilən
sənət müxtəlif
dillərdə danışan
insanları birləşdirir,
qarşılıqlı mədəni-ədəbi
əlaqələr ümumən
ədəbiyyatın, mədəniyyətin
inkişafını şərtləndirməklə
bərabər həm də bu xalqları
müxtəlif sahələrdə
bir-birinə daha da yaxınlaşdırır,
multikultural dəyərlərə
öz töhfəsini
verir. Bu baxımdan, sənət adamları, yazıçılar,
şairlər həmişə
həmin prosesin ön cərgəsində
olublar. Onlar mədəni plüralizmin
effektiv tənzimlənməsində
və xalqlararası münasibətlərin təməllərinin
formalaşmasında əsas
rol oynayan personalardır.
Litva Azərbaycanlıları
Cəmiyyətinin sədri,
ədəbiyyatşünas, publisist və tərcüməçi Mahir
Həmzəyev uzun illərdir ki, (qırx ildən çox) Vilnüs şəhərində yaşayır.
Azərbaycan-Litva ədəbi-mədəni
əlaqələrinin inkişafında
böyük xidmətləri
var. Bu illər
ərzində tədqiqata
cəlb etdiyi mövzulara nəzər salmaq kifayət edir ki, Mahir
Həmzəyevin ictimai,
elmi, ədəbi fəaliyyətinin miqyasını
təsəvvür edəsən:
- Baltik-Azərbaycan, həmçinin
Litva-Azərbaycan ədəbi,
mədəni və tarixi əlaqələri, ədəbi paralellər və bədii tərcümə məsələləri,
kulturoloji və komparativistik araşdırmalar;
"Kitabi-Dədə Qorqud"
dastanı Baltik xalqlarının dillərində;
Baltik xalqları mühacirləri və diaspora təşkilatlarının
XIX–XX əsrlərdə Qafqazda
elmi, mədəni və ictimai-siyasi fəaliyyəti; Böyük
Litva Knyazlığının
karaim, tatar, polyak və yəhudi varislərinin Azərbaycan və Türkiyə ilə elmi, ədəbi, mədəni və ictimai-siyasi əlaqələri;
1918-1922-ci illərdə Litva
- Cənubi Qafqaz dövlətlərarası münasibətləri
və Litvanın Bakıdakı Konsulluğunun
fəaliyyəti; Litva
ədəbiyyatının klassiki,
müstəqil Litva dövlətinin Bakıda ilk konsulu Vintsas
Krevenin 1909-1920-ci illərdə
Azərbaycandakı pedaqoji,
elmi, mədəni, ictimai-siyasi və diplomatik fəaliyyəti; Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti siyasi mühacirlərinin XX əsrin
20-30-cu illərində Litva-Polşa
karay və tatar türkləri ilə ictimai-siyasi əlaqələri; 1944-1953-cü illərdə Litva müstəqilliyi uğrunda
SSRİ dövlətinə qarşı müqavimət
hərəkatı və
partizan müharibəsində
iştirak etmiş azərbaycanlı „meşə
qardaşları“nın həyat
və döyüş
yolları. 1980-2019-cu illərdə
bu mövzulara həsr edilmiş 400-dən
artıq tədqiqat işi, ədəbi-tarixi və elmi-publisistik məqalələri Litvada
və Azərbaycanda dərc olunubdur.
Mahir müəllim
2002, 2008, 2011 və 2012-ci illərdə
Ümumdünya Litva Ensiklopediyasının Vilnüsdə
çıxmış II, XIV, XX və XXI cildlərində
Azərbaycan ədəbiyyatı,
mədəniyyəti, maarifi,
mətbuatı, teatrı,
kinosu və xoreoqrafiyası haqqında,
eləcə də Azərbaycan yazıçı
və şairləri
- Cəlil Məmmədquluzadə,
Mirzə Ələkbər
Sabir, Abbas Səhhət, Osman Sarıvəlli, Mikayıl
Rzaquluzadə, Süleyman
Rəhimov, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli,
Xəlil Rza Ulutürk, Sabir Rüstəmxanlı və
Anarın yaradıcılığı
barədə 22 adda ensiklopedik məqalə hazırlayıb çap etdirib. Mahir Həmzəyev diaspora sahəsində də ölkələrimiz arasındakı
insan resurslarının
faydalılığı baxımından
böyük işlər
görüb. Bir alim və qələm
adamı olaraq zəkasını, intellektini
müxtəlif ipostaslarda
realizə etmək vaxt baxımından mümkünsüz görünür.
Amma daxilindən gələn Vətənə
xidmət duyğusu, ziyalılıq və vətəndaşlıq qeyrəti
onu bu işləri
görməyə sövq
edir. Necə deyərlər, iş görmək, xidmət etmək üçün vaxt məhdudiyyəti yoxdur.
Bu günlərdə
isə məhsuldar ədəbiyyatşünas alimin
səkkiz fəsildən
ibarət “Azərbaycan-Baltik
mədəni əlaqələri.
XIX-XXI əsrlər” kitabı
işıq üzü
görüb. Kitabın
mövzu dairəsi o qədər genişdir ki, bu informasiya
zənginliyi və tematik ardıcıllıq
oxucuda məmnunluq hissi doğurur. Müəllif Azərbaycan-Baltik
mədəni əlaqələrinin
tarixinə nəzər
salır, bu əlaqələri şərtləndirən
amilləri konseptual yöndən təhlilə
cəlb edir. Bu kitab həm
də ona görə əhəmiyyətlidir
ki, alim arxiv materiallarına əsaslanaraq bir sıra nadir tarixi faktları üzə çıxarmış,
Baltik xalqlarını
Azərbaycanla bağlayan
ictimai, siyasi, mədəni, ədəbi
tellərin yaranmasında
xidmətləri olmuş
görkəmli şəxsiyyətlərin
ölçüyəgəlməz xidmətlərini kitab səhifələrində əbədiləşdirmişdir.
Alim “Xəzər
sahillərində Baltik
ab-havası” adlı müəllif sözündə
yazır:
“Kitabın əsas
məramı Azərbaycan
və Baltik xalqları arasındakı
tarixi və icti-mai-mədəni əlaqələrin
köklərini axtarıb
üzə çıxarmaq
və bu əlaqələr zəminində
ölkələrimiz arasında
yeni məzmunlu mədəni körpülər
salmaq, müasir dövrdə münasibətlərimizi
genişləndirmək, xalqlarımızı
mənəvi cəhətdən
bir-birinə yaxınlaşdırmaq,
Baltik ölkələrində
bizə dost münasibət bəsləyənlərin
sıralarını artırmaq
və ölkəmizin
Baltik ölkələrindəki
imicini gücləndirməkdən
ibarətdir.
Bununla yanaşı,
topluda qədim mədəni əlaqələrimizdən
müstəqillik mənafeləri
üçün səmərəli
istifadə etmək, həmçinin SSRİ dönəmindəki
Azərbaycan–Baltik mədəni əlaqələrini
müstəqil dövlət
maraqları çərçivəsində
qiymətləndirmək və
milli maraqlara uyğun şəkildə
dəyişdirmək, Azərbaycanla
Baltik regionu arasındakı münasibətlər
sistemində ölkəmizin
özünəməxsus yer
tutmasını təmin
etmək kimi məsələlər işıqlandırılıb.
Kitab həm də Azərbaycanla Baltik ölkələri arasında mədəni əməkdaşlıq və
dialoq strategiyasını
daha məzmunlu və dinamik tərzdə həyata keçirməyə stimul
vermək məqsədini
güdür”.
Bir neçə
il bundan öncə Litva ədəbiyyatının görkəmli
ədəbi simalarından
olan Vintsas Krevenin “Azəristan ölkəsi” kitabını
Mahir Həmzəyevin tərcüməsində oxumuşdum.
Yeri gəlmişkən,
deyim ki, dəyərli şair dostum, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin
katibi Səlim Babullaoğlunun rəhbəri
olduğu “ATV Kitab” layihəsinin ən maraqlı, böyük marağa səbəb olan kitablarından biri də V. Krevenin “Azəristan ölkəsi” kitabı olmuşdu. Şəxsən
mən bu kitabı böyük maraq və heyrət
hissiylə oxumuş, Krevenin Azərbaycandakı
pedaqoji fəaliyyətiylə
bağlı bilmədiyim
çox şeyləri
öyrənmişdim. Mahir
Həmzəyevin kitabındakı
ilk yazı da məhz böyük
pedaqoq, qəlbən Azərbaycana bağlı olmuş Litva yazıçısı Vintsas
Krevenin həyatı və yaradıcılığı
haqqındadır. Krevenin
həyatının əhəmiyyətli
bir hissəsi Azərbaycanla bağlı
olmuşdur. Yazıda bu barədə müfəssəl məlumat
verilir.
Kitabda ən çox diqqətimi çəkən və güman edirəm ki, qoca tarix
üçün də
olduqca böyük önəm daşıyan
“Qarabağ düyünü
Litva diskursunda” bölümü oldu. Yazıçı Qarabağ
həqiqətlərinin Baltik
ölkələrində yaşayan
insanlara da çatması üçün
intellektini, zəkasını
səfərbər edib
və hadisələrin
mahiyyətinə dərindən
nüfuz edərək
əsl ziyalı mövqeyi nümayiş etdirib. Litva Azərbaycanlıları Cəmiyyəti
daim bu istiqamətdə
ardıcıl fəaliyyət
göstərib. Müəllif
yazır:
“Vurğulamaq istərdik
ki, müstəqilliyin
bərpa olunmasından
sonrakı dövr Litva və Azərbaycan
mediasında xeyli sayda Qarabağ mövzulu müxtəlif publikasiyalar işıq üzü görüb. Ən fərqli janrlarda yazılmış
bu publikasiyaların müəllifləri arasında
Vitautas Landsbergis, İmantas Melyanas, Tomas Çivas, Gintaras Visotskas, Riçardas Lapaytis, Vitaliyus Karakorskis, Donatas Valançyauskas, Arvidas Banyulis, Aydanas Praleyka, Vidmantas Valyuşaytis, Aras Lukşas, Laurinas Kasçyunas, Antanas Tila, Kestutis
Oginskas, Rita Milyute, Paulyus Vaytekunas, Ramunas Trimakas, Tomas Srebalyus, Yuras Pojela, Egidiyus Vareykis, Arunas Valinskas, Andryus Burba, Antanas Raşimas, Algimantas Liekis, Lyaonas Yurşa kimi litvalı qələm sahibləri vardır.
Bu gün arqumentlərə söykənən
tam bir əminliklə
konstatasiya edə bilərik ki, müasir Litva–Azərbaycan ictimai-siyasi, kulturoloji və publisistik əlaqələrinin
başlıca qolunu Qarabağ münaqişəsi
mövzulu müxtəlif
janrlı əsərlər
və tərcümələr
təşkil edir. Düşünürük ki,
yaxın gələcəkdə
yuxarıda göstərilən
litvalı müəlliflərin
bu mövzulu əsərlərindən götürülmüş
seçmələrdən ibarət
ayrıca bir tərcümə kitabının
nəşr edilib Azərbaycan ictimaiyyətinə
təqdim olunması diqqətəlayiq hadisə
olardı”.
Mahir Həmzəyev
Qarabağ mövzulu həmin əsərlərin
bir qismini, habelə onların bəziləri haqqında yazılmış annotasiya,
resenziya və icmalları Litva, polyak və rus dillərindən Azərbaycan dilinə tərcümə edərək,
səciyyəvi misallar
qismində kitabın bu fəslində xronoloji ardıcıllıqla
oxuculara təqdim edir. 20 yanvar faciəsi, Xocalı qətliamı və xalqımızın başına
gətirilmiş digər
müsibətlər Litva
yazıçılarının gözüylə təhlil
edilir və bu yazıları Azərbaycan oxucusuna çatdıran məhz Mahir Həmzəyevdir. Mahir müəllim, eyni zamanda Azərbaycan
yazıçılarının da Baltik ölkələrində
tanınmasında, təbliğində
böyük işlər
görür, Azərbaycan
ədəbiyyatının klassikləri,
müasir qələm
adamlarımız haqqında
esselər, məqalələr
yazır. Bu kitabda həmin yazıların böyük
əksəriyyəti toplanıb.
Mahir Həmzəyev Litvada Azərbaycanın səsidir. Litvalılar Azərbaycanla bağlı həqiqətləri onun yazılarından öyrənirlər. Biz də bu kitabdan çox şeyləri öyrəndik. Düşünürəm ki, Mahir Həmzəyevin uzun illərin zəhməti sayəsində ərsəyə gətirdiyi bu qiymətli kitab hər iki ölkə üçün son dərəcə faydalı və əhəmiyyətlidir.
Kənan Hacı
Reytinq.az
(internet qəzeti).- 2022.- 13 sentyabr.