31 Mart Azərbaycanlıların Soyqırımından 92 il ötür

"Səs" qəzeti bu mövzuda dəyirmi masa keçirib

(Əvvəli ötən sayımızda)

“Səs” qəzetinin ənənəvi olaraq cəmiyyətdə maraq doğuran mövzular ətrafında keçirdiyi dəyirmi masalar geniş oxucu kütləsi arasında maraqla izlənilməkdədir. Qəzetin keçirdiyi budəfəki dəyirmi masa ermənilərin tarixən azərbaycanlılara qarşı törətdiyi soyqırımı siyasətinə həsr olunmuşdu. Dəyirmi masada Yeni Azərbaycan Partiyasının Siyasi Şurasının üzvü, millət vəkili Aydın Mirzəzadə, Vətəndaş Həmrəyliyi Partiyasının sədri, millət vəkili Sabir Rüstəmxanlı, Vəhdət Partiyasının sədri Tahir Kərimli, politoloq Qabil Hüseynli, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Tarix İnstitutunun elmi işçisi Vaqif Abışov, YAP Nəsimi rayon təşkilatının sədri, millət vəkili Məlahət İbrahimqızı, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyasının dosenti Elman Nəsirov, politoloq Cümşüd Nuriyev, YAP Siyasi Şurasının üzvü Aydın Hüseynov, Böyük Quruluş Partiyasının sədri, millət vəkili Fazil Mustafa, tarixçi alim Firudin Cümşüdlü, 12 saylı Kəlbəcər orta məktəbinin direktoru Kamil Əsədov, 22 saylı Kəlbəcər orta məktəbinin direktoru Əkbər Sarıyev, Kəlbəcər rayon icra hakimiyyətinin nümayəndəsi Sabir Heydərov, tarixçi Firudin Cəlilov iştirak edirdilər.

Dəyirmi masanı giriş sözü ilə açan "Səs" qəzetinin baş redaktoru Bəhruz Quliyev 31 mart azərbaycanlıların soyqırımının bəşəriyyətə, insanlığa qarşı törədilən erməni vandalizmi olduğunu söylədi. Bildirdi ki, bu qanlı ləkə, faciə düşmənin üzündəki maskaların düşdüyü və canilərin bütün çılpaqlığı ilə ortaya çıxdığı gündə baş verib: "Ermənilər azərbaycanlılara qarşı müxtəlif soyqırımı siyasəti həyata keçiriblər. Bu cür vəhşilik aktlarından biri də 1918-ci il martın 18-də törədilib. Azərbaycanda hər il 31 mart tarixi Azərbaycanlıların Soyqırımı Günü kimi qeyd edilir. Bu genişmiqyaslı qanlı aksiya nəticəsində yüzlərlə yaşayış məntəqəsi yerlə-yeksan edilib, minlərlə azərbaycanlı böyük amansızlıqla və qəddarlıqla qətlə yetirilib. Ermənilərin Azərbaycana qarşı uzun illər boyu apardığı ardıcıl etnik təmizləmə, soyqırımı və təcavüzü nəticəsində minlərlə insan elindən-obasından didərgin düşüb. Soyqırımı siyasətini həyata keçirmək üçün IV-XIX əsrlər ərzində öz dövlətlərinə malik olmayan ermənilər "böyük Ermənistan" dövlətini yaratmaq üçün Rusiyanın imperiya siyasətindən alət kimi istifadə ediblər. Bunun nəticəsi olaraq Azərbaycanın XIX- XX əsrlərdə baş verən bütün faciələri torpaqlarının zəbti ilə müşayiət olunaraq, ermənilərin azərbaycanlılara qarşı düşünülmüş, planlı surətdə həyata keçirdiyi soyqırımı siyasətinin ayrı-ayrı mərhələlərini təşkil edib".

Baş redaktor qeyd etdi ki, 1918-ci ilin mart-aprel aylarında qanlı hadisələr zirvə nöqtəsinə çatıb. Həmin aylarda ermənilər tərəfindən törədilən cinayətlər Azərbaycan xalqının yaddaşında silinməz iz qoyub: "Təkcə milli mənsubiyyətinə görə, minlərlə dinc azərbaycanlı məhv edilib. Ermənilər evləri yandırıb, insanları diri-diri oda atıblar. Onlar tərəfindən milli memarlıq abidələri, məktəblər, xəstəxanalar, məscidlər və digər tikililər dağıdılıb. Azərbaycanlıların soyqırımı xüsusi qəddarlıqla Bakı, Şamaxı, Quba, Qarabağ, Zəngəzur, Naxçıvan, Lənkəran və Azərbaycanın digər ərazilərində həyata keçirilib. Bu torpaqlarda kütləvi qaydada dinc əhali qırılıb, kəndlər yandırılıb, milli mədəniyyət abidələri məhv edilib. Ermənilərin azərbaycanlılara qarşı törətdiyi bu soyqırımı nəticəsində 1918-ci ilin mart-aprelində Bakı, Şamaxı, Quba, Muğan və Lənkəranda 30 mindən çox soydaşımız qətlə yetirilib, 10 minlərlə insan öz torpaqlarından qovulub. Təkcə Bakıda 10 minə yaxın azərbaycanlı xüsusi qəddarlıqla öldürülüb, Şamaxıda 58 kənd dağıdılıb, 7 min nəfər (1653 qadın, 965 uşaq) məhv edilib. Quba ərazisində 122, Qarabağın dağlıq hissəsində 150, Zəngəzurda 115, İrəvan quberniyasında 211, Qars əyalətində 92 kənd yerlə yeksan olunub, əhali üzərində yaş və cinsə məhəl qoymadan qətliam həyata keçirilib".

B.Quliyev onu da bildirdi ki, 26 mart 1998-ci ildə "Azərbaycanlıların soyqırımı haqqında" ulu öndərimiz Heydər Əliyevin "31 Mart Azərbaycanlıların Soyqırımı Günü" kimi qeyd olunması üçün xüsusi fərmanı olmuşdur. 28 mart 2006-cı ildə Azərbaycan Respublikası Prezidenti İlham Əliyevin "31 Mart Azərbaycanlıların Soyqırımı Günü" münasibətilə Azərbaycan xalqına müraciəti olmuşdur.

ERMƏNİLƏR “YAZIQ ERMƏNİ” OBRAZI YARADARAQ, TÜRKLƏRƏ QARŞI MÜXTƏLİF İDDİALAR İRƏLİ SÜRÜBLƏR

Məlahət İbrahimqızı:

- 2005-ci ildə Azərbaycan nümayəndə heyəti Vaşinqtonda səfərdə oldu. Səfər zamanı ABŞ-ın hazırkı senatoru Luqarla görüşümüz oldu. Amerikada xarici siyasət üzrə tanınmış bir şəxs olan Luqar, həm də Azərbaycanın haqlı mövqeyini hər zaman dəstəkləyir. O, bizə bildirdi ki, azərbaycanlılar və türklər bu məsələdə çox geridə qalmısınız. Qeyd etdi ki, mən 5 yaşında olanda çox xəstə və zəif olmuşam. Hətta yemək yeməyim də çətinləşmişdi. O zaman bizə deyirdilər ki, yemək yeməsəniz acından ölən erməni uşaqları kimi olacaqsınız. Türklər onların başına müsibətlər gətirib və nəticədə erməni uşaqları ölüblər. Luqar bu sözləri bizə deyən zaman onun 80-dən çox yaşı var idi. Buradan belə nəticəyə gəlmək olar ki, hələ 100 illər bundan öncə erməni separatçıları özünün ədalətsizliyini bütün dünyaya bəyan edib. Onlar lyazıq erməni» obrazı yaradaraq, türklərə qarşı müxtəlif iddialar irəli sürüblər. Azərbaycan isə özünümüdafiə üçün tutarlı təbliğata əl atmayıb. Lakin 31 mart soyqırımının beynəlxalq aləmdə tanıdılması istiqamətində ulu öndər Heydər Əliyev əhəmiyyətli fəaliyyət göstərib. Belə ki, ümummilli liderimiz 31 mart tarixinin Dünya Azərbaycanlılarının Soyqırımı Günü kimi qeyd olunması üçün fərman imzalayıb. Bu fərman hər bir Azərbaycan vətəndaşı üçün bir proqram və strategiyadır. Hesab edirəm ki, bu günün ən aktual məsələsi işğal altında olan torpaqlarımızın tezliklə azad olunmasıdır. Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı siyasi mövqeyindən asılı olmayaraq ölkədəki bütün partiyalar ümumi birlik nümayiş etdirməlidir. Xüsusilə, Qubada tapılan məzarlıq da bu soyqırımının dünyaya tanıdılması yönündə gərəkli sübutlardandır. Əlimizdə olan bütün maddi və mənəvi sübutlardan istifadə edərək, soyqırımı muzeyi yaratmalıyıq. Bu muzeyin Bakının ən görkəmli yerlərindən birində salınması təbliğatın əsas vasitələrindən biridir.

RUSLAR ÖZLƏRİ ETİRAF EDİBLƏR Kİ, ERMƏNİLƏR BÜTÜN FƏLAKƏTLƏRİN SƏBƏBKARIDIR

Sabir Rüstəmxanlı:

- Ermənilərin azərbaycanlılara qarşı soyqırımı siyasəti 1918-ci ildən başlamır. Hələ 1905-1907-ci illərdən etibarən bu siyasət erməni millətçiləri tərəfindən davam etdirilir. Belə ki, 1905-ci ildə erməni-türk davası başlayanda burada yaşayan ruslar Peterburqa məktub yazmışdılar ki, ermənilər bütün fəlakətlərin səbəbkarıdır. Eyni zamanda, qeyd olunurdu ki, ermənilər Bakıdan çıxarılmalıdır. Həmin məktub Peterburqa çatmamış ermənilər sözü türklərlə əvəz edilmişdi. Yəni, türklər Azərbaycandan çıxarılmalıdır. Əhməd Ağaoğlu, Əlibəy Hüseynzadə, Topçubaşov 3-4 ay ərzində gərgin fəaliyyət göstərərək, məktubun təhrif olunduğunu sübut etməyə çalışdılar. O zaman ermənilər bu hiylə ilə Bakıdan azərbaycanlıları çıxarmaq istəyirdilər. Bunun davamı olaraq, 1911-1912-ci illərdən sonra, 1918-ci ildə Bakıda erməni soyqırımı başladı. Bakının ardınca Naxçıvan, İrəvan, Qarabağ, Tiflis, Gəncə və Urmiyada soyqırımı həyata keçirildi. Nəzərə almaq lazımdır ki, ikinci Nikolay 1914-cü ildə, Birinci Dünya müharibəsi ərəfəsində türklərə hücum edəcəyi ilə bağlı ermənilərə müraciət etmişdi. Bu işdə bütün erməniləri silahlandırmağa hazır olduğunu bildirmişdi. Nəticədə 200 min erməni rus silahı ilə silahlandırıldı. Beləliklə, ermənilər Doğu Anadoluda türklərə qarşı müharibədə iştirak etdilər. Şükür olsun ki, ruslar həmin savaşda uduzdu və bütün silahlılar həmin ərazilərdən çıxarıldı. Ruslar və ermənilər növbəti mərhələdə Tiflisdən Azərbaycanın şəhərlərinə qədər bütün ərazilərdə kütləvi qırğınlar törətdilər. Bu qırğınlarda Bakıdakı bolşevik birləşmələri də yaxından iştirak edirdi. Çünki Lenin Qafqazın taleyini Şaumyana tapşırmışdı. O da bütün siyasətini erməni azadlıq hərəkatı adı altında aparırdı. Üstəlik, İzmirdə, Qarsda, Ərzurumda qətlə yetirilənlərin də çoxu azərbaycanlılar idi.

Bir sözlə, son 200 ildə ermənilər türklərə və azərbaycanlılara qarşı müxtəlif qırğınlar həyata keçiriblər. Hələ sovet dövründə Azərbaycan ziyalıları ermənilərin əli ilə qətlə yetirilib. Düşünürəm ki, erməni vəhşiliyinin bir xronologiyası hazırlanmalı və xarici dillərə tərcümə olunmalıdır. Bununla yanaşı, soyqırımı muzeyinin yaradılması ilə bağlı səslənən fikirlər tamamilə əsaslıdır. Lakin bu muzeyin yaradılması bizim üçün problemə çevrilib. Nədənsə, biz ağrı-acılarımızı tez unuduruq. 1990-cı ildə rusların həyata keçirdikləri fəlakətlərin qurbanı olan azərbaycanlıların xatirəsinə həsr olunmuş abidələr və bulaqlar salınmışdı. Bu gün həmin abidələrin hamısı dağıdılıb və onların yerində qoyun-quzu otlayır. Bu qədər unutqanlıq ola bilməz. Bu istiqamətdə ardıcıl olaraq tədbirlər təşkil olunmalıdır.

Qeyd edim ki, bu vəhişiliklər hamısı təkcə ermənilərin işi deyil, eyni zamanda, dünyanın apardığı siyasətdir. Vaxtilə Atatürkə savaş yolu ilə istəklərini qəbul etdirə bilməyən Avropa, bu gün diplomatik yolla bu siyasəti türklərə qəbul etdirmək istəyir. Bu gün Türkiyəni parçalamaq və Anadoluda erməni dövləti yaratmaqla, türkləri Mərkəzi Asiyaya göndərmək istəyirlər. Hətta son zamanlar qondarma erməni soyqırımı məsələsinin xarici ölkələrin parlamentlərində müzakirələrə çıxarılması da türklərə qarşı əsil təzyiq vasitəsidir. Onlar istəyir ki, türkləri qondarma soyqırımın tanıdılması ilə qorxutmaqla Ermənistanla sərhədləri açmağa məcbur etsinlər. Nəhayət, türklərdən heç nə qopara bilməsələr də, dünyada belə bir təsəvvür yaratsınlar ki, ermənilər türklərin əlindən yüz illərdir ki, əzab çəkir. Gəlin heç olmasa Qarabağ məsələsində onlara dəstək verək. Bütün oyunların başlıca məqsədlərindən biri budur və bu, Azərbaycanın ziyanınadır.

Dünya Azərbaycanlıları Konqresinin sədri olaraq bildirim ki, xarici ölkələrə səfər edən zaman müxtəlif sənədləri özümüzlə aparırıq. Bu yaxınlarda Almaniyada keçirdiyimiz bir görüşdə Xocalı və Urmiya soyqırımlarını müzakirə etdik. Urmiyadakı soyqırımı zamanı da 130 min azərbaycanlı öldürülüb. Bu gün Cənubi Azərbaycanda yaşayan 35 milyon soydaşımız, bəlkə də İranın ermənilərə kömək etdiyini bilmir. Özbəkistan bilməlidir ki, Azərbaycanı tərk edən silahlı ermənilər, sonradan orada da faciələr törədiblər. Bu faktları onlar bilsə, vəziyyət xeyli dəyişilə bilər.

ERMƏNİLƏRİN MƏQSƏDİ TERRORİZMİ TƏTBİQ ETMƏKDİR

Elman Nəsirov:

- 1917-ci ilin 5 dekabr Ərzincan, eləcə də, Zaqafqaziya Komissarlığı ilə Türkiyə arasında imzalanmış müqavilələr nəticəsində, əslində, Azərbaycan xalqının başına hansı faciələrin gətiriləcəyini anlamaq mümkün idi. Ərzincan müqaviləsinə görə, rus qoşunlarının Qafqazdan keçməklə cəbhədən qayıtması məsələsi reallaşdırıldı. O zaman rus qoşunlarında kifayət qədər erməni təmsil olunurdu. Bu da azərbaycanlılara qarşı oyunların tərkib hissəsi idi. Təbii ki, ermənilər artıq quldur qüvvəyə çevrilmişdi. Geri qayıdanda Azərbaycan kəndlərini talan edirdilər. Onsuz da nizamı olmayan ordu talan etməklə yanaşı, həmin kəndlərdə məskunlaşırdı və bu qırğın siyasətini həyata keçirirdi. Çox maraqlıdır ki, komissiyanın nəticələrinə görə, ilkin mərhələdə Daşnaksütyun partiyası bəyanatlarla çıxış edib. Yəni, ermənilər prinsip etibarı ilə neytral mövqedə dayanacaqlar. Münaqişə olarsa, bolşeviklərlə toqquşma reallaşarsa, belə bir vəziyyətdə neytrallığı qoruyub saxlayacaq. Amma məlum olur ki, milli qüvvələrimiz bu fikrə aldanıblar. Bunu bilmək lazım idi ki, niyə aldanıblar. Axı, dəfələrlə belə hallar olub. Daşnakların verdiyi bəyanatlara niyə inanırdınız? Hadisələrin kuliminasiya nöqtəsi real hadisələrdir. 1918-ci ilin mart ayının 24-də general Talışınskinin komandanlığı altındakı qərargah Bakıya gəlmişdi. Şaumyanın həmin qərargahı işğal etməsi, Talışınskinin həbsi baş verən proseslərin katalizatoru oldu. Əslində, bu, bəhanə idi, səbəb deyildi. Proseslər planlı şəkildə gedirdi. Məqsəd o idi ki, son dərəcə azərbaycanlıları qorxutmaq, vahimə hissi yaratmaq, yəni, terrorizmi tətbiq etmək idi. 1918-ci ilin mart ayının 30-da Şaumyanın başçılığı altında Baksovetdə Hərbi Müdafiə Komitəsi yaradıldı. Artıq həmin gün ilk atəş səsləri başlandı. O zaman Zibilli dərə, İsmayılliyə binası, Təzə Pir məscidinin yanında qırğınlar baş verdi. Həmin vaxt təkcə Bakıda 30 minə yaxın dinc əhalinin qırılması qeydə alınıb. Bu proses bölgələrdə davam etdirilir. Nəticə etibarı ilə, ermənilərin Azərbaycan xalqına qarşı planlı soyqırım siyasətinin şahidi olmuşuq.

Amerikanın çox məşhur tədqiqatçısı F.Uyim erməni terrorizmi ilə bağlı yazır. Çox dəyərli alim Berlinin, Parisin, Londonun, ABŞ-ın və Türkiyənin arxivlərində işləyib. Yazır ki, ermənilər üçün iki məsələdə ixrac siyasəti var. Birincisi, onlar millətlərinin, insanlarının başqa ölkələrə yayılmasını və özləri ilə şovinizmi daşıması, ikincisi isə terrorizmi ixrac edirlər. Onlar bir şeyi idxal edirlər, bu da maliyyə yardımlarıdır. 1918-ci ildən keçən bu müddət ərzində sanki heç nə dəyişməyib. Yenə də həmin siyasət, şovinizm, terrorizm, həmin pulların maliyyə dəstəyinin alınmasıdır. Sonda onu da qeyd edim ki, indiki məqamda ermənilər təbliğat kampaniyasında bizdə güclüdür. Amma bir reallığı dərk etmək lazımdır ki, isbatımız eyni olmayıb. Yazırlar ki,1875-1877-ci illərdə lƏkinçi» qəzetinin Azərbaycan xalqının milli oyanışında çox böyük rolu olub. Fikir verin, yəni, xalq yatmışdı, onun oyanışında. lƏkinçi»nin bizi oyatmaq istədiyi vaxtda dünyaya səpələnmiş ermənilərin Parisdə Kamazyanın başçılığı altında diaspor təşkilatlarının Koordinasiya Şurası yaradılır. Yəni, biz oyanmaq istəyəndə, onlar birləşib Koordinasiya Şurası yaradır. Amma hər halda Azərbaycan dövlətçiliyində gedən proseslər, aparılan siyasət onu göstərir ki, tarixi proseslərdə geridə qalsaq da, amma tendensiya, sürət sevindiricidir.

(Ardı var)

SEVİNC NƏZƏROVA,

KÜBRA ƏLİYARLI

Səs.- 2010.- 1 aprel.- S. 8-9.